Բարսելոնան արդեն Ռեալ է դառնում (տափակություն)։ Զվարթնոցում՝ հերթի մեջ կանգնած, Թ․-ի հետ սպասում ենք։ Գիշերը չորսն է, պիտի մեկնենք Կիև, հետո նոր՝ Բարսելոնա, ոնց ես կենտրոնից մետրոյով տուն գալուց սկզբից հասնում էի Կիևյան, հետո նոր քայլում Համալիր (տափակություն II)։ Վատ եմ զգում ինձ, բայց մի կերպ դիմանում եմ, որ չփսխեմ։ Ինքնաթիռը թափ է հավաքում, իմ սիրած պահն է, և ահա ես ու Թ․-ն առաջին անգամ թռնում ենք։ Արդեն լույսը բացվել է, մենք հասնում ենք Բարսելոնա, ես մի քիչ ավելի լավ եմ ինձ զգում, բայց, ինչպես միշտ, չեմ կարողանում քնել ինքնաթիռում, ինչպես միշտն էլ մի մեծ բան չի, մի քանի անգամ եմ նստել ինքնաթիռ, բոլորն էլ՝ այս տարի։

 Հասնում ենք տուն, կա դրսի պատշգամբ ու կա իսպանակատալական շուխուռ դրսում։ Ես, իհարկե, վառում եմ սիգարետը ու սոված փորիս նվիրում հայկական սիգարետի քուլաներ։ Բարսելոնայում ցերեկ է, արվարձանը ուզածդ քաղաքի կենտրոն կարող էր լինել։ Հեռախոսով նայում եմ Բրոդսկու հարցազրույցը։ Մտքեր են մարդու վրա շրջապատի ազդեցության մասին, ինչքանով են արտաքին ազդակները պայմանավորում մեզ, միգուցե ամբողջությա՞մբ, չգիտեմ։

- Մենք այն ենք, ինչ տեսնում ենք,- ասում է Բրոդսկին։

- Ծնվել ծովի ափին,ապրել ծովի ծոցում, վազել առավոտյան, լինել առողջ, լինել սևուկ, անմազ, մկանուտ ու սիրուն, քշել հեծո, ունենալ երկար ալիքի տվող մազեր ու ունենալ եվրոպական մեքենա, որը քշում ես հազարից մեկ,- պատասխանում եմ Բրոդսկուն ես։- Լինել ինքնաբավ ու չնայել երբեք ծտերի հետևից։ Ծովը թեթևություն է մտքերում, ծովը կապույտ է։ Ծովը խփում է ափին ու գժի պես մեզ տանում իր հետ, ծովը աղի է ու դառնահամ, ծովի առաջ շաբաթը մեկ նստելը կարող է մարդուն երջանիկ դարձնել։ Մենք այն ենք, ինչ տեսնում ենք։ Եվ ուրեմն ի՞նչ ենք տեսնում հիմա։

 - Ինչևէ, սկսել ես, գրի։ Եթե որոշել ես թիթիզանալ, ձևի համար ասա, որ սա քո գիտակից կյանքի լավագույն պահերից է։ Առաջին անգամ տեսնում ես ծով, շուրջբոլորը լեզուներ են տարբեր՝ իսպաներեն, կատալերեն, ֆրանսերեն, անգլերեն ու ռուսերեն։ Խառնի՛ր նրանց քո հայերենը, երևանյան բարբառդ ու շա՛ղ տուր նոթատետրիդ վրա։ Իհարկե, կհիշես նաև վաղեմի երազանքդ՝ մի քանի րոպեով կորցնել լեզվի հիշողությունը, եթե այդպիսի բան հնարավոր է, ու լսել, թե ինչպիսին է հայերենը առաջին անգամ լսածի համար։ Ի՞նչ լեզվի է նման, միգուցե չոր է, ծանր, ինչպես գերմաներենը, կոպիտ ու պլաստիկ, ինչպես թուրքերենը, դու երբևէ քո քիմքով չես համտեսի։ Միջերկրականը, սիրելիդ, արևը, գրիչն ու նոթատետրը․ գեղեցիկ է, ինչ խոսք։ Ագռավի չանչերդ թղթի վրա ամեն ինչ փչացնում են, մարմինդ էկզոտիկ է այստեղի համար․ մազոտ, նիհար, 14 տարեկան տղայի մարմին լինի կարծես՝ չզարգացած մկաններով, բայց լայն ուսերով։ Մարդիկ գիրք են կարդում, ինչ-որ մեկը երբևէ կկարդա՞ քո գիրքը ծովի ափին։ Դու չգիտես՝ ինչ գրքեր են կարդում ծովի մոտ նստած։ Արևը գտավ այն փոքր անցքը ամպերի մեջ ու նվիրեց քեզ կեսժամանոց իդեալական եղանակ։ Այսքան գեղեցիկ բաների մասին գրելը ի վերջո վերածվում է դպրոցական շարադրության՝ միլիոն անգամ օգտագործված պատկերներով, հանճարը կրկնության մեջ է՝ մտածի՛ր ու մի՛ նեղվիր։ Ծովային բոլոր հաճույքներից դու ընտրում ես ջրին շատ մոտ քայլելը՝ քրիստոնեական ավանդության նման հույս ունենալով կորցնել քաշդ ու ալիքների վրայով հասնել Ալժիր։ Եթե դրա համար իրոք միայն հավատ է պետք, դու անկասկած հավատում ես։

