Անուշ Սարգսյան. «Այլևս երբեք չպիտի «մատաղացու» տալ ժամանակին․․․»

 

 

Զրուցել ենք արձակագիր Անուշ Սարգսյանի հետ, որը հեղինակն է «Սադի տակի շենքը» և «Անոն» գրքերի։

 

Ձեր առաջին գրքից՝ «Սադի տակի շենքից» հետո վերջերս ներկայացաք նաև «Անոն» գրքով։ Ի՞նչ են այս երկուսը Ձեզ համար․ մեկը մյուսին լրացնող «երկվորյակնե՞ր», թե՞ իրարից անջատ ապրող հեռու ազգականներ։

Մի առիթով խոստովանել եմ, որ գրքերս, ինչպես կյանքում՝ դուստրերս, նույնպես իմ մեծ ու փոքր երեխաներն են։ Էլի աղջիկներ։ Նրանք և շատ նման են որպես քույրեր, և, միաժամանակ, տարբեր, քանի որ ծնվել են տարբեր ժամանակներում, երբ ես մայրական փորձի ու կնոջական աշխարհայացքի կայուն փուլեր եմ անցել։ Իմ մեջ ապրող և ինձ հանգիստ չտվող ինքնություններ են նրանցից ամեն մեկը, որ չունեն վերջնական ավարտ ու ամեն պահի ցանկացած տողից կարող են շարունակվել։ Բայց մի բանում արդեն համոզվել եմ. երբ էլ շարունակվեն, կրկին կնոջ դեմք են ունենալու։ Միշտ «աղջիկ բերող» կանանց պես (ժպտում է)։ Չեմ փոխել կարծիքս, որ իմ ստեղծածը կնոջական գրականություն է։ Բայց սա չի նշանակում, որ այն բեսթսելերների սիրահար կանայք պիտի կարդան։ Ոչ, գուցե թե, առաջին հերթին՝ տղամարդիկ։ Որ ավելի լավ հասկանան իրենց կյանքում ուղեկից կանանց։ Որովհետև երբ բացահայտում ես  կողքինիդ, ինքդ քեզ ավելի մեծ պատասխանատվությամբ ես վերաբերվում։

Գրելը՝ սպառո՞ւմ, թե՞ էներգիայի աղբյուր։

Գրելու պահին այնքան ես կտրվում քեզնից, այնքան ես կերպարանափոխվում, որ էներգիայիդ կորուստը զգում ես նույնիսկ ֆիզիկապես. այրվում են այտերդ, ձեռքերդ կարող են դողալ, շունչդ կտրվել... Ավարտելուց հետո ներքին բավարարություն ես զգում, բեմի արտիստի պես, վիրահատություն կատարած բժշկի, ծննդաբերած կնոջ պես։ Շատ ես ուզում, որ աշխատանքդ արժևորվի։ Թեկուզ քննադատվի, միայն թե աննկատ չմնա։ Երբ գալիս է այդ պահը, դու կամաց սկսում ես լցվել նորից։ Լցվում ես նույնքան դժվար, որքան դատարկվել էիր։ Ֆիզիկայի օրենքները ամենից գործունն են գրականության մեջ. այստեղ մետաֆիզիկականը նույնպես ֆիզիկա է։

Ինչպե՞ս եք ընտրում ստեղծագործության վերնագիրը։

Առաջին անգամ սկսեցի մտածել այդ մասին (ժպտում է)։ Երևի վերնագիրն է քեզ ընտրում։ Քանի որ այնքան երկար է սաղմնային վիճակում քո մեջ ապրում, որ ծնվում է արդեն անունով։ Եղել է դեպք, երբ անունը փոխել եմ, ու դա ցավեցրել է։ Իսկ փոխել եմ միայն այն պատճառով, որ, ինձնից առաջ, ավելի երջանիկ գրող այդ վերնագիրն արդեն գործածել է։

