«Իմ Երևանն էլ չկա». Կայացավ Գուրգեն Խանջյանի գրքի շնորհանդեսը

«Չես իմանա՝ ինչը կկործանի, ինչը կապրեցնի: Չէ, ակնառու դեպքում գիտես իհարկե, ասենք, եթե գլխիդ մեծ քար խփեն՝ հաստատ կկործանի, և եթե մի գեղեցկուհի սիրի քեզ՝ կապրեցնի... Թե՞ կկործանի... Չէ, գեղեցկուհու սերը եթե կործանի էլ, ապրեցնելու պես է...»

Ահա այպես է սկսում իր նոր՝ «Ինչկաչկա» վեպ-էսսեն ժամանակակից նշանավոր արձակագիր Գուրգեն Խանջյանը: «Ինչկաչկա» վեպ-էսսեն մի յուրատեսակ խճանկար է, որտեղ իրար հյուսված պատմությունները նույն արմատն ունեն, նույն միջավայրից են, ունեն նույն գույներն ու ձևերը: Իսկ եթե տարանջատենք միմյանցից, գուցե որպես առանձին գործեր դիտարկենք: Դրանք որքան միասնական ու կապակցող են, այդքան էլ տարանջատող ու առանձնահատուկ են: Իրեն բնորոշ ոճով Խանջյանը շարունակում է իրեն տանջող հարցերի պատասխանները գտնել, փնտրում է անդադար, դրա արդյունքում է, որ սիրում է ինքն իրեն հարցեր տալ ու իրենից վերլուծություններ պահանջել: Իրար են հաջորդում հեղինակի կյանքի դրվագները՝ իրեն կերտած խորհրդային շրջանն է, անկախության առաջին տարիները։ Հերոսներն էլ մարդիկ են, որոնք հեղինակի կյանքին գույներ են տվել, եկել ու գնացել, ոմանք մնացել: Մեր աչքի առջև վեր են հառնում արձակագրի երիտասարդության տարիների խորդուբորդ ու հարթ ուղիները, անհաշտ ու հաշտ դիպվածները, արկածները: Արձակագիրը դրանց մոտեցել է բարեխղճությամբ, երկար մտորել, հանձնել թղթին ու հաշտվել դրանց հետ:

Վեպ-էսսեն լի է և հարուստ հեղինակի ոճական առանձնահատկություններով, ստեղծագործական ճանապարհի դրվագներով, արդիական ու իր ժամանակին բնորոշ հիմնահարցերով: «Ինչկաչկա» վեպ-էսսեն ինքնակենսագրական պատում է: Այդտեղ հատվում են հեղինակի մտորումները` իր արձակին բնորոշ անկեղծությամբ, հոգեբանական նուրբ անցումներով ու հարցերով, որոնք հնարավորություն են տալիս վերլուծել, տարանջատել, վերարժևորել անցյալն իր բարդ և վիճարկելի դրվագներով: Իսկ խորասուզվելով՝ կարծեք հայտնվում եք անցյալի մի հին խաչմերուկում ու ուզում վերականգնել կորած դրվագներն ու գույները: Գիրքը տպագրել է «Անտարես» հրատարակչությունը:

Հեղինակը միաժամանակ պատմական էքսկուրս է կատարում՝ պատմելով թե՛ իր կյանքի տարբեր փուլերի մասին, թե՛ պատմական ու քաղաքական տարբեր իրադարձությունների մասին: Իր մտորումներն են, իր կյանքի ժամերը՝ իրենց հեշտ ու դժվար օրերով: Խանջյանը խոսում է ժամանակի բարքերից, հիմնախնդիրներից, իր գործունեությունից:

«Աշխատանքի, աշխատասիրության մասին իմ պատկերացումները պայմանավորված են թե՛ իմ բնավորությամբ, թե՛ նաև համապատասխանում էր Խորհրդային Հայաստանում առկա պայմաններին: Խորհրդային երկրում կար աշխատանք, բայց ես չէի ուզում աշխատել շատ դեպքերում: Դա ինձ սահմանափակում էր, ինձ պետք էր ազատություն, անազատության մեջ ես չէի կարող աշխատել: Ես էլ ինձ ծույլ էի համարում: Հետո երբ աշխատում էի, հասկացա, որ սիրում եմ աշխատել, բայց ոչ թե գործնական վերահսկողության տակ»,- ասում է Գուրգեն Խանջյանը:

Իր վեպերում Խանջյանը շատ է սիրում խոսել Երևանի մասին, իր խոսքով՝ իր Երևանի մասին, որն արդեն չկա: Որտե՞ղ է այժմ Խանջյանի Երևանը: Որքան է խոսել հենց նույն քաղաքի անցուդարձի, հայտնի ու անհայտ ելք ու մուտքերի մասին, գաղտնի ու գողտրիկ անկյունների և դրանց շուրջ պատմությունների մասին:

«Սա երևի մի տեսակ վախ է, տագնապ, կարոտ: Իմ Երևանն էլ չկա: Իմ Երևանը տարբերվում է մյուսների Երևանից, մյուսների Երևանը սիրելուց: Իմ Երևանը մի քիչ ուրիշ էր: Ես ամռանն ու ձմռանն էի հասցնում վայելել Երևանը, քանի որ իմ Երևանը մի քիչ հեռու էր: Երևանն ինձ համար կարոտ է, տագնապի է նաև նման, կորստի ու ցավի: Երևանն ինձ համար սիմվոլ է, Երևանում կարծես Մասիս սարը երևար, արագիլների բույները, տուֆի քարի ֆակտուրան ու գույնը, այդ ամենը սիմվոլիկա է, այդկերպ զգում ես քո հայրենիքը: Ինձ համար կարևոր է հայրենիքը, հենց դրանով էր Երևանը այլ: Հիմա ամենը այլ է, շատ կառույցներ են վերացել, սրճարաններ, որտեղ ժամանակի մտավորականներն էին հավաքում ու օրինակ էին բոլորի համար: Օրինակ «Հանճարանոց» սրճարանի քանդելը վանքը քանդելու է նման: Այդ ամենից հետո տագնապ կա, վախ կա, ու նաև այդպիսի զգացում կա Թիֆլիսի նկատմամբ»,- պատմում է Խանջյանը:

Իր կարոտներից մեկը հենց Երևանն է, որտեղ հավաքվում էին իր երիտասարդ տարիների գործիչները, կարկառուն մտավորականները: Իր խոսքով՝ այդ Երևանում կյանքն ուրիշ էր, գաղափարախոսությունն էր այլ, արվեստի նկատմամբ վերաբերմունքն էր ուրիշ:

«Սկսել ես հաճախ թերթել հին ալբոմը, հանում ես, կաշեպատ կազմը շոշափելով շրջում... Եվ՝ ահա, ահա լուսանկարները, մեծամասամբ` սև-սպիտակ, տեղ–տեղ արդեն դեղնող... Մազոխի՞զմ է, կարոտա՞խտ, պարզ կարո՞տ, ջահելություն, մանկություն գնալու ցանկությո՞ւն... Հնարավոր է` բոլորն իրար հետ, հնարավոր է՝ սրանց քողի տակ թաքնված ինչ-որ ավելի խորքային մղում, ասենք՝ ավարտի հաշվետվությունը ճշտելու, լրացնելու: Թերթում ես, ուշադիր նայում, ասես՝ առաջին անգամ...»:

                                                                                            Հատված «Ինչկաչկա»  գրքից

Հայրենիքի, մենքի մասին Խանջյանը մշտապես խոսում է, իսկ նոր գրքում էլ նորից շարունակում է կոչ անել՝ «Երկիրը մենք ենք, երբ ասում եմ՝ երկի՛ր, վե՛ր կաց, մեր մասին է խոսքը»: Ահա հայրենիքը սիրելու սիմվոլներից մեկի Սևանա լճի պահպանության խնդիրն էլ առկա է նոր գրքում:  Իսկ ո՞վ է փչացրել լիճը, եթե ոչ՝ մենք:

«Ինչի՞ն եմ սպասում, ու՞մ: Մենակս, էքզիստենցիալս, որ միշտ սայրի բերանով ես գնացել-եկել, միշտ՝ անկման սահմանով, վիհի եզրով, քո ազգային խաղն էլ քո էքզիստենցիալ գոյության խորհրդանիշն է կարծես՝ օդի մեջ ձգած երերուն լարի վրայով, ձեռքերդ լայն տարածած՝ հավասարակշռությունդ մի կերպ պահելով:

Հիշում ես,-մոռանալու չի,- իննսունականներ, կայսրության փլուզում, պատերազմ, փողոցներդ՝ մութ, ցուրտ, խանութներդ՝ դատարկ, մարդիկ՝ նավթավառներով, նավթի տարաներով, փայտով-թղթով-փալասով բեռնված, հացի հերթեր, սով: Բայց դիմացար, հաղթեցիր, էն որբուկիդ բերիր՝ կպցրիր քեզ, տաքացրիր, ու սխալով, թե ճշտով, արյուն-քրտինքով, սայթաքել -կանգնելով՝ սանտիմ առ սանտիմ, մետր առ մետր բարձրացար, ոտքի ելար, մեջքդ ուղղեցիր:

Հիմա քեզ ինչ պատահեց, տաժանակրությամբ շահածս, ուժեղս: Օտար ինչ-որ արժեքներով ախտահարված ամբոխավարների «քանդող բրիգադը» եկավ, կեղծածոր խոսքով՝ հմայեց քեզ, խելքդ կերավ, քեզ համար ոչինչ չստեղծած՝ եղածն ավերեց, անհայրենիք, անկարոտ, անսեր, անարժանապատիվ, պարտվողական:

Կասկածի որդեր են գցել ներսդ, սկսել ես կասկածել ինքդ քեզ, կասկածյա՛լս, ոգիդ կոտրում են, մոռացնել են տալիս պատմությունդ հաղթանակներդ, հերոսներիդ, գրքերդ, երգերդ: Խաբվեցիր: Հազարավոր տարիներ ապրել ես ու դարձյալ հավատացիր-խաբվեցիր, միամի՛տս...

Բայց հո էսպես չե՞ս մնալու: Դանակը ոսկորիդ է հասել արդեն, Հայկի նետը»:

                                                                                     Հատված «Ինչ կա չկա» գրքից

Ալմաստ Մուրադյան