ԱՐՁԱԿԻ ԱՐՎԵՍՏԸ
Հարցազրույց ամերիկացի ֆանտաստ գրող Ռեյ Բրեդբերիի հետ
- Ինչո՞ւ եք ֆանտաստիկ գրականություն գրում:
- Ֆանտաստիկ գրականությունը գաղափարների գրականություն է: Գաղափարները հուզում են ինձ, և հենց որ ես հուզվում եմ, ադրենալինս բարձրանում է, և հաջորդ քայլին արդեն գաղափարներից էներգիա եմ վերցնում: Ֆանտաստիկ գրականությունը ինչ-որ գաղափար է, որ ծագել է գլխում և դեռ գոյություն չունի, բայց շուտով կլինի և կփոխի ամեն ինչ բոլորի համար, և ոչինչ նորից նույնը չի լինի: Հենց որ դու ունես մի գաղափար, որը ինչ-որ փոքր բան է փոխում աշխարհում, ուրեմն ֆանտաստիկ գրականություն ես գրում: Այն միշտ հավանականի արվեստն է, անհնարինի արվեստը՝ երբեք:
Պատկերացրեք, 60 տարի առաջ՝ գրական գործունեությանս սկզբնական շրջանում, մտածել եմ գրել պատմություն մի կնոջ մասին, որը հաբ է ընդունում և կործանում Կաթոլիկ եկեղեցին՝ սկիզբ դնելով կանանց ազատագրմանը: Այդ պատմվածքը, հավանաբար, ծիծաղի արժանի կլիներ, բայց այն հավանականի սահմաններում է, և դրանից կարող էր արժեքավոր ֆանտաստիկ գրականություն ստացվել: Եթե ես ապրեի 18-րդ դարի վերջին, միգուցե պատմվածք գրեի` կանխագուշակելով այդ տարօրինակ անիվները, որոնք շուտով շարժվելու էին Միացյալ Նահանգների լանդշաֆտով մեկ՝ 70 տարվա ընթացքում սպանելով 2 միլիոն մարդ: Ֆանտաստիկ գրականությունը պարզապես հավանականի արվեստը չէ, այլև ակնհայտի: Առաջին անգամ, երբ մեքենան ի հայտ եկավ, միգուցե կանխագուշակել էիք, որ այն կոչնչացներ այնքան շատ մարդ, որքան ոչնչացրեց:
- Ֆանտաստիկ գրականությունը լրացնո՞ւմ է այն, ինչ հիմնական գրականությունը չի անում:
- Այո, լրացնում է, որովհետև հիմնական ուղղվածության գրականությունը ուշադրություն չի դարձրել մեր մշակույթում վերջին հիսուն տարում կատարված փոփոխություներին: Մեր ժամանակի հիմնական գաղափարները՝ ձեռքբերումները բժշկության մեջ, մեր տեսակը զարգացնելու համար տիեզերքը նվաճելու կարևորությունը, արհամարհվել են: Քննադատները մեծամասամբ սխալ են կամ՝ 15, 20 տարով ուշացած: Սա շատ ամոթ է: Նրանք շատ բան են բաց թողել: Ինչո՞ւ գաղափարների գրականությունը այսքան արհամարհված պետք է լիներ իմ շրջապատում: Միայն ինտելեկտուալ պճնամոլությամբ կարող եմ բացատրել դա:
- Եղե՞լ է ժամանակ, երբ ցանկացել եք ճանաչում ունենալ ինտելեկտուալների և քննադատների շրջանում:
- Իհարկե: Բայց ոչ հիմա: Եթե պարզեի, որ Նորման Մեյլրը[1] սիրում է ինձ, ես հավանաբար կսպանեի ինձ: Կարծում եմ՝ նա չափազանց ուշացած է: Ուրախ եմ նաև, որ Կուրտ Վոննեգուտը նույնպես չսիրեց ինձ: Նա խնդիրներ ուներ, սարսափելի խնդիրներ: Նա չկարողացավ տեսնել աշխարհն այնպես, ինչպես ես եմ տեսնում: Կարծում եմ՝ ես չափից ավելի Փոլիանա եմ[2], նա` չափից ավելի Կասսանդրա[3]: Իրականում ես նախընտրում եմ ինքս ինձ տեսնել որպես Յանուս[4]: Երկու դեմքով աստված, որը կես Փոլիանա է, կես Կասանդրա, որ զգուշանում է ապագայից և հարավոր է, չափից ավելի է ապրում անցյալում. երկուսի համակցություն է: Չեմ կարծում, որ չափից ավելի լավատես եմ:
- Երկար ժամանակ Վոննեգուտին ֆանտաստ գրող չէին համարում: Հետո որոշվեց, որ նա երբևէ այդպիսին չի էլ եղել և «փրկվեց» հիմնական ուղղվածության գրականության համար: Այսպիսով, Վոննեգուտը դարձավ «գրականություն», իսկ դուք դեռ այդ ճանապարհին եք: Կարծում եք՝ Վոննեգուտը դա արեց, քանի որ նա «Կասսա՞նդրա» էր:
- Այո, մասամբ դա է պատճառը: Սարսափելի ստեղծագործական ժխտողականությունն է, որ հիացրել է նյույորքյան քննադատներին և ճանաչում բերել նրան: Նյույորքցիները սիրում են իրենք իրենց խաբել, ինչպես որ իրենք իրենց կործանել են սիրում: Ես չէի կարող այդպես ապրել: Ես կալիֆորնիացի տղա եմ: Ես ոչ ոքի չեմ ասում՝ ինչպես պետք է գրել, և ոչ ոք էլ ինձ չի ասում:
- Դուք արդեն ստացաք մեդալ «Ամերիկյան գրականության մեջ մեծ վաստակի համար» (the Medal for Distinguished Contribution to American Letters)[5]: Որքանո՞վ էր այն կարևոր Ձեզ համար:
- Ֆանտաստիկ երեկո էր, թեպետ հյուրանոցի իմ սենյակը վերադառնալիս լուրջ խնդիրներ ունեցա: Նյու Յորքի այն հյուրանոցը, որտեղ անցկացվեց արարողությունը, այնքան հսկայական էր, որ հուսահատության մատնեց ինձ: Կաթված ստանալուցս հետո շատ դանդաղ եմ քայլում: Այդ երեկո մի նշան տեսա, որտեղ գրված էր՝ հաջորդ զուգարանը՝ 208 մղոն: Գրանցման կետը 8-րդ հարկում էր: Վերելակով պարզապես վեր բարձրանալու համար ստիպված էիր 10 րոպե սպասել, որպեսզի գրանցեին քեզ: Այդ գիշեր մի քանի կանայք ինձ հետ բերեցին իմ սենյակ, և ես ասացի՝ Աստծո սիրուն, որտե՞ղ է տղամարդկանց զուգարանը: Ոչ մի զուգարան էլ չգտանք: Աղջիկներից մեկն ասաց՝ այստեղ խաշած արմավենի կա ինչո՞ւ չեք ուզում օգտագործել այն: Ես գնացի այնտեղ: Ոչ ոք չտեսավ ինձ: Համենայն դեպս, չեմ կարծում՝ տեսած լինեն:
- Արդյոք այդ մրցանակը նշան չէ՞ր, որ ֆանտաստիկ գրականությունը սկսել են կարևորել:
- Ինչ-որ չափով՝ այո: Երկար ժամանակ պահանջվեց, որ մարդիկ ուղղակի մեզ թույլ տան ներկայանալ և դադարեն ծիծաղել մեզ վրա: Երբ երիտասարդ էի, այն ժամանակ, եթե գնայիր երեկույթի և ինչ-որ մեկին ասեիր, որ ֆանտաստ գրող ես, քեզ կանարգեին: Ողջ երեկոյի ընթացքում քեզ կանվանեին Flash Gordon[6] կամ Buck Rogers[7]: Իհարկե, 60 տարի առաջ դժվար թե այս դաշտում գրքեր հրատարակվեին: 1946-ին, որքանով որ հիշում եմ, ֆանտաստիկ գրականության միայն երկու անթոլոգիա հրատարակվեց: Թեպետ չէինք կարող մեզ թույլ տալ գնել դրանք, քանի որ բոլորս շատ աղքատ էինք: Ահա, թե ինչքան զուրկ էինք ապրում, ահա՝ ինչ խղճուկ վիճակում էր դաշտը, ահա՝ որքան անկարևոր էր այդ ամենը: Եվ երբ առաջին գրքերը վերջապես սկսվեցին հրատարակվել (դրանց մեծ մասը՝ հիսունականների սկզբին), լավ գրական ամսագրերը չլուսաբանեցին դրանք: Մենք բոլորս մառանում ապրող ֆանտաստ գրողներ էինք:
- Ֆանտաստիկ գրականությունը գրողին առաջարկո՞ւմ է ավելի հեշտ ճանապարհ գաղափարական նախադրյալը բացահայտելու համար:
- Վերցնենք «451 ասատիճան ըստ Ֆարենհեյթի» գիրքը: Դուք գործ ունեք այրվող գրքերի հետ, մի շատ լուրջ թեմա: Պարտավոր ես ուշադիր լինել, որ մարդկանց գլխին քարոզ չկարդաս: Այդ պատճառով պատմությունդ տեղավորում ես ապագայում, հնարում մի հրշեջ, ով գրքեր էր այրում կրակը հանգցնելու փոխարեն (այն ինքնիրեն մեծ գաղափար է), սկսում ես բացահայտելու արկածի մեջ դնել, թե միգուցե գրքերը չպետք է այրվեին: Նա կարդում է իր առաջին գիրքը: Նա սիրահարվում է: Իսկ հետո ուղարկում ես նրան դուրս՝ աշխարհ՝ փոխելու իր կյանքը: Այն անհայտ պատմություն է, և մեկուսացված նրանում, որ այս մեծ ճշմարտությունը ուզում ես պատմել:
Ես հաճախ եմ օգտագործում Փերսեուսի փոխաբերությունը և Մեդուզայի գլուխը, երբ ֆանտաստիկ գրականությունից եմ խոսում: Ճշմարտության երեսը տեսնելու փոխարեն, նայիր թիկունքիդ շուրջը արտացոլող վահանի բրոնզե մակերեսի միջով: Հետո քո սրով հետ ես դառնում և կտրում Մեդուզայի գլուխը: Գիտական գեղարվեստական գրականությունը հավակնում է ապագան ուսումնասիրելու, բայց իրականում նայում է այն անդրադարձին, ինչն արդեն մեր առջև է: Եվ ապա, ունես ետադարձ թռիչքի տեսություն, ետադարձ թռիչք, որը հնարավորություն է տալիս զվարճանալ իր հետ, ամոթխած և գերինտելեկտուալ լինելու փոխարեն:
- Դուք կարդո՞ւմ եք Ձեր՝ ֆանտաստ գրող ժամանակակիցներին:
- Ես միշտ մտածել եմ, որ պետք է քիչ ընթերցես քո բնագավառից, երբ դու դրա մեջ ես: Սակայն սկզբի համար լավ է իմանալ, թե նրանցից յուրաքանչյուրն ինչ է անում: Երբ 17 տարեկան էի, կարդացի Ռոբերտ Հեյնեյնի և Արթուր Քլարկի բոլոր գործերը, Թեոդոր Սթարգընի և Վան Վոգթի վաղ շրջանի գործերը և բոլոր նրանց ստեղծագործությունները, որոնք ի հայտ եկան ապշեցուցիչ ֆանտաստիկ գրականության ժանրում, սակայն այդ գրականության մեջ ինձ ներշնչողները Հ. Գ. Ուելսը և Ժյուլ Վեռնն էին: Ես գտնում եմ, որ շատ եմ նման Վեռնին՝ բարոյական պատումների գրողին ու մարդասիրություն ուսուցանողին: Նա հավատում է, որ մարդ արարածը մի շատ տարօրինակ իրադրության մեջ է գտվում, մի շատ տարօրինակ աշխարհում, և նա հավատում է, որ դա կարող ենք հաղթահարել մեր բարոյական պահվածքով:
- Ի՞նչ կասեք երիտասարդ գրողների մասին:
- Ես նախընտրում եմ չկարդալ իմ բնագավառի երիտասարդ գրողներին: Բավական հաճախ կարող ես ճնշվել՝ նրանց մոտ գտնելով նույն գաղափարը, որի վրա ինքդ աշխատում ես: Իսկ դու ընդամենը ուզում ես քո գործը անել:
- Ե՞րբ եք սկսել գրել:
- Ամեն ինչ սկսվեց Պոյով: Ես նրան ընդօրինակում էի 12 տարեկանից սկսած մինչև մոտավորապես 18 տարեկանը: Սիրահարվել էի Պոյի գոհարներին, նա իսկական թանկարժեք քար է, այնպե՞ս չէ: Նույնը կասեմ Էդգար Ռայսի, Բրոուզի, Ջոն Քարտերի մասին: Ես ավանդական սարսափ պատմություններ էի գրում, այնպիսիք, որոնցից, կարծում եմ, բոլորն են սկսում, ովքեր մտնում են այս ոլորտ:Օրինակ, ասենք, մարդիկ փակվել են գերեզմանոցում: Եգիպտական լաբիրինթոսներ էի նկարում:
Այդ տարին՝ 1932-ը, երբ 12 տարեկան էի, խմորումների մեջ անցավ: Ինձ հետ էին Պոն, Քարտերը, Բրոուզը, կոմիքսները: Շատ էի լսում պատկերավոր ռադիոներկայացումներ, հատկապես մեկը, որ կոչվում էր «Չանդու Կախարդը»: Վստահ եմ, որ դա անպետքություն էր, բայց ոչ ինձ համար: Ամեն գիշեր, երբ ներկայացումն ավարտվում էր, նստում էի, և հիշողությամբ գրում ամբողջ սցենարը: Ես անզոր էի: Չանդուն դեմ էր աշխարհի բոլոր չարագործներին, ես` նույնպես: Նա պատասխանում էր հոգեբանական կանչերին, ես` նույնպես:
Ես սիրում էի ձևավորել ու նաև ծաղրանկարիչ էի: Միշտ ցանկացել եմ սեփական կոմիքսներն ունենալ: Այնպես որ, միայն Տարզանի մասին չէի գրում, այլ նաև նկարում էի սեփական կիրակնօրյա վահանակները: Ես սովորական արկածային պատմություններ էի հորինում, որոնք տեղի էին ունենում Հյուսիսային Ամերիկայում, ացտեկների մոտ կամ Աֆրիկայում: Միշտ եղել է գեղեցիկ կույս աղջիկ և զոհաբերություն: Գիտակցում էի, որ դեպի արվեստի որևէ ճյուղ եմ գնում: Ես նկարում էի, խաղում, գրում:
- «Մարսյան ժամանակագրություն»-ը, որ Ձեր առաջին խոշոր հաջողությունն էր, անվանվեց վեպ, բայց այն իրականում պատմվածքների ժողովածու է, որոնցից շատերը հայտնվեցին անորակ թերթերում 40-ականների ընթացքում: Ինչո՞ւ որոշեցիք դրանք որպես վեպ ներկայացնել:
- 1947 թվականին, երբ հրատարակեցի իմ առաջին՝ «Dark Carnival» վեպը[8], հանդիպեցի Նորման Քորվինի քարտուղարին: Քորվինը հայտնի անուն էր ռադիոյում՝ տնօրեն, գրող և պրոդյուսեր: Նրա միջոցով ես ռադիո ուղարկեցի «Dark Carnival»-ի պատճեն և նամակ գրեցի՝ ասելով. «Եթե այս գիրքն այնքան հավանեք, որքան ես Ձեր աշխատանքն եմ հավանում, ապա կցանկանայի մի օր Ձեզ համար խմիչք գնել»: Մեկ շաբաթ անց հեռախոսը զանգեց, Նորմանն էր: Նա ասաց. «Դու ինձ համար խմիչք չես գնում, ես եմ քեզ ընթրիք նվիրում»: Դա եղավ սկիզբը մինչև կյանքի վերջ տևող ընկերության: Այդ անգամ, երբ նա ինձ տարավ ճաշելու, ես նրան պատմեցի Մարսյան պատմություններից մեկը: Նա շատ հավանեց. «Արտակարգ է, ավելի շատ գրիր այդ պատմություններից»: Եվ ես այդպես էլ արեցի: Ահա թե, ինչը պատճառ դարձավ «Մարսյան ժամանակագրության» ստեղծման համար:
Մեկ այլ պատճառ էլ կար: 1949-ին կինս՝ Մեգգին, մեր առաջին աղջկանով՝ Սուզանով, հղի էր: Մինչ այդ Մեգգին ողջ օրն աշխատում էր, իսկ ես մնում էի տանը, պատմվածքներս գրում: Բայց հիմա, երբ նա երեխա էր ունենալու, ինձ պետք էր ավելի շատ վաստակել: Գրքի պայմանագիր էր ինձ պետք: Նորմանն առաջարկեց ճանապարհորդել Նյու Յորքում, հանդիպել խմբագիրների հետ և տպավորություն թողնել նրանց վրա: Նստեցի Նյու Յորք գնացող հեռընթաց ավտոբուսը, մնացի Երիտասարդական քրիստոնեական ընկերությունում (Young Men’s Christian Association)[9] հիսուն սենթ օրավարձով: Պատմվածքներս տասնյակ հրատարակիչների մոտ տարա: Ոչ ոք չվերցրեց: Բոլորն ասում էին. «Մենք պատմվածքներ չենք հրատարակում: Ոչ ոք չի կարդում դրանք: Կարո՞ղ է վեպ ունենաք»: Ասացի՝ «Ոչ, չունեմ: Ես սպրինտեր եմ (կարճ տարածության մրցավազող), ոչ թե մարաթոնային վազորդ»: Արդեն պատրաստվում էի տուն վերադառնալ, երբ վերջին գիշերը ճաշեցի «Doubleday»-ի խմբագիր Ուոլթեր Բրեդբերիի հետ (ազգակցական կապ չկա): Նա այդ ժամանակ ինձ հարցրեց. «Մի գիրք չի ստացվի արդյոք, եթե բոլոր Մարսյան պատմվածքները վերցնես և իրար միացնես: Կարող ես այն անվանել «Մարսյան ժամանակագրություն»»: Սա նրա միտքն է, ոչ թե իմ: Ասացի. «Օհ, աստված իմ, ես կարդացել եմ «Վայնսբուրգ, Օհիո»-ն, երբ 24 տարեկան էի՝ 1944-ին: Ես այնքան տարված էի դրանով, որ մտածում էի մի օր այդպիսի գիրք կգրեմ, բայց կստեղծեմ դա Մարսի վրա»: Այդ մասին 1944-ին նշում կատարեցի, բայց հետագայում մոռացա:
Ես ամբողջ գիշեր արթուն մնացի YMCA-ում և մեքենագրեցի ընդհանուր նկարագիրը: Հաջորդ առավոտ նրա մոտ տարա: Նա կարդաց այն և ասաց. «Քեզ 750 բաքսի կտրոն եմ տալիս»:
Ես վերադարձա Լոս Անջելես, բոլոր պատմվածքներս միացրեցի, և այն դարձավ «Մարսյան ժամանակագրություն»-ը: Այն կոչվում է վեպ, բայց ճիշտ եք, այն իրականում պատմվածքների ժողովածու է, որոնք իրար հետ կապված են:
- Գրքում ամենահայտնի պատմվածքներից մեկը՝ «Կգան փափուկ անձևներ»-ը, մեքենայացված տան մասին է, որը ատոմային ռումբի ընկնելուց հետո էլ շարունակում է գործել: Այդ պատմվածքում մարդիկ չկան: Որտեղի՞ց այդ գաղափարը:
- Այն բանից հետո, երբ Հիրոսիման ռմբակոծվեց, ես մի լուսանկար տեսա, որտեղ տան կողքին մարդկանց ստվերներ էին, մարդիկ, ովքեր ապրել էին այդտեղ և այրվել: Մարդիկ գնացել են, սակայն նրանց ստվերները մնացել են: Դա իմ վրա այնքան ազդեց, որ գրեցի այդ պատմվածքը:
- «Մարսյան ժամանակագրության», ինչպես և Ձեր այլ գրքերից որոշ հատվածներ քնարական են: Որտեղի՞ց այդ քնարականությունը:
- Ամեն օր բանաստեղծություններ շատ ընթերցելուց: Իմ սիրելի գրողները նրանք են, ովքեր շատ լավ են ասել ամեն ինչ: Ես ուսումնասիրում էի Էուդորա Վելթիին: Նա մեկ տողում միջավայրը, խառնվածքը և ընթացքը միաժամանակ տալու հրաշալի ունակություն ունի: Ընդամենը մեկ տողում: Լավ գրող լինելու համար պետք է սովորես այդ բաները: Վելթին կարող է մի կին ունենալ, որ պարզապես մտնում է սենյակ և նայում շուրջը: Մի շտրիխով նա քեզ տալիս էր սենյակի զգացողությունը, կանացի խառնվածքը և գործողությունն ինքնին: Ամեն ինչ ընդամենը քսան բառի մեջ: Ու կասես՝ ինչպե՞ս է կարողացել: Ածական, բայ, գոյական… Ինչպե՞ս է ընտրել դրանք և տեղավորել իրար կողքի: Ես եռանդուն ուսանող եմ եղել: Երբեմն Վոլֆի հին գործ էի գտնում, առանձնացնում հատվածները և փակցնում դրանք իմ պատմության մեջ, որովհետև ինձ մոտ չէր ստացվում դա: Ես այնքան հուսահատ էի: Հետո նորից մեքենագրում էի մյուսների վեպերի ամբողջ հատվածներ՝ ուղղակի տեսնելու, թե ինչպես են դրանք երևում դուրս բերված: Սովորում դրանց ռիթմը:
- Իսկ ի՞նչ կասեք Պրուստի, Ջոյսի, Ֆլոբերի, Նաբոկովի մասին, գրողների, ովքեր հակված են գրականության մասին մտածել ոճի և ձևի տեսանկյունից: Դուք այդ ուղղությամբ մտածե՞լ եք:
- Ոչ: Եթե մարդիկ ինձ քնեցնում են, ուրեմն քնեցնում են: Աստված իմ, ես փորձել եմ կարդալ Պրուստին շատ հաճախ, և նրա ոճի գեղեցկությունը ծանոթ է ինձ, բայց նա ինձ քնեցնում է: Նույնը կասեմ Ջոյսի մասին: Ջոյսը շատ գաղափարներ չունի: Ես ամբողջությամբ հակված եմ գաղափարներին և գնահատում եմ Ֆրանսիական գրականությունից որոշ բաներ, իսկ ավելի շատ՝ անգլիական պատմվածքները: Ես չեմ հասկանում՝ ինչպես կարելի է ապրել աշխարհում և չհրապուրվել նրանով, ինչ գաղափարներն անում են մեզ հետ:
- Դուք ինքնակրթությամբ եք զբաղվել, ճի՞շտ եմ:
- Այո, այդպես է, ես ամբողջությամբ գրադարանով կրթված մարդ եմ: Երբեք չեմ հաճախել քոլեջ: Երբ տարրական դպրոցի աշակերտ էի Վոքեգանում և Լոս Անջելեսի միջնակարգ դպրոցում, իջնում էի գրադարան և այնտեղ երկար ժամեր անցկացնում ամեն ամառ: Վոքեգանում, Ժենեսիի փողոցի խանութից սովորություն ունեի ամսագրեր գողանալ: Կարդում էի դրանք, այնուհետև նորից հետ բերում և դնում դարակներում: Այդպես, հայացքով մտապահում էի ու մնում ազնիվ: Չէի ուզում մշտական գող լինել, շատ ուշադիր էի. նախքան դրանք կարդալը լվանում էի ձեռքերս: Բայց գրադարանի դեպքում դա նման է փիսիկի, կարծում եմ. սկսում ես վազել շրջանում, քանի որ այնքան բան կա դիտելու և կարդալու: Եվ դա ավելի զվարճալի է, քան դպրոց գնալը, քանի որ պարզապես քո ցուցակը ինքդ ես կազմում և ստիպված չես լսել ինչ-որ մեկին:
Ես գրադարանի մարդ եմ: Ես ինձ բացահայտել եմ գրադարանում: Ես գնում էի՝ գտնելու ինձ գրադարանում: Ես վեց տարեկան տղա էի, երբ սիրահարվեցի գրադարաններին: Գրադարանը ամբողջ հետաքրքրասիրությունս մսխում էր՝ դինոզավրերից սկսած մինչև անտիկ Եգիպտոսը: Երբ ավարտեցի միջնակարգ դպրոցը 1938-ին, սկսեցի գրադարան գնալ շաբաթվա մեջ երեք գիշեր:
Համարյա 10 տարի ամեն շաբաթ գնում էի գրադարան, և ի վերջո, երբ 1947-ին ամուսնացա, հասկացա, որ սա վերջն է: Եվ այսպես, ես ավարտեցի գրադարանը, երբ 27 տարեկան էի: Եվ բացահայտեցի, որ իրական դպրոցը գրադարանն է:
- Դուք ասել եք, որ չեք հավատում, թե քոլեջ հաճախելով գրել են սովորում: Ինչո՞ւ այդպես:
- Քոլեջում չես կարող գրել սովորել: Այն շատ վատ վայր է գրողների համար, որովհետև ուսուցիչները միշտ կարծում են, որ քեզանից ավելի շատ բան գիտեն, իսկ դու չգիտես. բայց նրանք չգիտեն: Նրանք նախապաշարմունքներ ունեն: Նրանք միգուցե սիրում են Հենրի Ջեյմսին, իսկ եթե դու չես ուզում գրել Հենրի Ջեյմսի պե՞ս: Միգուցե, օրինակ, Ջոն Իրվինգ էլ սիրեն, ով բոլոր ժամանակների ձանձրույթն է: Գրողների մեծ մասի պարագայում, որոնց գործերը վերջին 30 տարիներին ուսուցանվում են դպրոցներում, չեմ հասկանում՝ ինչու են մարդիկ կարդում նրանց և ինչու են դրանք ուսուցանվում: Մյուս կողմից, գրադարանը շեղող կողմ չունի: Ինֆորմացիան ամբողջովին այնտեղ է հենց նրա համար, որ դու վերծանես այն: Չունես մեկը, ով քեզ ասի, թե ինչ մտածես: Դու ինքդ ես այն բացահայտում:
- Բայց ձեր գրքերը դպրոցներում անցնում են:
- Գիտե՞ք ինչու են ուսուցիչներն իմ գրքերն օգտագործում: Որովհետև ես լեզուներով եմ խոսում: Ես օգտագործում եմ մետաֆորներ: Իմ պատմվածքներից ամեն մեկը մետաֆոր է, որ կարող ես հիշել: Մեծ կրոնները բոլորը մետաֆոր են: Մենք գնահատում ենք այնպիսի բաներ, ինչպես Դանիելն ու առյուծի որջը կամ Բաբելոնյան աշտարակը: Մարդիկ հիշում են այս մետաֆորները, քանի որ այնքան վառ են, որ չես կարող ազատվել նրանցից և հենց այսպիսի պատմություններ են երեխաները սիրում դպրոցում: Նրանք կարդում են հրթիռային նավերի և տիեզերքում տեղի ունեցող բախումների մասին, պատմություններ դինոզավրերի մասին: Իմ ամբողջ կյանքում ես վազել եմ դաշտերի միջով, հավաքել պայծառ օբյեկտներ: Հետո մեկը զննում էի ու ասում՝ ահա, սա պատմություն է: Եվ սա այն է, ինչ սիրում են երեխաները: Այսօր իմ պատմվածքները հազարավոր անթոլոգիաներում են: Եվ ես լավ շրջապատում եմ: Մյուս գրողները, ովքեր մետաֆորներով են գրել, հիմնականում մահացած մարդիկ են՝ Էդգար Ալլան Պո, Հերման Մելլվիլ, Վաշինգտոն Իրվինգ, Նատալի Հոդորն: Այս բոլոր մարդիկ գրել են երեխաների համար: Միգուցե չեն հավակնել, բայց այդպես է ստացվել:
- Արդյո՞ք վեպը և պատմվածքը տարբեր խնդիրներ են դնում Ձեր առջև:
- Այո, վեպի խնդիրն է ճշմարիտ մնալը: Պատմվածքը, եթե իրոք ունեք եռանդ և հետաքրքիր գաղափար, մի քանի ժամվա ընթացքում կարելի է գրել: Ես փորձում եմ իմ ուսանող և գրող ընկերներին քաջալերել, որ պատմվածքը գրեն մեկ օրում, որպեսզի այն մաշկ ունենա իր շուրջը, իր սեփական էներգիան ունենա և գոյություն ունենալու իր սեփական պատճառը: Ինչ-որ պատճառ կա, որ այդ միտքն առաջացել է ձեզ մոտ այդ պահին, ուրեմն գնացեք նրա հետ և բացահայտեք, վերծանեք այն: Երկու կամ երեք հազար բառը մի քանի ժամվա ընթացքում այնքան էլ բարդ բան չէ: Թույլ մի տվեք, որ մարդիկ խանգարեն ձեզ: Հեռու պահեք նրանց ձեզանից, անջատեք հեռախոսը, թաքնվեք հեռվում… Եթե որոշել եք պատմվածքը հաջորդ օր տեղափոխել, մի ողջ գիշեր կարող եք մտորել դրա շուրջ և փորձել դարձնել այն չափից շատ երևակայական, փորձել գոհացնել ինչ-որ մեկին: Բայց վեպն ունի որոգայթի/ծուղակի բոլոր տեսակները, քանի որ այն երկար է տևում, դու մարդկանց շուրջ ես գտնվում, և եթե ուշադիր չլինես, կխոսես այդ մասին: Վեպը նաև դժվար է գրել որոշ ժամկետում՝ պահելով մշտական սերդ: Դժվար է երկու հարյուր օրում արթուն/առույգ մնալ: Ուրեմն, մեծ ճշմարտությունը սկզբում պարզեք: Եթե դա անեք, փոքր ճշմարտությունները կհավաքվեն ձեր շուրջը: Թույլ տվեք դրանց հրապուրվելու, ձգվելու և հետո կառչելու:
- Եղե՞լ են հատուկ խնդիրները, որոնց բախվել եք Ձեր վեպերում:
- «451 աստիճան ըստ Ֆարենհեյթի» գիրքը գրելիս Մոնտագը (7) եկավ ինձ մոտ և ասաց. «Ես խելագարվում եմ»: Ասացի. «Ի՞նչ է պատահել»: Ասաց. «Ես գրքեր եմ այրել»: Ասացի. «Եվ էլ չե՞ս ուզում այրել»: Ասաց. «Ոչ, ես սիրում եմ դրանք»: Ասացի. «Գնա, ինչ-որ բան մտածի»: Եվ նա ինը օրում այս գիրքը գրեց ինձ համար:
- Որտե՞ղ եք գրում:
- Ես ցանկացած վայրում կարող եմ աշխատել: Գրել եմ անկողիններում, հյուրասրահներում, երբ մեծանում էի ծնողներիս և եղբորս հետ Լոս Անջելեսի մի փոքր տան մեջ: Աշխատել եմ հյուրասենյակում իմ գրամեքենայով, ռադիոյի, մայրիկիս, հայրիկիս, եղբորս ուղեկցությամբ, ովքեր խոսում էին միևնույն ժամանակ: Քիչ ավելի ուշ, երբ ցանկացա գրել «451 աստիճան ըստ Ֆարենհայթի» գործը, բարձրանում էի Կալիֆորնիայի համալսարան (UCLA), գտնում ներքնահարկ, որտեղ կարող էի գրամեքենայով աշխատել: Եվ եթե տաս սենթ տեղադրեիր գրամեքենայում, 30 րոպե ժամանակ ունեիր դրանից օգտվելու համար:
- Արա՞գ եք գրում: Արա՞գ եք խմբագրում:
- Ոչ: Առաջին սևագիրն արագ եմ գրում, նույնիսկ իմպուլսիվ: Մի քանի օր հետո նորից շարում եմ ամբողջը, հենց այդ ժամանակ ենթագիտակցությունս ինձ նոր բառեր է տալիս: Կարող է այն շատ անգամներ վերատպեմ մինչև ավարտելը: Իսկ երբեմն շատ քիչ վերանայում է պահանջվում:
- Օրվա ո՞ր ժամին եք ամենից շատ գրում:
- Ամբողջ ժամանակ գրում եմ: Ամեն առավոտ արթնանում եմ՝ չիմանալով, թե ինչ եմ անելու: Սովորաբար, երբ արթնանում եմ, լուսադեմի մասին որոշակի իմացութուն արդեն ունեմ: Ունեմ այն, ինչ առավոտյան թատրոն եմ անվանում իմ ուղեղում, այս բոլոր ձայները խոսում են ինձ հետ: Երբ նրանք լավ մետաֆորով են գալիս, այդ ժամանակ մահճակալից վեր եմ ցատկում և բռնում եմ/որսում դրանց մինչև կհեռանան: Ահա և ամբողջ գաղտնիքը՝ արա այն, ինչը ոգևորում է քեզ: Նաև, ես միշտ թեթև քնի մեջ եմ ընկնում/ննջում եմ: Այդպես ստացվում է, որ երկու առավոտ եմ ունենում:
- Երբևէ ետ դարձել և վերընթերցե՞լ եք Ձեր գրքերը կամ պատմվածքները:
- Հաճախակի, ուշ գիշերը ներքնահարկ եմ իջնում, բացում եմ գրքերիցս մեկը, կարդում որևէ հատված և ասում՝ Աստված իմ: Հետո նստում եմ այնտեղ և գոռում/կամ լացում, քանի որ զգում եմ, որ պատասխանատու չեմ դրանցից որևէ մեկի համար: Այն Աստծուց է եկած: Եվ ես այնքան շնորհակալ եմ դրա համար, այնքան, այնքան շնորհակալ: Որպես գրող՝ իմ ստեղծագործական կյանքի լավագույն նկարագրությունը ես համարում եմ «Տիրոջ դաշտերում խաղի ժամանակը»: Դա հրաշալի խաղ էր, անիծվեմ ես, որտեղի՞ց են նրանք գալիս: Ես բախտավոր եմ: Շատ բախտավոր:
- Կարծում եմ, անհրաժեշտություն չկա հարցնելու՝ արդյոք հաճույք ստանում եք գրելուց:
- Ակնհայտ է, որ ստանում եմ: Այն լիարժեք ուրախությունն է և կյանքիս խելագարությունը, և ես չեմ հասկանում գրողներին, ովքեր ստիպված են աշխատել: Ես սիրում եմ խաղալ: Ինձ համար հետաքրքիր է խաղալ մտքերի հետ, շպրտել դրանք օդում, ինչպես գունավոր լենտեր և հետո վազել դրանց ետևից: Եթե ստիպված լինեի աշխատել դրանց վրա, ես կթողնեի գրելը: Չեմ սիրում աշխատել:
- Իսկ ի՞նչ կասեք էլեկտրոնային գրքերի կամ Amazon’s Kindle-ի մասին:
- Դրանք գրքեր չեն: Դու չես կարող համակարգիչը բռնել ձեռքումդ, ինչպես գիրքն ես բռնում: Համակարգիչը հոտ չունի: Գիրքը երկու տեսակի հոտ ունի: Եթե գիրքը նոր է, այն հրաշալի հոտ ունի, եթե գիրքը հին է, էլ ավելի լավ հոտ ունի: Այն Հին Եգիպտոսի հոտն ունի: Գիրքը պետք է հոտ ունենա: Դու պետք է բռնես այն ձեռքումդ և աղոթես, գրպանդ դնես և զբոսնես հետը: Եվ այն ընդմիշտ մնում է քեզ հետ: Համակարգիչը չի անում այդ նույնը քեզ համար: Ցավում եմ:
The Paris Review
Անգլերենից թարգմանեց Անի Հակոբյանը
[1] Norman Mailer ( 1923-2007) - ամերիկացի գրող, լրագրող, դրամատուրգ, սցենարիստ, կինոռեժիսոր, դերասան, քաղաքական գործիչ: Հեղինակավոր մրցանակների, նաև National Book Award-ի դափնեկիր է: Մեյլրը համարվում է այսպես կոչված New Journalism ժանրի հիմնադիրը:
[2] Pollyanna - ամերիկացի գրող Էլեանոր Փորթերի վեպի անավնումը, հրատարակվել է 1913 թվականին: Փոլիանայի մոտիվներով կան նկարահանված ֆիլմեր, հեռուստասերիալներ, մուլտֆիլմներ: Փոլիանան մի որբ աղջնակ է, ով հոր մահվանից հետո մորաքրոջ մոտ է գալիս ապրելու, վերջինս նրան մի մութ և ցուրտ սենյակ է հատկացնում իր մեծ առանձնատան մեջ և Փոլիանային շատ խիստ ու դաժան է վերաբերվում:
[3] Cassandra - տրոյական արքայադուստր, նույնացվում է Լակոնիայի արքայադուստր Ալեքսանդրայի հետ, Պրիամոսի և Հեկաբեյի դուստրը: Ըստ Հոմերոսի՝ նա Պրիամոսի աղջիկներից ամենագեղեցիկն է, ով հրապուրել է Ապոլլոնին: Կասսանդրան ողբերգական կերպար է: Ապոլլոնը սիրահարվել էր Կասսանդրային և նրան օժտել գուշակելու ձիրքով, բայց ստանալով նրա մերժումը այնպես է անում, որ ոչ ոք չհավատա նրա գուշակություններին։
[4] Յանուս - հռոմեական դիցաբանության մեջ՝ հակառակ կողմեր նայող երկու դեմք ունեցող աստված, փխբ. երկերեսանի՝ կեղծավոր մարդ:
[5] Medal for Distinguished Contribution to American Letters - Գրքի ազգային հիմնադրամի կողմից տրվող այս մրցանակը համարվում է ԱՄՆ-ի ամենահեղինակավոր գրական մրցանակներից մեկը, որը մինչ հիմա գործում է և տարիների ընթացքում փոխել է մրցանակի հավակնորդների ցուցակը: Ներկայումս այն տրվում է չորս անվանակարգերում՝ գեղարվեստական գրականություն, պոեզիա, մանկական գրականություն, վավերագրական գրականություն: 1988 թվականից այն «Ամերիկյան գրականության մեջ մեծ ավանդի համար» հատուկ մեդալ է պարգևատրում:
[6] Flash Gordon - կոմիկական կերպար է, նաև 1980 թվականին նկարահանված ֆանտաստիկ համանուն ֆիլմի հերոս:
[7] Buck Rogers - կոմիկական կերպար է:
[8] Dark Carnival - Ռեյ Բրեդբերիի պատմվածքների ժողովածուն է: Ռեյ Բրեդբերիի դեբյուտային Dark Carnival գիրքը առաջին անգամ տպագրվել է 1947 թվականին: Այն մինչ օրս բազմաթիվ հրատարակություններ է ունեցել:
[9] YMCA (Young Men’s Christian Association / Երիտասարդական քրիստոնեական կազմակերպություն) - երիտասարդական կամավորական կազմակերպություն է, որն ավելի շատ հայտնի դարձավ մանկական ճամբարներ կազմակերպելու շնորհիվ: Այն հիմնադրվել է 1844-ին Լոնդոնում:
- Hits: 10011