Ո՞րն է առաջին գիրքը, որ հուզել է Ձեզ։

Ես խորհրդային ժամանակների գրականության «գրանիտը կրծած» ընթերցողներից եմ, կարդացել եմ համարյա առանց ընտրության, ինչ ձեռքս է ընկել։ Գրախանութներում բաժանորդագրություններ էին իրականացնում՝ «տակից» աստղաբաշխական գումարներով վերավաճառելով լույս տեսնելիք մատենաշարերի ձեռքբերման իրավունքը։ Ծանոթներ պիտի ունենայիր, որ քո գումարով քեզ լավություն անեին։ Մայրս երբեմն հասցնում էր, երբեմն՝ ոչ։ Ուստի գրադարաններն էին մնում ծարավս հագեցնելու միջոցը։ Միանգամից մի քանիսում էի գրանցված։ Չեմ մոռանում՝ որոշ գրքեր մտովի քանի՜ անգամ եմ գողացել, բերել «դրել» մեր տան համեստ գրադարակներին։ «Ասկանիո», «Ջուդիթ», «Բոռ»,  «Ծխամորճով լուսինը», «Վերջին ուսուցիչը»... Վարդգես Պետրոսյանին բացահայտել եմ առավոտները, երկրորդ հերթ դասերից առաջ։ Իր պատճառով քանի՜ անգամ եմ դասից ուշացել և պատճառներ հորինել՝ արդարանալու։ Էնքան
«միամիտ» չէինք, իբր, որ ասեինք, թե «կարդալով էինք ընկել»․․․․

Կա՞ այնպիսի մի գիրք, որ կարդում եք (կամ կկարդաք) մեկից ավելի անգամներ։

Հեմինգուեյի «Ծերունին ու ծովը»։ Այս գիրքը մի քանի անգամ եմ կարդացել  «կարդալ» բառի բոլոր հնարավոր տարբերակներով։ Սկսած գլուխ պահելուց և տողերի վրայով թռչելուց, վերջացրած հմայվածի պես տեղումս քարանալով։ Շատ զգացումներ եմ ապրել իր հետ։ Եվ շնորհակալ եմ իրեն...

Ասել եք․ «․․․․Փոքր քաղաքների մարդիկ միշտ մեծ են լինում, երևելի։ Նրանք չունեն թաքնվելու տեղ․․․»։ Ինչպիսի՞ն է փոքր քաղաքի «մեծ» Անուշ Սարգսյանը։

Երանի էն ժամանակ, երբ փոքր քաղաքում էի ապրում։ Ես այնտեղ իրոք ինձ «մեծ» էի զգում, ֆիզիկապե՛ս մեծ։ Ես գիտեի, երբ դուրս եմ գալիս աշխատանքի՝ վաղ առավոտյան «քնաթաթախ» հորանջող բազմաբնակարան շենքի շքամուտքից ելնելով, ինձ քանի աչք է սուրճ խմելով ճանապարհում, ապա սպասում վերադարձիս։ Փոքր քաղաքում դու միշտ նկատված ես, կարևորված։ Կապ չունի, թե ով ես մասնագիտությամբ։ Քո շշուկն անգամ լսելի է։ Սրտիդ զարկը։ Դու պարտավորություններ ունես «թաղի դիտակ» աչքերի, հարևան-֊բարեկամներիդ առջև։ Երևան տեղափոխվելուց հետո, գրեթե քսան տարի, էլ ինձ պարտավորված չեմ զգում, «երևելի», «մեծ» չեմ։ Ասես լուծված լինեմ պողոտաների ընդարձակության, սրճարանների գոլորշիների, ընդհանուր աղմուկի մեջ...

Եթե հանդիպելու լինեիք Ձեր հերոսներից մեկին, ո՞ւմ կընտրեիք, որտե՞ղ կլիներ այդ հանդիպումը, և ի՞նչ կասեիք նրան։

Հիշո՞ւմ եք, մեր նախորդ մի զրույցում նման հարցի պատասխանել եմ։ Ասել եմ, որ կուզենայի հանդիպել «Սադի տակի շենքի» այն փոքրիկ պատմիչ աղջկան, որը աշխարհի իր դիտակետից ճանաչում էր ու կերպավորում մարդկանց։  Երկնքի պես կապույտ ժամանակներ էին... Երևի այդ աղջնակը միշտ մնալու է նստած այնտեղ՝ պատշգամբում՝ պատուհանից ցած գցած ու ճոճվող ոտքերով,  սիրտը՝ իր սրտաչափ ու սրտատրոփ ձեռքերով աշխարհին պարզած։ Երկնքին հասնող իր բարձրությունից կուզենայի նույնքան անվախ նայել աշխարհին։ Կուզենայի դարձյալ իրեն հանդիպել։ Կուզենայի, որ ինքն էլ ինձ ուզենար հանդիպել...