 Փակում եմ նոթատետրը։ Ծովի ափին նստած գրել փորձելը հատկապես 24 տարվա ընթացքում առաջին անգամ ծով տեսնելուց հետո գրելու ամենատափակ փորձերի իմ ցուցակում գրավեց երկրորդ հորիզոնականը․ առաջինը եղել էր ծխած գրելու փորձը։ Ինչպես միշտ, խնդիր կար շտապելու ու չապրածը ապրածի տեղ ներկայացնելու, չզգացածը՝ զգացածի, միամիտ դիպվածին ավանդույթի ուժ տալու, ու վերջապես գրի՛ր քո Երևանը, Նորո՛, պարի՛ր Թ․-ին մինչև սիրո վերջը ու ապրի՛ր քո ուրբանը, մի խոսքով՝ սե՛լդ քշի, բոքո՛նդ կեր։ Միջերկրականը դիմացդ՝ ի՞նչ գրել, Նորո՛, կգրես պարապ ժամանակ, եթե լինի այդպիսին, կգրես մենակ ժամանակ կամ էլ չես գրի։ Այդ ի՞նչ հիմար սովորություն է գրելը, ամեն ինչը դրա հետ կապելը ու դրան հարմարեցնելը։ Կարճ ասած՝ ռա՛դ արա ու քցվի՛ ծովը, ոնց որ բոլոր նորմալ մարդիկ, հավատա՛, որ դու էլ ես նորմալ, մեկ է, չհավատաս էլ, այդպես է, այս ի՞նչ հիմար տանջանք է, ի՞նչ ձգձգված ուղեգրության սկիզբ, ի՞նչ ստամոքսի ցավ 24-ում, ի՞նչ շուտ եկած միջին տարիքի ճգնաժամ, այդ ամենը քեզ սպասում է առջևում, իսկ հիմա վայելի՛ր էս կոխած պահը, էտ անտերը հիասքանչ ա ախր։ Երկրների միջև ծով՝ Սևանի գույնով, բայց գժական ավազով։ Եվ ո՞վ եմ ես, որ Բարսելոնայից մի պատմվածք չքաղեմ, ես, որ Երևանից գիրք եմ հանել, մենք, որ քարից հաց, արա՛, մենք, որ իննսունականներ։

 Ծովը իրենից ներկայացնում էր մի մեծ Սևան, որի մյուս ափը չէր երևում․ ինչքան էլ վիզ դրեցի, չերևաց այդպես էլ։ Բայց Բարսելոնան մենակ ծովը չէ, Բարսելոնան Փարիզ է, որն ունի ծով։ Քաղաքով ման գալու ժամանակ չկա, այնքան բան պիտի տեսնենք։ Ամենաշատը սպասում էի Դալիի թանգարան գնալուն։ Մի ժամանակ, երբ ես դուխով խոսում էի այն մասին, որ նկարչությունը անիմաստ բան է, ինձ հակաճառեց մի ծեր գրող՝ ասելով, որ Դալիի թանգարանը տեսնելուց հետո կարծիքս կփոխեմ։

