Ալվարդ Սեմիրջյան-Բեքմեզյան․ «Խաղաղ, անամպ, ջինջ ու մաքուր երկնքով եմ ուզում Տուն գալ...»
Կյանքի, գրքերի, մեր իրականության ու գրականության միֆերի, կարոտների ու երազների մասին ենք զրուցել գրականագետ Ալվարդ Սեմիրջյան-Բեքմեզյանի հետ, որն այս պահին ապրում է Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում։
Գրականագետ։ Մասնագիտություն, որն ընտրելիս հաճախ նախասիրությունը դառնում է աշխատանք՝ որոշ չափով կորցնելով իր նախկին հմայքը։ Ինչո՞ւ ընտրեցիք այս մասնագիտությունը։
Այս մասնագիտությունն ընտրեցի իմ դեպքում հավանաբար կամ մտքի թռիչքի պակասից, կամ անհամարձակությունից, կամ էլ, ինչն ամենից հավանական եմ համարում՝ ժառանգականության ենթագիտակցական մղումով: Իմ ընտանիքի անդամների մեծ մասը բանասերներ են՝ ծնողներս, նրանց ծնողները: Մեր տանը գրքի ծիսականացված պաշտամունք գոյություն ունի: Երբ փոքր էինք, ծնողներս աշխատանքից տուն գալիս շատ հաճախ մեզ ոչ թե խաղալիք, քաղցրավենիք էին բերում, ինչպես սովորաբար ընդունված է, այլ՝ գիրք: Մինչ օրս էլ աչքիս առաջ է հորս մեծ և տարողունակ աշխատանքային պայուսակը, որն ամեն անգամ բացվում էր, և միջից հանվում էին զանազան գրքեր՝ տարբեր հաստության, կազմերով, ծավալով՝ Հայկական սովետական մեծ հանրագիտարանի հերթական հատորը՝ որպես կանոն երկու օրինակից, Եղիշե Չարենցի ստեղծագործությունների նոր հրատարակությունները՝ պարտադիր չորս օրինակից, Վարուժան, Սիամանթո՝ մի քանի օրինակ և էսպես շարունակ: Նման միջավայրում մեծացած մարդը նաև ինչ-որ առումով դատապարտված է մասնագիտություն ընտրելիս: Ծնողներիս տանն ամեն միլիմետրի վրա գրքեր են: Հիմա նաև մեր տանը ամուսնուս հետ մի գրադարան ենք ստեղծել, որը մեր երազանքների գրադարանն է: Այս հեռավորության մեջ, ի դեպ, ամենից շատ գրադարանիս պակասն եմ զգում:
Երբ տնտեսագետը, իրավաբանը կամ մեկ այլ մասնագետ հոգնում է իր մասնագիտական շրջանակներից և ցանկանում հանգստանալ, հաճախ տրվում է ընթերցանությանը։ Ի՞նչ եք անում այդ ժամանակ Դուք՝ որպես գրականագետ։
Գիրքը իմ լավագույն օգնականն է, իմ անդավաճան ընկերը, իմ ազատությունը: Ես համատեղում եմ հաճելին հաճելիի հետ: Չնայած, կարծում եմ, որ երկու տիպի ընթերցանություն գոյություն ունի՝ մասնագիտական և ժամանցային: Մասնագիտականն իր նրբություններն ունի՝ այն ծայրաստիճան կենտրոնացում է պահանջում, զուգահեռ տարբեր գրքերի համաժամանակյա ընթերցում, գեղարվեստական և տեսական գրականության ուսումնասիրություն, զանազան փաստեր, հանգամանքներ համադրելու, վերլուծելու, եզրահանգումներ անելու ունակություն՝ արդյունքում պարգևը այն բերկրանքն է, երբ մի փոքրիկ գյուտ ես արած լինում տեքստի հետ կապված, հայտնաբերում ես մի բան, որը մինչ քեզ որևէ մեկը չի նկատել, չի արձանագրել:
Մի անգամ «ինչո՞ւ ենք ստեղծում միֆեր» հարցին պատասխանել եք գրականագետի աչքով և գրականության ասպեկտում, իսկ ինչո՞ւ ենք ստեղծում միֆեր մեր իրականության մեջ, ինչո՞ւ ենք հաճախ սիրում ապրել միֆերով։ Պե՞տք է գնալ միֆաքայքայման։
Միֆաստեղծումը մարդուն բնորոշ հատկանիշ է, ընդ որում բոլոր ժամանակներում, բոլոր դարերում, նաև այսօր, երբ թվում է, թե գիտությունն այնքան զարգացած է, որ պետք է ի զորու լիներ ճշգրիտ պատասխաններ տալ բոլոր ծագող խնդիրներին և հարցերին, և թվում էր, թե վաղուց արդեն բոլոր միֆերը ապամիֆականացված, քայքայված և փոշիացված պետք է լինեին: Բայց արի ու տես, որ անկախ գիտատեխնիկական թռիչքային զարգացումներից, մարդը չի դադարում վերակենդանացնել հին միֆերը՝ դրան զուգահեռ նոր միֆեր ստեղծելով: Ի վերջո մարդը միշտ մենակ է մնում ինքն իր հետ և այդ մենության և դրանից ծնվող վախերի մեջ, միշտ հարցեր են ծագում, որոնք նա ի զորու չէ բացատրել: Ի վերջո՝ մահվան առեղծվածը մինչ օրս մարդու համար այդպես էլ մնում է չբացահայտված: Բայց նաև էս առումով վերջերս ուղեղս անընդհատ մի միտք է զբաղեցնում, ինչն առավել սրվեց պատերազմի օրերին: Ինձ թվում է, մենք պետք է կարողանանք վերապատմել մեր էպոսը: Մենք արդեն դարեր շարունակ մնացել ենք Ագռավաքարում ինքնադատապարտված և ժամանակ առ ժամանակ էնտեղից դուրս գալու կենսական անհարժեշտությամբ տվայտվող փոքր Մհերի քմահաճույքի ոլորապտույտում: Չնայած, Խեչոյանը մեր տեսակի շարունակականությունը, անընդհատությունը, ինչ որ տեղ հավերժությունը կապում էր հենց Փոքր Մհերի հետ: Բայց ես կարծում են, որ մենք պետք է նոր էպոս պատմենք, նոր ընթացք տանք մեր երթին: Բանագետ իմաստուն ընկերուհիս թերահավատորեն է մոտենում իմ այս առաջարկին, ես վստահում եմ իրեն, ինքը գիտուն է այս հարցում, բայց ոչ մի կերպ այս մտքից չեմ կարողանում հրաժարվել: Միգուցե իրատեսական չէ, դեմ է ժանրի բոլոր կանոններին, միգուցե ֆանտաստիկայի ժանրին է պատկանում, բայց մենք որքան շատ օրինակներ ունենք, երբ ֆանտաստիկան իրականություն է դարձել օրերից մի օր:
Մանկության օրերն ու հուշերը կարծես Ձեզ համար ամփոփված են Չարենցի «Նավզիկե»-ում։ Այդպե՞ս է։ Ամեն անգամ այդ ստեղծագործությունը կարդալիս կամ նրանից հատվածներ լսելիս ի՞նչ եք զգում։
Մի անգամ հրապարակայնորեն խոստովանել եմ «Նավզիկեի» հանդեպ իմ սերը՝ մանկությունից եկող, հիմա էլ ես եմ իմ տղայի համար կարդում, ես ձգտում եմ ինքս ընթերցել, որովհետև դրա մեջ իմ հույզն եմ դնում, իմ ապրումն եմ ուզում փոխանցել տղայիս, ինքը համբերատար, ըմբռնումով լսում է: Ամեն օր տարբեր հեղինակների ստեղծագործություններ եմ կարդում, բայց ամեն անգամ վերջում արձանագրում է՝ ««Նավզիկեն» ուրիշ է, մա՛մ»:
Այժմ օվկիանոսից անդին «Նավզիկե»-ն Ձեզ համար արդյոք չի՞ դարձել մի տեսակ կյանքի մեղեդի․ չէ՞ որ այստեղ կարոտներն են, մորմոքն ու կորստի կսկիծը։ Մի՞թե վերջին շրջանում մեր բոլորի համար ու մասին չէ։