Ի՞նչ ասել է «գրական հաջողություն»։ Ինչպե՞ս եք պատկերացնում այն։

Երևի, երբ քո հերոսներին, քո նկարագրած քաղաքը, ժամանակը, տեղը ճանաչում են, հասկանում,  սիրում ու կարոտում քո բառերով, քո բնութագրմամբ։ Երբ այլևս որպես հեղինակ այնքան ես անէացել նրանցում, որ իրենք ապրում են քեզնից անջատ։ Քո ժամանակի հետ ու նրանից հետո էլ։ Ունեն իրենց միջավայրը՝ որևէ գրադարանում, ինչ-որ մեկի սուրճի սեղանի շուրջ, ինչ-որ ռեժիսորի ֆանտաստիկ գլխում։Կարևորը՝ ապրեն գործերդ։ Ու ապրեցնեն։

Հավատո՞ւմ եք մուսային։

Ես բնույթով հավատացող եմ։ Շատ մեծ է հավատի ուժը։ Ու դա կրոնական հավատի մասին չէ, որ ասում եմ։ Հավատը մարդու կերպն է։  Ուստի հավատում եմ ոչ միայն մուսային, այլև նախախնամությանը, հավատում եմ ճշգրիտ գիտություններին, հավատում եմ ոչ ճշգրիտ զգացողություններին, ինտուիցիային, հավատում եմ մետաֆիզիկային, հավատում եմ բախտին, առաքելությանը, գրին... Էնքան եմ ուզում հավատալ, որ մոլորակը մի օր հավատի ուժով ինքն իրեն բուժելու և պտտվելու է առանց իր իսկ ստեղծած զենքերը իր իսկ քունքին պահելու...

Կյանքի խելահեղության մասին խոսելիս գրել եք․ «Ինչո՞ւ ենք ծնվում, եթե չենք ապրելու․․․ Մենք կյանքը հաշվում ենք պատերազմի ընդմիջումներին»։ Արդեն մի քանի ընդմիջում ենք ապրում։ Դրանցից ամեն մեկն ի՞նչ է մեզ տալիս։ Հասցնո՞ւմ ենք հաշվել մեր կյանքը, թե՞ նորից սպասում ենք բաղձալի «ընդմիջումներին»։

Ավաղ... Սեպտեմբերյան 44-֊օրյա պատերազմը ոչ միայն դադարի, այլև ընդմիջման հույս չթողեց... Ախր... Ի՞նչ խոսես պատերազմի մասին։ Յուրաքանչյուր բանական առողջ մարդու մտքում պիտի միայն խաղաղությունը լինի։ Սակայն ի՞նչ կարող ես մտածել՝ զինվելուց բացի, երբ հարևան չորս պետություններից երկուսը շարունակ քո մահն են ուզում։ Քո մահվանն են պատրաստվում։ Եվ քո տունն են փափագում։ Երեկ նորից կարդացինք, որ Ադրբեջանի խորհրդարանում խելագար մի արնախում հեգնել է մեր ազգային նպատակները ու կոչ արել երկրի թիվ մեկ ամբիոնից՝ Հայաստանից գրավել իրենց «պատմական» հողերը ոչ միայն Արցախում, այլև Զանգեզուրում և այլուր, հասնել մինչև Երևան։ Ի՞նչ անուն տաս մարդակերի այս անհեթեթ բարբաջանքին։ Համը բերանն ընկած՝ նա շարունակում և շարունակելու է քեզնից պահանջել, որովհետև հոգու խորքում համոզված է, որ ինքն արդար չէ, որ գող է, պատերազմական հանցագործ ու սրիկա։ Որ ինքը գոյակռվի նախնադարյան զառանցանքների մեջ է դեռևս։

Խաղաղության ցանկացած մարդկային ձգտում փշուր-փշուր է լինում՝ բախվելով սրանց սանձարձակ ռազմատենչությանը։ Մենք տեխնոլոգիապես պիտի այնքան զարգանանք, որ հակակշիռ ունենանք։ Եվ շատ արագ։ Եվ շատ նպատակային։ Բազկամարտի, հերոսականության, անձնազոհության կռիվ չէ այլևս։ Բայրաքթարների դեմ պիտի պիտի սեփական մտքի ու արտադրության զենքը հանել։ Ու չվրիպել։ Նաև դիվանագիտության մեջ։