 Ահա մենք կանգնած ենք Դալիի թանգարանի դռների մոտ։ Մտնում ենք ներս։ Ռուս գիդերը այնքան շատ են, որ թվում է՝ Էրմիտաժ ենք եկել, մենք բռնում ենք նրանցից մեկի ուղին ու կլանված լսում այն պատմությունները, որոնք Դալին կանխագուշակել է, որ կլսվեն իր թանգարանում։ Պիկասոյի ծաղրանկարը, իր ծաղրանկարը։ Անհավանական վիճակում եմ։ Ժամերը թռնում են, մենք վազում ենք մի նկարից մյուսի մոտ ու տարբեր գիդերից մի քանի բառ լսելով՝ անընդհատ պտտվում այս հիվանդ ու հանճարեղ մարդու լաբիրինթոսում։ Այս նկարի անունը «Հալյուցինացիա» է կարծես։ Ինչքան նայում ենք, նոր բաներ ենք գտնում։ Գիդերը մեկը մյուսին փոխարինում են, մենք մնացել ենք կանգնած։ Դալին, ցինիկության ու հանճարի սահմանին կանգնած, նկարազարդել է իր տան առաստաղը, ինքն ու Գալան տիտաններ են, որոնք պահում են երկինքը։ Դուրս ենք գալիս Դալիի թանգարանից ու տեսնում, որ արդեն հինգ ժամ է՝ այնտեղ էինք։ Փոքրիկ քաղաք է Իսպանիայի ու Ֆրանսիայի սահմանին։ Նստում ենք ծառերի շվաքի տակ գտնվող մի սրճարանում, ես այնքան տպավորված եմ, որ մեկը մյուսի հետևից վառում եմ սիգարետներս ու մոռանում դրանք նորմալ ծխել։ Սուրճ, կրուասան, ժպտերես մատուցողուհի ու տարօրինակ մեր լեզուն։

 - Մենք այն ենք, ինչ ուտում ենք,- շարունակում է Բրոդկսին։

 - Իսկ ի՞նչ ենք մենք այստեղ ուտում, Օ՛սյա,- իբր բարեկամաբար սկսում եմ ես։- Պատկերացրո՛ւ՝ ծովամթերքը փոխարինելու է եկել չոր հնդկաձավարին, ու պատկերացրո՛ւ, որ այդ ծովամթերքը, որը երբեք ո՛չ կերել եմ մինչ այս, ո՛չ էլ երևի կուտեմ սրանից հետո, աղի է ու խեցգետնի համ ունի, այն խեցգետնի, որ բռնել, բերել էինք Սևանից։ Պատկերացրո՛ւ՝ առավոտը խմել եմ Ամերիկանո արևելյանի փոխարեն ու հիշել եմ, որ կար մի երկիր կարմիր հեռվում, ոչ իմ երկիրը, որտեղ սոցիալական էքսպերիմենտ էին արել մարդկանց վրա, և այդ երկիրը քանդվել էր։ Ինչքան հանգիստ են հնչում էդ բառերը, Օ՛սյա, եթե պատկերացնես, որ սովետական էդ զռլամա երկիրը, քո ու քո ընկերների, բոլոր ծանոթների գլխին չի փլվել։ Ու էդ փլատակների վրա մենք չենք ծնվել։ Չգիտեմ՝ ինչ ձկներ եմ համտեսում այստեղ, այո՛, համտեսում, ոչ թե լափում, ախորժակս իբր տեղն է, ես պատկերացնում եմ, որ ունեմ հավատ ապագայի, անցյալի ու ներկայի հանդեպ, ընդհանրապես հավատ ունեմ։ Լսի՛ ծովի ձենը, լսի՛ ծովի ձենը, լսու՞մ ես, պատկերացրո՛ւ՝ քիմիական զիբիլի փոխարեն, որ ծխում եմ, խմել եմ ինչ-որ խերես կամ ուրիշ ինչ-որ խ․ռս, չգիտեմ, ասենք՝ սանգրիա ու շաբաթ-կիրակի որոշել եմ գնալ Անգլիա (ևս մի տափակ բանաստեղծական կալամբուր)։ Հըն, ո՞նց է, ստացվո՞ւմ է, միգուցե ինչ-որ խանգարող բան էլ կա՞, լա՛վ մտածիր, Օսյա, լրիվ իդեալական երկրում չի լինի ապրել, ի՞նչ խնդիր ես ուզում, օրինակ՝ ավտոկայանատեղի չկա, կամ չեմ ապրում ծովից հարյուր մետր հեռավորության վրա, այլ երկու հարյուր, բայց ամեն դեպքում ավելի լավ է հինգ հազար կիլոմետրից, ոնց իրականում է։ Ծովի ափի ռեստորաններից մեկում նստած՝ սպասում ենք մեր ուտելիքին, պատվիրել ենք պայեա։ Լեզվակռիվ ենք սկսում պակիստանցի մատուցողի հետ փոքր պորցիայի համար, ես իսպաներեն չգիտեմ ու միայն ուզում եմ հասկանալ խփելու պահը։ Բայց այդ պահը այդպես էլ չի գալիս, որովհետև վրա հասած պակիստանցի մենեջերը մեզ համար ավելի անհասկանալի լեզվով հանգստացնում է մատուցողին, երևի ասում է, որ մենք հղփացած տուրիստներ ենք, ինքը իր Պակիստանում երեխաներ ունի կերակրելու և պետք չի ամեն հղփացած եվրոպացու հետ խուրդվել, ինձ թվաց՝ «խուրդվել» բառը ես լսեցի։ Ուտելու ընթացքում ես լրիվ պատահաբար հիշեցի, որ Պակիստանը միակ երկիրն է, որ չի ընդունել Հայաստանի Հանրապետությունը։ Ամեն դեպքում կերանք մեր պայեան և արեցինք մեր քաղաքացիական քայլը, ոչ մի կոպեկ թեյավճար չթողնելով՝ մեր անհնազանդության նոտան ուղարկեցինք Պակիստանին։

Լա Ռամբլա փողոցի վերջում՝ Կոլումբոսի արձանի հետևում, սևեր են․ դրանք Եվրոպայի սևերը չեն, նրանց աչքերում դեռ չի արմատավորվել Եվրոպան, դրանք այդտեղ նոր հասած սևեր են, վտանգավոր չեն, խեղճ են, կանգնած են ծովի դիմաց, ու ով ինչ կարող է, անում է մի եվրո վաստակելու համար։ Դե արի՛ ու սրանց բացատրի՛ր, որ դու էլ մի բան չես էստեղ ու միամիտ ես հասել էս սուտի դրախտ ու որ եվրո ունենայիր, երկար կնայեիր ծախսելուց առաջ ու հետո էլ երկար կնայեիր դատարկությանը ձեռքիդ մեջ։ Իսկ եթե ես տուրիստ չեմ, Օ՛սյա, եթե տեղափոխվել եմ ու ուզում եմ այստեղ ապրել։ Դե լավ, ես ինչպե՞ս կարող էի ապրել Բարսելոնայում, ենթադրենք՝ ոչ օրինական ձևով, անլեգալ, մի կերպ հասել ու հանձնվել եմ տեղի լիբերալ իշխանությանը, նրանց պատմել եմ բռնակալի անօրինությունների մասին իմ և իմ ընտանիքի հանդեպ, էնքան լավ եմ պատմել, որ Բիթլզի peace-ից փիս ազդված հիսունն անց կինը հուզվել է ու ինձ ժամանակավոր քաղաքական ապաստան է տվել, ինչ-որ եվրոներ ու կացարան։ Առաջին ամիսը անցել է առանց հատուկ խորանալու, քայլել եմ հայտնի տեղերով, ու բոլոր տեղերում ականջիս հասել է ջուր ու զրթուզիբիլ ծախող սևերի «վանյիրո, վանյիրո, վանյիրո, վանյիրո» երգանման դեվիզը, դեմից չեմ հասկացել, բայց մի օր արդեն ինքս իմ մեջ մտածելով՝ հասկացել եմ, որ վանյիրոն one euro-ն է։ Ու հանկարծ իմ առաջ բացվել է էդ խոզ Եվրոպան, որը իմը չի դառնալու երբեք, ու անպայման որոշել եմ ամեն ինչ այդպես կիսատ թողնել ու քանդել համակարգը, քանդել համակարգը։ Ժամը քանի՞սն է, Օ՛սյա։ Էս ուտելիքի պահը այնքան էլ լավ չստացվեց, ես միշտ էլ ասկետական ու ժուժկալ եմ եղել, ու եթե ես այն եմ, ինչ ուտում եմ, ուրեմն ես ոչ մի հետաքրքրություն էլ չեմ ներկայացնում համաշխարհային գրականության համար, այնպես որ առաջ անցնենք, ո՞րն է հաջորդը, Իո՛սիֆ Վիսարյոնովիչ ջան։ Սա զուտ հիշեցնելու համար, որովհետև դու անվերջ կրկնում ես, Օ՛սյա, որ մոռացել ես բռնակալի հայրանունը, թե Լեոնիդ Իլյիչի՞ն ես նկատի ունեցել։ Մի խոսքով՝ հասկացա, տափակ կատակ էր, շարունակի՛ր։ Ի վերջո ո՞վ ես դու՝ մեռած պոետդ, թեկուզ և երրորդ սորտի, բայց ինչը, որ ամենակարևորն է, ողջ արձակագրի համար։ Դու ընդամենը Youtube-ի վիդեո ես։ Դե ուրեմն երգիր․

  - Մենք այն ենք, ինչ լսում ենք, - նեղացածության և ոչ մի նշույլ։ Ուրեմն ի՞նչ է ստացվում։ Բրոդսկին թքած ունի իմ Բարսելոնայի վրա։

 - Երկուշաբթի՝ կեսօրին, Բարսելոնայի արվարձանում Մորիսոնը ականջներում մենակով գարեջուր խմելիս կարելի է գտնել նիրվանան, եթե ծխող ես, մի շշի հետ նաև պիտի ծխես երկու սիգարետ։ Կողքի սեղաններին խխունջ են ուտում, ես հիշում եմ այն ժամանակները, երբ մենք բակում խխունջ էինք վառում, հետո դնում արևի տակ ու մոռանալով դրա մասին՝ վազում գնդակի հետևից։ Սեպտեմբերի երեքն է, ուսումնական հաստատությունները մեզ այլևս չեն սպասում, մեզնից ինչ պետք էր ստանալ, արդեն ստացել են, հարկերը մուծում ենք, ինչ-որ տեղ աշխատում ենք ու, չնայած չենք շտապում, բայց ամեն օր հայտնվում ենք համակարգչի առաջ ու բարձրացնում երկրի ՀՆԱ-ն։ Քիչ ենք խմում, քիչ ենք ծխում ու զարմանում օրեցօր ահագնացող մեր ադեկվատության վրա։ Այս աշխարհում, որտեղ կարելի էր դառնալ ամեն ինչ, մենք դարձել ենք սպառող։ Վաթսունականների հիթերը 2010-ականների Բարսելոնայում լսելը հիմարություն է, իհարկե, բայց ով եմ ես, որ Ջիմի ձայնը կտրեմ, երբ նա այսքան լավ է երգում։ Երգ այստեղ լսեցի, երբ լրիվ մենակ էի, կինս քրոջ հետ գնացել էր առևտրի, քրոջ ամուսինը՝ աշխատանքի, և ես մենակ ման էի գալիս մեր արվարձանի շրջակայքում։

 Փողոցում միայն բիձեքն են ու թմրամոլները՝ լոմկեքի մեջ, ներվային ու ջղաձիգ, իսկ հայացքների մեջ մարում է կրակը, ու նրանք չեն տարբերվում բիձեքից։ Կյանքը տգեղ է ու դանդաղ, երբ բան չկա անելու, երբ գիրքը ուղարկված է տպարան, իսկ դու քայլում ես ուրիշ քաղաքի արվարձաններում ցերեկով, ա՜խ, Օ՛սյա, ի՞նչ մեղքս թաքցնեմ նաև տխուր ես լինում այսպիսի պահերին։ Ուզում ես, որ մի բան կատարվի, այս անծանոթ ու փոքր փողոցի անկյունից դուրս պրծնի մի սև ու խառնելով քեզ մեկի հետ՝ կրակի ուղիղ գլխիդ։ Բայց անկյունից քո դիմաց է դուրս գալիս նույն երեկվա բոմժը ու հին հույն փիլիսոփայի դեմքով նայում շուրջբոլորը։ Փախուստդ ոչ մեկին պետք չէ, անգամ քեզ, մթնում են մտքերդ շենքի շվաքի տակ ու քայլում ես ավելի դանդաղ՝ գիտակցելով, որ ոչ մեկը չի նայում քո կողմը, անգամ երբ ուղեղիդ մեջ վառվում են մտքերը, ու աչքերդ լուսացույցի նման կարմիր-կարմիր են։ Քայլելիս մտնում ես մտքերի խաղի մեջ՝ առանց ցանկանալու արդեն, ինստիկտիվ, մտքերիդ հետևելու հավես չկա, ու գրում ես առանց մտածելու։ Կողքինները երևի թարս են նայում գլխիդ, որը խոնարհվել է տեքստիդ վրա ու առաջին դասարանի երեխայի նման կյանքից սպասում է միայն լավ բաներ։ Չարենցի երազների նման կարմիր ու քայլող դիակներ։ Սիրտս խառնում է։ Գարեջրատներն են կանչում իրենց գիրկը ինձ, սրճարաններ, որտեղ ոչ մի Հեմինգուեյ չի նստել, սրճարաններ, որտեղ կռիվներ չեն լինում։ Տանջված կենցաղով ազգերը էքզիստենցիա պիտի որ չունենան։ Երևանի մասին երգերը լրիվ ուրիշ զգացողությամբ եմ լսում այստեղ։ Ռուբոն ու Ֆորշը համաշխարհային դեմքեր կլինեին, եթե երգեին Բարսելոնան, ոչ թե Երևանը։ Բայց դե դու ինձնից լավ գիտես, Օ՛սյա, ամեն գորտ էլ գովում է իր ճահիճը։

 - Երևանի՜ գիշերներում լուսնի ափսեն է գլորվում։

 - Իսկ Բարսելոնայի ցերեկներում ոչ մեկի պետքն էլ չէ Երևանի գիշերների քրոնիկան։ Մեկ-մեկ, չէի ասի շատ հաճախ, երևի ամիսը մի քանի անգամ ես էլ չէի ուզում գրել իմ Երևանը, որովհետև հաճախ հայրենիքը միայն սահման է, երբ կորցնում ես իմաստը ու սերը՝ համալիրին նայելու կամ Արամի փողոցով քայելու։ Երբ կորցնում ես երազանքը՝ Աբովյան փողոցում տուն ունենալու։ Բայց դե հմուտ մշակութաբանները քեզ ասած կլինեն, և դու էլ հոգու խորքում դեռ մանկուց հասկացած կլինես, Օ՛սյա, որ վերջապես Փարիզը Փարիզ է դարձել ոչ այնքան Էյֆելյան աշտարակի կամ Հաղթական կամարի շնորհիվ, որքան Հեմինգվեյի ու Միլլերի տեքստերում, Պիկասոյի ու Դալիի գժություններում, Գոդարի ֆիլմերում, Էդիտ Պիաֆի երգերում, մեր բոլորի ուղեղների մեջ՝ այդ բոլորի սինթեզում։ Բայց Բարսելոնան մի փոքր այլ պատմություն է, Բարսելոնան մի հասարակ գժի պատմություն է, ում անունն է Գաուդի։ Տարօրիանության աստիճանի հասնող հազվագյուտություն։ Ու՞մ է պետք այս ուղեգրությունը, 2018-ի օգոստոսին Բարսելոնայում եղածներին։ Այս ամենը ավելին է, քան բոլոր նկարները, վիդեոները, թոռներին պատմվող պատմությունները, որովհետև, Օ՛սյա, ես հաստատ գիտեմ, որ պատմության մեջ մնալու միակ անվտանգ ձևը ուրիշի արվեստի մեջ ընկնելն է։ Բայց դե սրանք դա չեն գնահատի, նայի՛ր նրանց, Օ՛սյա, ի՞նչ գիտեն նրանք մեր մասին, ոչինչ էլ չգիտեն մեր մեջ պայթող խոց-ատոմային ռումբերի մասին, էս հույզերից առաջացած մեր սիրտանոթային հիվանդությունները նրանք հիմարաբար կկապեն սիգարետ ծխելու հետ, այս փոքրոգի ու առողջ մարդիկ։ Մեկ է, սրանք ֆուցն ու գոմիկ ազգ են, ինչպես կասեին մեր քուչի տղերքը։ Գիտես՝ մի բան էլ կուզեի քեզ պատմել՝ նորից վերադառնալով Մորիսոնի երգերին։ Միացնում եմ wild child-ը ու քայլում եմ մետրոյի կողմ։

 Ես միշտ հավատացել եմ, մե՛ր Ռիժիյ ախպեր, այն ոչ տրամաբանական մտքին, որ եթե փոքր ժամանակ շատ ես հիվանդանում, մեծ ժամանակ լինում ես առողջ։ Ուրեմն կա՛մ ես դեռ չեմ մեծացել, կա՛մ այդ միտքը կատարյալ ցնդաբանություն է, որին հավատացել եմ առանց մտածելու․ կարծես մի բանի կարելի է հավատալ մտածելով էլ։ Բայց դե ի՞նչ էր մնում երեխային, որը անընդհատ հիվանդ էր, և եթե աստված իրոք կա, ապա երևի թե այս միտքը պիտի ճիշտ դուրս գա։ Ինչևէ, տեսնենք, հուսանք ու սպասենք, հավատանք, որ փոխենք․ անհամ էր՝ համաձայն եմ, բայց դե սրանց գարեջուրն էլ անհամ մի բան է, պետք է վերադառնալ սանգրիային, առարկություններ կարծես թե չկան։ Մտնում եմ մեր շենքի տակի խանութը, աշխատողը նորից պակիստանցի է, բայց սրա հետ լավ ենք։ Գնում եմ սանգրիան ու խանութից դուրս գալուն պես սկսում մտածել ազատության մասին, դե սանգրիան այդպիսի բան է, չնայած ու՞մ եմ պատմում, Օ՛սյա, դու միանշանակ գիտես՝ ինչ բան է սանգրիան, հետևաբար նաև ազատությունը, ու ես հիմա մի պոետ ու իմ անունը, դե լավ, անցանք։ Այ ես, օրինակ, հետ եմ սովորել ազատությանը, որովհետև, որովհետև, լավ կպատասխանեմ մի փոքր բանաստեղծությամբ թերևս․

աղջիկները պահում են մեզ, մեծացնում,

աղջիկները սպասում են, որ մենք մեծանանք,

որ վերցնեն մեզ, տանեն ուրիշ տուն,

աղջիկները չեն համբերում ու փոքր-փոքր վերցնում են մեզ

հետո գոռում են, խփում, ջղայնանում, լացում,

բայց մենք պիտի գիտակցենք,

որ ոչ ոք մեղավոր չէ, որ մենք մեծանում ենք, ոչ ոք մեղավոր չէ,

ոչ ոք, անգամ մենք,

հանգի՛ստ եղիր, մի՛ հաշվիր փչացած ատամներդ, Օ՛սյա,

մի՛ նայիր հայելուն, դուրս մի՛ արի սենյակիցդ,

բայց նաև մի՛ նայիր էդ գրողի տարած հայելուն,

ինչպես ասել է իմաստունը․

երեխաները պարտավոր են մեծանալ,

այնպես որ.

Не будь дураком! Будь тем, чем другие не были.

Не выходи из комнаты! То есть дай волю мебели,

слейся лицом с обоями. Запрись и забаррикадируйся

шкафом от хроноса, космоса, эроса, расы, вируса...

 Մենք գիտենք, որ ոչ ոք մեղավոր չէ։ Իսկ ի՞նչ կլիներ, եթե իմ ժամանակը կարգավորեի ես ինքս, կլիներ թոքի քաղցկեղ, ստամոքսի խոց, լյարդի ցերոզ ու սրտի վաղաժամ կաթված։ Այնպես որ բողոքել անազատությունից կլիներ երեսպաշտություն, իսկ ամենաշատը կյանքում ես զզվում եմ դրանից։ Ես հետ եմ սովորել ազատությանը, այնքան հեշտ եմ տվել երազանքներս, որ թվում է՝ դրանք հացի կտորներ են եղել, որոնք պետք են եղել կյանքին, որը ցնցոտիներով սև տղա է՝ հենց նոր փայտի վրա Ալժիրից Ֆրանսիա հասած։ Բայց ես միշտ հավատացել եմ, որ այնտեղ առջևում կա ֆինիշ, որին ես կհասնեմ, ու այնտեղ կտան անհավանական մի թեյ, որը կբուժի իմ վերքերը, բայց քեզ նայելով՝ ես հասկացել եմ, Օ՛սյա, որ անգամ Նոբելյանը անզոր է, երբ քո երկրում դու դեռ փոքրուց դրված ես փտելու հաշվիչի վրա։ Դու ավելորդ մի քանի անգամ մտածել ես՝ ինչ կասեն Սովետում մրցանակիդ մասին, ու ինչքան էլ անհեթեթ են եղել քո մասին բամբասանքները ու ծիծաղելի, ես գիտեմ, որ դրանք ցավեցրել են քեզ։ Եվ ուրեմն մենք տեղ չունենք փախչելու։ Կարծես թե քո վիդեոն էլ ավարտվեց ու քեզ հետ խոսելու ցանկությունս էլ, այնպես որ մի քանի բառով ամփոփենք։

 Դասական ուղեգրություն, իհարկե, չստացվեց գրել, տեղերի անունը հավես չկա հիշելու, մանավանդ եթե ստուգաբանելու տրամադրություն չունեմ։ Ի՞նչ թիթիզություն է։ Ես կպատմեմ, թող ցանկացողները գնան ու գտնեն, թե՞ կասկածում եք իմ գեղարվեստական նկարագրությունների ուժի վրա կամ միգուցե անգամ կասկածո՞ւմ եք, որ իմ գրածը մի մոգական ուժով ինքն իրեն ձեր ոտքերը չի հասցնելու իմ նկարագրած վայրերը, ու ցանկանում եք, որ ես նշեմ անգամ կոորդինատները, տոմս էլ առնեմ ձեզ համար, հետներդ գամ նորից, թռնեք շալակս, շալակած տանեմ այն ափը, որի մանր ավազին նստած՝ մտքիս եկավ այս ուղեգրությունը։ Իսկ ի՞նչ կարիք կա տեսնելու, եթե ես գրել եմ ընդհանրապես, սա ի՞նչ վերաբերմունք է դեպ հայ ժամանակակից արձակ։ Ուրեմն եկեք մի բան պայմանավորվենք, եթե այդպես է, հենց հիմա փակե՛ք գիրքը, կայքը կամ չգիտեմ էլ՝ ինչով եք կարդում այս տողերը, ու հեռո՛ւ մնացեք գեղեցիկի ու ճշմարտության իմ փնտրտուքից։ Կամ ասենք գրականությունը, անգամ ուղեգրությունը հո տուրիստի քարտեզ չեն, վերջապես բոլորն էլ հասկանում են, որ կարևորը երիցս դա չէ, քավ լիցի, էլ ինչ փախած բառ գիտեմ, չէ՛, էլ մտքիս չի գալիս, թերևս աճապարեմ փոքր-ինչ, որպեսզի այս աստվածահաճո ստեղծագործությունը զոհ չգնա անպատեհ ծագած պաթոսի պոռթկմանը ու նենգադուլի նոր հուժկու հարված չդառնա արդի գրականության հայկական համեստ հատվածի աղքատիկ բառաֆոնդին ու սրտաճմլիկ անկեղծությանը։ Մարդ էլ էսքան էգոիստ լինի, որ էս գեղեցկությունը տեսնելով՝ էլի ինքն իր, իր Երևանի ու իր հայ գրականության մասին գրի։ Հայաստանը ավելի շուտ եկավ մեր մոտ, քան մենք Հայաստանի, և դա, գրողը տանի, սպասելի էր։

 Վերադառնալիս Կիևի օդանավակայանում միայն մի տեղ կար ծխողների համար։ Մտա ներս, վառեցի սիգարետը ու արագ դուրս եկա, անհնար էր մնալ այդ ծխի մեջ։ Կոխեմ ձեր Եվրոպան, կամ ձեզնից ի՞նչ Եվրոպա, անգամ Եվրոպայում ես ավելի եվրոպացի էի, քան բոլորը։ Կծխեմ Երևանում։ Ինքնաթիռի մեջ նայում եմ ժամացույցիս։ Ինձ մոտ նորից ճիշտ ժամն է՝ հայկական ժամանակը, որովհետև այդպես էլ չփոխեցի Բարսելոնայում։

 Իջնել Երևանի լույսերի վրա, երբ ականջակալներում Ռուբոն ասում է՝ Երևանի գիշերներում, ու վաղը անպայման զարթնել, գնալ գործի։ Որովհետև ուղեգրությունները միշտ վերադարձի մասին պատմություններ են։ Եվ առաջին իսկ հնարավորության դեպքում գրել միակ տողը, որ մնաց ինձ Բարսելոնայից․

 - Ինչքան ուզում ես լվա շորտերդ, մեկ է, մի քանի ավազահատիկ մնում է գրպանումդ։