Օտարությունը «Նավզիկեի» ընկալման հետ կապ չունի: «Նավզիկեն» մարդկային կյանքի հավերժական երազն է, կարոտը, ձգտումն ու անհասանելիությունը:
Ինչի՞ մասին էր 2020-ը։
Տարբեր բաների մասին էր, բայց եթե փորձեմ ընդհանրացնել՝ մարդ տեսակի բնէության նորանոր որակների բացահայտումների մասին էր:
Ձեզ շատ հարազատ մի մարդ ասել է, որ մարդուն կարոտելիս առաջինը մոռանում ենք նրա ձայնը․․․ Հասցրե՞լ եք ձայներ մոռանալ։
Չգիտեմ՝ ով է ասել, չնայած կարող եմ ենթադրել: Իմ հիշողությունը, թերևս, լսողական չէ, իմ հիշողությունը հոտային է: Հա, բույրերը սկսում են լղոզվել, խառնվում են էս բազմաձև, բազմահոտ, բազմագույն իրականության մեջ, որում հիմա ապրում եմ: Իմ Վարդավառի այգու ամեն առավոտվա բույրն եմ աստիճանաբար կորցնում՝ ամռանը տղմակալած ջրի երանգներով, այն խառնվում է տամուկ օդի մեջ թափառող տապակած բեկոնի, թոստերի մեջ կարմրացրած հացի առավոտյան բույրերի հետ:
Օտարություն․․․ թերևս ամեն օր բառիս բուն իմաստով զգում եք այն, ապրում նրանում։ Ի՞նչ զգացողություն է այն։
Օտարության մեջ հայտնված մարդու հոգեբանություն և զգացողություններ չունեմ: Սա կյանքի ժամանակավոր փուլ է՝ հստակ գիտակցումով, որ Տուն ենք վերադառնալու: Այդ իսկ պատճառով, այս ժամանակն օգտագործում եմ աշխարհի այս հատվածը ավելի լավ ճանաչելու, նոր գիտելիքներ ձեռք բերելու, նոր մարդկանց հետ ծանոթանալու, նոր մշակույթ բացահայտելու ուղղությամբ: Եվ պետք է խոստովանեմ, որ այս երկիրն ինձ չի դադարեցնում զարմացնել ամեն օր և ամեն վայրկյան: Հսկայական հնարավորությունների, անծայրածիր տարածությունների երկիր ...
Վերադառնանք գրականությանը․ վստահաբար հետևում եք հայ ժամանակակից գրականությանը․․․ ըստ Ձեզ՝ այն հասցնո՞ւմ է քիչ թե շատ քայլել համաշխարհային գրականությանը համընթաց։
Հայ գրականությունը ոչ միայն ժամանակ առ ժամանակ համընթաց է քայլել համաշխարհային գրականությանը, այլ երբեմն նույնիսկ առաջ է անցել համաշխարհային միտումներից: Մեր հիմնական խնդիրը ճանաչելիության խնդիրն է, մեզ չեն ճանաչում, մեր գրականությունն ըստ արժանվույն չի ներկայացվում աշխարհի ընթերցողին: Ես լիահույս եմ, որ վաղ թե ուշ մենք կունենանք լավ թարգմանիչների բանակ, որոնք այդ բացը կլրացնեն: Հույս ունեմ, որ դու էլ մի օր կգերադասես առավելապես հայերեն տեքստերը պարսկերեն թարգմանել և ոչ հակառակը։
Ի՞նչ եք տարել Ձեզ հետ հայրենիքից, և հայրենիք վերադարձող Ալվարդ Սեմիրջյանը ինչպիսի՞ն է լինելու, ի՞նչ է իր հետ բերելու։
Ինձ հետ բերել եմ մտահոգություններս Հայաստանի այսօրվա վիճակի հետ կապված, ցավը՝ կորստի, ինչպես նաև տագնապ: Ինչ եմ հետ բերելու՝ հույս ունեմ վերագտած հպարտությունս, լավատեսությունս վաղվա օրվա հանդեպ, խաղաղ, անամպ, ջինջ ու մաքուր երկնքով եմ ուզում Տուն գալ...
Զրուցեց Արեգ Բագրատյանը
- Created on .
- Hits: 3702