Փետրվարի 27-ին՝ ժամը 18:00-ին, Խնխո Ապոր անվան գրադարանում տեղի կունենա «Արէ» մշակութային հիմնադրամի հիմնադիր տնօրեն, դաշնակահար Մարինե Կարոյանի «Արվեստի կրթություն և ցուցադրություն. ոչ պետական ինստիտուցիոնալ միտումներն անկախ Հայաստանում» գրքի շնորհանդեսը:  

Գրքում ներկայացված են Հայաստանի անկախությունից՝ 1991թ.-ից հետո ստեղծված արվեստի կրթության և ցուցադրության ոչ-պետական կենտրոնների հիմնադիր, ղեկավարների հետ հեղինակի հարցազրույցները, որոնք բացահայտում են արվեստի հանդեպ տվյալ ժամանակաշրջանի ընկալումները, մոտեցումներն ու այդ կազմակերպությունների բերած մշակութային զարգացումները, որոնք արժեքավոր հիմք են հանդիսացել:

«Այս հարցազրույցների ներկա ամբողջացված հրապարակումը կարևոր ներդրում է ժամանակակից արվեստի բանավեճերից մեկի՝ անցյալի նախաձեռնությունները մոռացության տալու և հիշողության դիսկուրսի մեջ: Դա էր պատճառը, որ նախընտրեցինք՝ այս կազմակերպությունների հիմնադիրներն իրենք պատմեն իրենց պատմությունները։ Այդ պատմությունները նորանկախ Հայաստանի նոր արվեստի ձևավորման ու կայացման մասնիկներն են: Հաջողված, թերի, թե ձախողված՝ դրանք մեր պատմություններն են»,- նշել է հեղինակը:

Գրքի լույս ընծայման առիթով և արվեստին առնչվող այլ հարցերի մասին Cultural.am-ը զրուցել է Մարինե Կարոյանի հետ: 

Կխնդրեի ներկայացնել գրքի ստեղծման նախապատմությունը:

Գրքի ստեղծման գաղափարը եկել է նրանից, որ հայկական ժամանակակից արվեստի պատմության մասին որևէ բան գրված չէ: Վստահ եմ՝ այս տեսակ բան, որը ցույց կտա, թե արվեստի կազմակերպություններն ինչպես են հիմնվել՝ բոլորովին չկա: Ինֆորմացիայի այդ հատվածը բաց է թողնված, բայց դա պետք է իմանան հատկապես այն մարդիկ, ովքեր ուզում են արվեստաբան դառնալ, արվեստագետ են կամ հետաքրքրված են արվեստով: Այս տեսակ ինֆորմացիան իրենց միայն օգտակար կլինի:

Գրքում ներկայացվում է Հայաստանում 1991թ.-ից հետո ստեղծված արվեստի կրթության և ցուցադրության ոչ-պետական կենտրոնների հիմնադիր ղեկավարների հետ ինը հարցազրույց: Կխնդրեի մանրամասնել, թե ովքեր են նրանք:

Ներկայացված են Նորարար փորձառական արվեստի կենտրոնի (ՆՓԱԿ), «ՀայԱրտ» մշակութային կենտրոնի, Գյումրիի Բիենալեի, Հայկական բաց համալսարանի, «Utopiana.am» ՀԿ-ի, «Ֆոկուս» ՀԿ-ի, «Նարեկացի» արվեստի միության, Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնի,  Երևանի ժամանակակից արվեստի ինստիտուտի հիմնադիր, ղեկավարների հետ հարցազրույցներ:

Ըստ Ձեզ՝ արվեստի այժմյան կազմակերպությունները սովետական շրջանի արվեստի կազմակերպություններից ինչո՞վ են տարբերվում և վերջիններիս համեմատությամբ ի՞նչ առավելություն ունեն:

Սովետական Միության ժամանակ ոչ մի ոլորտում, այդ թվում՝ մշակույթի, ոչ պետական կազմակերպություններ գոյություն չունեին: Դրա հնարավորությունը ստեղծվեց Սովետական Միության փլուզումից, անկախությունից հետո: Եվ հիմա մենք պետական, ոչ պետական և մասնավոր կազմակերպությունների բազմազանություն ունենք: Առավելությունը հենց այդ բազմազանությունն է:

Ձեր հարցազրույցներից մեկում նշել եք, որ 90-ական թթ․-ին ստեղծված արվեստի այդ  կազմակերպությունները նախևառաջ կայացել են, կատարել իրենց առաքելությունը, ապա ֆինանսական և այլ պատճառով կազմալուծվել…

Նախ պիտի նշեմ, որ արվեստի այդ կազմակերպություններն առաջին ձնծաղիկներն էին, քանի որ իրենք փորձ չունեին, բայց արվեստի իմաստով ամբողջությամբ կայացան, մինչդեռ արվեստի արդյունաբերության, մենեջմենթի իմաստով շատ մեծ էին ուրվագծել չափերը՝ ուզում էին անել այն, ինչ նախկինում 70 տարի չէր արվել: Արդյունքում՝ մնացին այն կազմակերպությունները, որոնք տեղ ունեին, իսկ առանց տեղի, հասցեի հնարավոր չէ գործունեություն ծավալել: Իհարկե, եթե հնարավորություններ տային, որ այս բոլոր կազմակերպությունները մնային, զարգանային՝ ֆանտաստիկ մի վիճակ կլիներ:

Նկատենք, որ մինչ օրս էլ պետական բուհերում գիտելիք չի տրվում, թե, օրինակ, ինչ է պերֆորմանսը:  Իսկ դա ժամանակակից արվեստի ճյուղերից մեկն է, որն այժմ աշխարհում մեծ տարածում ունի,  մինչդեռ մեր երկրում  ուսանողները ո՛չ արվեստի պատմություն գիտեն, ո՛չ հանրային տարածքում  արվեստ անել: Ամեն ինչ արվում է ինտուիտիվ, ինչ-որ տեղից նայելով, կռահելով: Եվ սրա պատճառն այն է, որ մենք ապրում ենք սովետական ինչ-որ վիճակի մեջ, որը ո՛չ սովետ է, ո՛չ անկախություն, ո՛չ նոր մտածելակերպ: Պետական ինստիտուցիաները շատ հին ձևաչափի մեջ են գործում:

Այս իրավիճակը մշակութային քաղականությա՞ն խնդիր է:

Անշո՛ւշտ:

Այն մարդիկ, որոնք ի պաշտոնե պարտավոր են հասկանալ՝ ի՞նչ է նշանակում մշակութային ոչ պետական կազմակերպություն կամ ֆրիլանս արվեստագետ, նրանք դա չեն հասկանում:

Այդ դեպքում մշակութային ի՞նչ քաղաքականություն պիտի տարվի:

Եթե գնաք Հայաստանի մարզեր, ամեն մի բնակավայրում մշակույթի տուն կգտնեք՝ սիրուն, կոկիկ,  որը բոլորովին չի օգտագործվում, այն դեպքում, երբ մշակութային ոչ պետական կազմակերպությունները տարածքի խնդիր ունեն: Ինչո՞ւ պիտի այդ տեղը, հնարավորությունը լինի, բայց ոչինչ չարվի: Սա է մշակութային քաղաքականությունը, որը մեզանում գոյություն չունի: Ո՞վ պիտի դրա համար պատասխան տա:

Եթե չեմ սխալվում, գրքում շոշափվում է արվեստի հանդեպ պետության ոչ լիարժեք ուշադրության ու վերաբերմունքի մասին, ինչը հանգեցնում է կորստի: Կխնդրեի պարզաբանել՝ ո՞րն եք համարում ամենամեծ կորուստը:

Տեսեք՝ մեր պետությունն իր հարկատու քաղաքացուն տարածք չի տալիս, որ գործի իր կազմակերպությունը, բայց դա անում է դրսից եկած կազմակերպությունների համար (ՆՓԱԿ, Գաֆէսճեան): Ես դրան դեմ չեմ, բայց ակնհայտ բան կա՝ մնացյալ կազմակերպությունները տեղացիներն էին հիմնել, ոչ մեկին տեղ չտվեցին: Արդյունքում փակվեց Երևան համայնքին պատկանող «ՀայԱրտ» մշակութային կենտրոնը՝ պահպանելով միայն բրենդը: Փակվեցին Գյումրիի Բիենալեն, Հայկական բաց համալսարանը… և այսպես շարունակ:

Ըստ Ձեզ՝ ինչո՞վ էր պայմանավորված այս երևույթը:

Անհեռատեսությամբ և տգիտությամբ: Արվեստն անընդհատ փոփոխվող, շնչող, զարգացող մարմին է և ամեն մի շրջանում այն մի ձևով է զարգանում: Եվ երբ ոլորտի պատասխանատու պետական այրերն իրենց վրա չեն աշխատում, չգիտեն՝ ինչը ոնց կարելի է օգտագործել, ինչպես պետք է առաջ տանել երկիրը ու զարգացնել հասարակությունը, ունենում ենք այս որակի հեռուստատեսություն, մամուլ և մտածողություն:

Ըստ Ձեզ՝ քաղաքական փոփոխություններն ազդո՞ւմ են մշակույթի զարգացման ու մշակույթի հանդեպ մեր հասարակության վերաբերմունքի վրա:

Մեր հասարակությունը հեռու է տարվել մշակութային զարգացումից: Մշակութային դաշտն ինքն իր մեջ զարգանում է, տարատեսակ միջոցառումներ են լինում, բայց դա հասարակության մեծ հատվածի հետ կապ չունի, որովհետև այդ կապը, որ պիտի մեդիան ստեղծի, չի ստեղծվել այս երեսուն տարիների ընթացքում: Դարձյալ ժամանցային վիճակներն են պահպանված, որն էլի կարող էր լինել, բայց դրա կողքին շատ ուրիշ բաներ պիտի լինեին, որ քաղաքացին իրավունք ունենար ընտրել՝ ի՞նչ լսել, ի՞նչ  տեսնել, բայց դրա հնարավորությունը չունի: Դա, վերջիվերջո, բերում է «պրիմիտիվ» հասարակության, որում մեղավոր են ոչ թե հասարակության անդամները, այլ նրանք, ովքեր պիտի զբաղվեին դրանով և չզբաղվեցին:

Նախորդ տարին Հայաստանին առերեսեց պատերազմին ու տարատեսակ կորուստների, այդ թվում՝ մշակութային: Ի՞նչ պետք է անեն արվեստը, մշակույթն ու այդ ոլորտի մարդիկ եղածը հաղթահարելու ու նորից առաջ շարժվելու համար:

Դժվարանում եմ ասել, ես կարող եմ իմ կազմակերպության՝ «Արէ» մշակութային հիմնադրամի անունից խոսել: Մենք ոչ պետական կազմակերպություների անունից նամակ պատրաստեցինք և ուղղեցինք ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ին, որովհետև մեզ անհանգստացնում էին մշակութային ժառանգության 85 և ավելի նմուշները, որոնք ամենայն հավանականությամբ կոչնչանան և փոշի կդառնան՝ հաշվի առնելով, թե ով է մեր թշնամին և մինչև հիմա ինչ որակներ է ցույց տվել: Մենք փորձեցինք, արեցինք  այն, ինչ կարող էինք, բայց հիմա ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն պիտի շատ լավ աշխատի, թեև հասկանալի է նաև, որ Ադրբեջանում և Արցախի հանձնված տարածքներում առանձնապես չեն սպասում միջազգային կազմակերպություններին:

Ինքս առանձնապես լավատես չեմ, բայց, այսուհանդերձ, փորձենք լավին սպասել:

Մարջան Չոբանյան