Շարունակելով այս թեման՝ հիշենք մի հատված ևս․ «․․․․ Ես ուզում եմ, որ մայրերը՝ մերոնք թե թշնամի, տուն կանչեն զինվոր որդիներին, ու նրանք դաշտերից փնջած ծաղիկներով ետ դառնան․․․ Ու երկինքը ցնցուղով լազուր ցանի բոլորի, բոլորի՜ հողին ու երազանքներին․․․»։ Այս միտքը պատկերացնելիս երևան է գալիս հոլիվուդյան ֆիլմից մի խաղաղ ու երազային տեսարան, երբ բոլորն ուրախ են ու երջանիկ։ Բայց այն մի տեսակ անիրական ուտոպիա չէ՞։

Եթե պատերազմից հետո գրած լինեի, հաստատ այլ տողեր էլ կավելացնեի այս մտքին՝ «սակայն» բառով։ Որովհետև միակողմանի խաղաղություն չի լինում... Ուտոպիա է, ավաղ, մարդկությունն իր ստեղծման օրից այդ երկընտրանքի առջև է՝ պատերա՞զմ, թե՞ խաղաղություն։ Մեզնմանները շարունակ տենչալու են կյանք, մարդակերները՝ մահ ու կռիվ։ Ասես չարի  ու բարու, սպիտակի ու սևի, բևեռների ու կիզակետերի մշտնջենական հակադրություն...

Ժամանակն արագ է անցնում, այնքան արագ, որ անգամ հարցրել եք․ «Չգիտեմ՝ ի՞նչ պիտի խոստանալ ժամանակին, որ նա ազնիվ չլինի մեզ հետ նույնքան, որքան մենք՝ իր հետ»։ Ի՞նչ եք պատրաստ զոհել, որպեսզի ակնթարթը կանգ առնի։ Իսկ կհիշե՞ք, թե երբ եք վերջին անգամ ցանկացել ունենալ այդ հնարավորությունը։

Քլոդ Լելուշի հանրահայտ «Կինը և տղամարդը» ֆիլմում (1966թ.) այսպիսի երկխոսություն կա.

« -Դուք ճանաչո՞ւմ եք քանդակագործ Ջակոմետիին: Նա մի անգամ ասաց, որ եթե ինքը կարողանալու լիներ կրակից փրկել ընդամենը մի առարկա` Ռեմբրանդի կտա՞վը, թե՞ կատվին, կընտրեր կատվին:

Հիանալի է ասված:

Եվ ապա ավելացրեց, որ կատվին հետո բաց կթողներ: Նա ցանկանում էր ասել, որ Արվեստի ու Կյանքի միջև կընտրեր Կյանքը»:

Ոչինչ, ոչի՜նչ ավելին չէ, քան կյանքը։ Երբեք, այլևս երբեք չպիտի «մատաղացու» տալ ժամանակին։ Ժամանակը, այո, միակ ազնիվ գործոնն է մեր բարդ իրավիճակում, որը մեզ կյանք արժեցավ։ Մեր սրբալույս տղաներ... Երբեք չենք կարող ամոքել այն ցավը, որ զգում ենք նրանցից յուրաքանչյուրի համար... Զոհել կարելի է միայն միտքը, որի ուժով միայն իրավունք կունենաք խոսել մեր ինքնապաշտպանության որակի մասին...

Հիշո՞ւմ եք արցախցի փոքրիկ աղջկան, որը լրագրողի հարցին ի պատասխան, թե «ի՞նչ» ենք կորցնում պատերազմում, նշել էր՝ մարդ։ Իսկ թե ո՞ւմ էր կորցրել, պատասխանել էր՝ պապայիս...

Այս բառերն ասել էր շշուկով, որ ձայնի դողալը թաքցնի։ Ես չգիտեմ՝ կա՞ աշխարհում որևէ համեմատություն այս դողի հետ։ Եվ ինչո՞ւ ո՛չ բոլորն են այդ դողը հասկանում...

 

Զրուցեց Արեգ Բագրատյանը

  • Created on .
  • Hits: 1821

Կայքը գործում է ՀՀ մշակույթի նախարարության աջակցությամբ։

© 2021 Cultural.am. Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են ՀՀ օրենսդրությամբ: Կայքի հրապարակումների մասնակի կամ ամբողջական օգտագործման ժամանակ հղումը կայքին պարտադիր է: