Ամերիկան վերցնում է պոեզիան, փոխարենը արձակ է տալիս, համենայն դեպս՝ ինձ. Նունե Լևոնյան

Վերջերս  տեղի ունեցավ գրող Նունե Լևոնայնի «Այդ տարին» գրքի շնորհանդեսը։ Սա Նունե Լևոնյանի թվով երրորդ գիրքն է, նախորդ երկուսը բանաստեղծությունների ժողովածուներ են՝ «Հույսը» 2006 և «Դասեր, որ պետք չեն գալու» 2015: «Այդ տարին» գիրքը գրողի՝ Վերմոնտում անցկացրած մեկ տարվա պատմությունն է: Մենք զրուցել ենք հեղինակի հետ նոր գրքի շուրջ:  

-  Սիրելի՛ Նունե, շնորհավորում եմ նոր գրքի հրատարակման առիթով։ Ինչպե՞ս կբնորոշեք գրքի ժանրը։ Այն ինքնակենսագրական ստեղծագործություն է Վերմոնտում ապրած մեկ տարվա մասին։ Ի՞նչը մղեց պատմել այդ մեկ տարվա մասին։ 

- Շնորհակալ եմ: Թե ինչ ժանրի է պատկանում գիրքը, երկար ժամանակ ինքս էի դժվարանում ձևակերպել: Ի սկզբանե նպատակը ընկերներիս պատմելն էր իրական Ամերիկայի մասին՝ այն Ամերիկայի, որի գոյությունն ինձ համար անհայտ էր նախքան այնտեղ տեղափոխվելը: Շատերի նման ես էլ այդ երկրի մասին պատկերացումներ էի կազմել՝ ելնելով ռուսական ազդեցությամբ ձևավորված կարծրատիպերից, ամերիկյան ֆիլմերից և պատահաբար հանդիպած մի քանի ամերիկացի զբոսաշրջիկների թողած տպավորությունից: Ես վստահ էի, թե գիտեմ՝ ինչի եմ հանդիպելու, բայց տեղափոխվելու պահից սկսվեցին զարմանալի տարբերությունները իմ իմացածի և իրականության միջև: Այնտեղ ապրելու մի տարվա ընթացքում այնքան տպավորություն և ասելիք էր հավաքվել, որ ես անպայման ուզում էի կիսել դրանք իմ ընկերների, ծանոթների և հետաքրքրվող այլ մարդկանց հետ: Խոսքը շարադրում էի օրագրի ձևով, և սկզբնական շրջանում դժվար էր որոշել՝ որքանը պատմել և որքանի մասին լռել, քանի որ պետք էր զանազանել, թե ասելիքիս մեջ որ մասն է հետաքրքրելու հանրությանը, և որ մասը՝ միայն ինձ: Ես ունեի բանաստեղծություն գրելու, եթե կարելի է ասել, հարուստ փորձ, նաև փոքր արձակ ստեղծագործություններ, ակնարկներ, հոդվածներ գրելու, բայց հուշագրության ժանրը նոր էր ինձ համար: Այդ փուլում ինձ շատ օգնեց կինոգետ Դավիթ Մուրադյանի «Գնացքներ և կայարաններ» գիրքը, որն ընթերցելով՝ հասկացա, որ պարտադիր չէ գրածդ նյութը պատկանի սահմանված որևէ ժանրի, այն կարող է գոյություն ունենալ մի քանի ժանրի հատման կետում, և դա միանգամայն թույլատրելի է: Գիրքը, բնականաբար, գեղարվեստական վեպ չէ, նովել կամ պատմվածքների ժողովածու, այն օրագիր է, որը, սակայն, չի շրջանցել ձևակերպման որոշակի գեղարվեստականացումը՝ զուտ գրավոր խոսք լինելու պատճառով: Դեպքերը, մարդիկ, ամենատարբեր նկարագրություններն իրական են, քանի որ ես նպատակ չեմ ունեցել գունավորելու իմ կենսափորձն Ամերիկայում, ավելացնելու կամ պակասեցնելու այս կամ այն դրվագը կամ զարմացնելու մարդկանց:

- Ասում են, որ մեր հիշողությունները ժամանակի ընթացքում ջնջվում են մասամբ, ու  մենք սկսում ենք տեղը լցնել ոչ իրական դեպքերով: Հնարավո՞ր է, որ գիրքն այդ մեկ տարվա հիշողությունը հավերժացնելու մասին է նաև: Եվ ի՞նչ է հիշողությունը Ձեզ համար։

- Ինձ համար անձնական առումով գիրքը ոչ թե հավերժացնում է այդ տարվա հիշողությունները, այլ հարթեցնում է սահմանները այն երկու աշխարհների միջև, ուր ես ապրել եմ: Կյանքիդ զգալի մասը Հայաստանում ապրելուց հետո այլ երկիր տեղափոխվելն ու բոլորովին նոր միջավայրում հայտնվելը, որքան էլ հասուն և գիտակցված ընդունես, միևնույն է, որոշակի ցնցում է, որն ամեն անգամ ճամփորդելիս զգացնել է տալիս իրեն: Այս գիրքն ինձ համար հարթեցնում է հենց այդ ցնցումը, օգնում մարսել տպավորություններն ու մեղմել անցումը մշակույթից մշակույթ: Հիշողությունների պահպանման խնդիրը չի եղել նաև այն պատճառով, որ դրանք մինչ օրս բավական վառ են ինձ համար, մանրամասներով հիշում եմ գույները, համերը, հայացքները, բառերը, և դրանք մոռացման օրենքին ոչ մի կերպ չեն ենթարկվում: Միգուցե գիրքը գրելուց հետո արդեն սկսեն մոռացվել, չեմ կարող ասել: Համենայն դեպս, դրանց աստիճանաբար աղոտանալու ակնարկը կա գրքի շապիկի վրա՝ Վերմոնտ նահանգի լուսանկարի եզրագծերի տեսքով, որոնք ֆոկուսից դուրս են և խորհրդանշում են հիշողությունների աստիճանական աղոտացումը:

- Գրքում մի քանի տեղ կարելի է հանդիպել էմոջիների: Կարդալուց զգացողություն է, թե ինչ-որ մեկը ոգևորված պատմություն է պատմում՝ առանց  գեղագիտական հնարքների: Դա գեղարվեստական հնա՞րք է ինքնին, թե՞ վավերագրական ստեղծագործության լեզու։ Իսկ եթե որոշեք Հայաստանի մասին գրել, ի՞նչ ոճով կգրեք:

- Գեղարվեստական ստեղծագործության մեջ, իհարկե, թույլ չէի տա ինձ օգտագործել էմոջիներ: Այս ձևաչափի գրքի դեպքում ես դրանք օգտագործել եմ որպես լեզուն առավել անկաշկանդ շարադրելու միջոց՝ այն հնարավորինս մոտեցնելով բանավոր խոսքին, ինչպես անում ենք սոցիալական կայքերի գրառումներում: Դրանք ցույց են տալիս քո անմիջական դիմախաղը պատմելու ընթացքում, ինչը ստեղծագործության դեպքում արվում է կետադրական նշաններով ու բառերով: Միգուցե հեռու չէ նաև այն ժամանակը, երբ էմոջիները կմտնեն գեղարվեստական գրականության լեզու, բայց առայժմ, գոնե ինձ համար, այս ժանրի տեքստից դուրս դրանք բացառվում են: Հայաստանի մասին գրելու դեպքում, վստահ եմ՝ այլ կլիներ և՛ լեզուն, և՛ ասելիքը, և՛ ապրումները:

- Գրքի մեջ ասում եք, որ Ամերիկա տարել էիք ինքներդ Ձեզ ու մի բուռ «Հայաստան»: Իսկ Ձեր տարած մի բուռ Հայաստանն ինչպիսի՞ն էր, ի՞նչ տեսք ու գույն ուներ:

- Ինձ հետ տարած Հայաստանն անմիջական էր, երբեմն կտրուկ, չափազանց բնական, առանց այլևայլությունների և անկեղծ: Այն նաև երկարազգեստ էր ջինսերի և տաբատների փոխարեն, մատուցման ձևի առումով՝ գեղագիտորեն ճշգրիտ, ամփոփ, ինչը, պարզվեց, բոլորովին պարտադիր պայման չէր այնտեղ և չէր էլ ակնկալվում: Իմ տարած Հայաստանը նաև մարդկային վերաբերմունքն էր ամեն հարցում, նույնիսկ այնպիսի դեպքերում, երբ դա ավելորդ էր. ամեն ինչ չափազանց կարևոր համարելն ու սրտացավ վերաբերմունքը: Եվ ի վերջո, իմ տարած Հայաստանը սև դառը սուրճն էր, որ կամ կախվածություն էր առաջացնում, կամ կտրականապես մերժվում ամերիկացիների կողմից:

- Գիրքը որքան Վերմոնտի ու իր՝ Ձեզ ծանոթ մարդկանց, այդքան էլ Ձեր մասին է: Արդյոք պատրա՞ստ եք լսել գրքի մասին այլ մարդկանց կարծիքները կամ դատողությունները: 

- Այո: Ես զարմացած էի բանաստեղծության և օրագրի հանդեպ իմ վերաբերմունքի տարբերությունից: Բանաստեղծության դեպքում ես շատ փակ էի որևէ բացատրության, հարցի կամ վերլուծության համար, բայց օրագրի դեպքում, որն, ըստ էության, առավել անձնական է, պատրաստ եմ քննարկելու, վերլուծելու, պատասխանելու ցանկացած հարցի: Ես շատ ուրախ էի, որ բանաստեղծ Մարինե Պետրոսյանը գրքի շնորհանդեսի ժամանակ հարցեր բարձրացրեց, որոնք բուռն քննարկման նյութ դարձան: Նա պնդում էր, որ իմ նկարագրած Ամերիկան իրական Ամերիկան չէ, դա արտաքինն է միայն, և առանցքը չի արտացոլվում, ինչին ես պատասխանեցի, որ նպատակ չեմ ունեցել արտացոլելու Ամերիկայի առանցքը, և այնտեղ ապրելու առաջին տարին հենց Ամերիկայի թռուցիկ ընկալումն է եղել ինձ համար՝ կախված նահանգից, նահանգում ապրող մարդկանցից, ընդհանուր միջավայրից, իմ կյանքի տվյալ շրջանից, և այլն: Եվ ինչպես նշել եմ գրքում, ասելիքը բոլորովին այլ կլիներ, եթե ես առաջին տարին ապրած լինեի որևէ այլ նահանգում կամ շարունակեի պատմությունը Վերմոնտից դուրս: Մի խոսքով, սա այն դեպքն է, երբ հարցերը, կարծիքներն ու քննարկումը տեղին են, իսկ բանաստեղծության դեպքում՝ ոչ այնքան:

- Արտասահմանյան փորձառությունը ի՞նչ է տալիս Ձեզ՝ որպես գրող, որպես մարդ։ Ինչպե՞ս կբնութագրեք Ձեր ներքին փոփոխությունները, ընկալումների փոփոխությունը։

- Ամերիկան վերցնում է պոեզիան, փոխարենը արձակ է տալիս, համենայն դեպս՝ ինձ: Ես դեռ երկար պիտի վերլուծեմ դա, որպեսզի հասկանամ պատճառները: Բանաստեղծությունն ինձ համար Հայաստանում է, մտքերի երգեցիկ տոնայնությունն ու ձևակերպման արվեստականությունը միայն այստեղ են ապրում ինձ համար, իսկ Ամերիկան նույնիսկ մտքերի շարադրման մեջ հարմարավետություն է ներարկում, իսկ բանաստեղծությունը ծնվել չի կարող հարմարավետության պայմաններում:

- Երբ այցելում եք Հայաստան, ի՞նչն եք վերաարժևորում և ինչպե՞ս։

- Անկախ նրանից, թե ֆիզիկապես որտեղ եմ, ես շարունակում եմ Հայաստանում ապրել: Ամերիկան, գեղեցիկ և հյուրընկալ լինելով հանդերձ, շարունակում է անցնել իմ կողքով և ինձ չի տանում իր հետ: Իմ տեղը Հայաստանում է, դրա համար դժվարանում եմ ասել՝ վերաարժևորու՞մ եմ որևէ բան, երբ վերադառնում եմ: Ես չեմ վերադառնում: Ես այստեղ եմ մնացել:

Զրուցեց Մերի Հովհաննիսյանը