Մենք պետք է իմանանք, թե ինչն է մեզ հուզում. Բրունո Լատուր

Այսօր նա էկոլոգիական փոփոխության հարցերով զբաղվող մեր օրերի ամենահեղինակավոր մտածողներից է, որի կարծիքին ականջալուր են լինում ինչպես Ֆրանսիայում, այնպես էլ արտերկրում: Փարիզում կայացած սիմպոզիումը հարգանքի տուրք է մատուցում այս փիլիսոփա մարդաբանին, որը չի թաքցնում մեզ սպասվող փոխակերպման արմատականությունը:

Զարմացա՞ծ եք, թե վերջին ժամանակներում որքան արագ է մարդկանց սկսում անհանգստացնել  շրջակա միջավայրին ու կլիմային առնչվող խնդիրները:

Ինչպես և Դուք, ես նույնպես նկատում եմ էկոլոգիական գիտակցման աճի արագացում, հանրային կարծիքի, մտավորակության, ԶԼՄ-ների, արվեստագետների  դիմադրության կայծակնային արագությամբ հաղթահարում… Կարծում եմ այս փոփոխությունը կապված է Գրետա Թունբերգի նախաձեռնած դպրոցի բարձր դասարանցիների ցույցերի հետ: Երիտասարդությունը կարևոր դեր խաղաց սերունդների կարգի փոփոխության գործում: Նրանք մեզ ասում են. «Դուք հասուն չեք, իսկ մենք հասուն ենք»,- ու մեզ մեղադրում նրանում, որ իրենց գոյությունը դարձնում ենք անհնար: Դա մեծ ցնցում առաջացրեց, որն ամենօրյա ստացվող ոչ մի գիտական տվյալ չէր կարող առաջացնել: Համատարած անցում կատարվեց էկոլոգիական խնդիրներից դեպի էքզիստենցյալ ցնցում: Քսանհինգ տարիների ընթացքում, ինչ զբաղվում եմ այս հարցերով, սկզբում գերակայում էր անգիտակցականը, հետո՝ ժխտումը, իսկ հիմա մուտք ենք գործել տագնապի փուլ: Հարց է առաջանում՝ ի՞նչ անել այս տանջված գիտակցության հետ:

Ինչպե՞ս անձամբ Դուք գիտակցեցիք էկոլոգիական խնդիրը:

Հենց պատմության ու գիտության, սոցիոլոգիայի նկատմամբ ունեցածս մեծ հետաքրքրությունը ստիպեց ինձ մտորել այդ հարցերի շուրջ: 1980-ականներին աշխատում էի գիտական հակասությունների ցուցակագրման վրա: Հատկապես ուշադրություն դարձրի այն հետազոտություններին, որոնք արդեն զբաղվում էին ջրի, պատվաստանյութերի, պեստիցիդների խնդիրներով:
Երբ 1995 թվին գրեցի «Բնության քաղաքականություն» գիրքը, մենք դեռ հավատում էինք, որ էկոլոգիական մարտահրավերը խնդիր է, որը պետք է լուծել, այլ ոչ թե քաղաքակրթության խնդիր:  Դրանից հետո խնդրից անցել ենք ողբերգության: Այդ գիտակցությանը հաջողվեց հասնել ջանքերի հետևողական աճի շնորհիվ, որոնցից յուրաքանչյուրը մեկ փոխարկման շարքից էր: Ծնունդով բուրգունդցի խաղողագործների ընտանիքից եմ, և երբ 2000-ական թվականների սկզբին լսեցի, թե ինչպես է բուրգունդցի գյուղատնտեսը ծնողներիս պատկանող խաղողի դաշտում բացատրում՝ ինչպես Գոլֆստրիմի վերացումը կարող է ապագայում խնդիր առաջացնել, ես ինքս ինձ ասացի. «Եթե Բուրգունդիայում կան այսպիսի հարցերով զբաղվող մարդիկ, ուրեմն այս հարցին պետք է ավելի լուրջ մոտենալ»:
Հետո լսեցի ավստրալացի փիլիսոփա Քլայվ Համիլտոնի դասախոսությունն այն միջոցների մասին, որոնք պետք է նախաձեռնել` կլիմայական հետագա խաթարումը կանխելու համար, և այդ նախաձեռնությունների իրականացման աճող դժվարության մասին, եթե ուշացնենք. մի քանի օր չէի քնում: Իսկ երբ կարդացի «Ռեքվիեմ մարդկային տեսակի մասին» գիրքը (Presses de Sciences Po, 2013, 272 էջ, 25 €), իսկապես սարսափեցի, առավել ևս, որ զինված չենք այս խնդրին դիմագրավելու համար:
Մենք պետք է գիտակցենք, թե որքան նորօրինակ է մեր վիճակը: Երբ հայրս ու պապիկս մահացան, նրանք գիտեին, որ իրենց երեխաներն ապրելու են այն նույն աշխարհում, ուր և իրենք են ապրել: Բայց ինձ համար ծննդիցս մահ ընկած շրջանում աշխարհը խիստ փոխվել է: Այս խորապես տագնապալի նորօրինակությունը խենթացնում է: Գոյություն ունի «սոլաստալգիա» հիվանդությունը, որն ախտորոշել է ավստրալացի փիլիսոփա Գլեն Ալբրեխտը: Այն արտահայտվում է կլիմայի փոփոխության ազդեցությունը իրենց շրջակա միջավայրի վրա զգացող և դրան բախվող մարդկանց մոտ առաջացող հոգեբանական սթրեսով: Բացի դրանից` մենք պետք է ահռելի պատասխանատվության բեռ կրենք, որովհետև այդ փոփոխությունների աղբյուրը ոչ թե երկնաքարերն են, այլ մենք՝ մարդիկս: Նորություն, արագացում և պատասխանատվություն… Իսկական գլուխկոտրո՛ւկ:  

Ինչպե՞ս եք անձամբ Դուք ապրում այդ անհանգստությամբ:

Որոշումս էր տարածել սեփական տագնապներն ուրիշների վրա (ծիծաղում է) դասախոսություններիս, գրքերիս ու թատրոնի միջոցով: Ոչ ոք չի կարող ասել, որ չի տուժել. և, հաստատ, ոչ այն գիտնականները, որոնք գտնվում են տվյալների անմիջական, ահռելի ճնշման տակ, որոնք այդքան դժվար է ընդունել. մի այնպիսի ճնշման, որը մինչև վերջերս ուղեկցվում էր հանրային կարծիքի ժխտմամբ կամ անտարբերությամբ: Մարդիկ, որոնք չեն հետաքրքվում կլիմայի խնդիրներով ինչ-որ իմաստով ռացիոնալ են: Բայց ժխտումը խելագարության ձև է: Միշտ կարող եք ասել, որ չգիտեք նման բաների մասին, բայց իրականում գիտեք. ոչինչ չեք անում և արդյունքում հիվանդանում եք: 

Նշում եք, որ զինված չենք էկոլոգիական վերափոխման համար: Ինչո՞ւ:

Մենք զինված չենք, որովհետև արդի քաղաքային միջավայրի բնակիչներ ենք, իսկ տարածքի հարցը, որտեղ ապրում ենք, մեզնից քիչ օտարացավ:  Ավելին, գիտական տեսանկյունից դեռ շատ քիչ բան գիտենք Երկիր մոլորակի գործառնման մասին, կամ էլ այդ գիտելիքը չի տարածվում:

Լավ լուրն այն է, որ բոլորը միևնույն հարցն են տալիս. «Ո՞ւմ հետ և որտե՞ղ եմ ուզում ապրել»: Մարդաբանական այս ֆունդամենտալ հարցը նորից կենտրոնական տեղ է զբաղեցնում, նույնիսկ եթե ներկայիս պատասխանները տարբեր են ու անբավարար: Այս հարցի պատասխանը տալիս է գլոբալիզացիան, որը ենթադրում է ապրել ափից կտրված (offshore) կամ «վերերկրյա» տարածքում՝ առանց սահմանների, մի աշխարհում, որն իրականում չկա: Եվ կան այնպիսիները, որոնք ցանկանում են ապրել էթնիկ, ազգային չափանիշներով սահմանվող հողում, ինչն արտահատվեց Բրեքսիտում:   
Փաստորեն, «ափին մոտենալը» դառնում է մեր դարաշրջանը բնորոշող բայ: Վայրէջք կատարել նշանակում է գլոբալը վերադարձնել Երկիր մոլորակ: Երբ սկաուտ էինք, ճամբարի վերջում պետք է վրանը հավաքեինք ու տեղավորեինք մեր պայուսակի, իսկ քնապարկը` էլ ավելի փոքր պայուսակի մեջ: Ամեն անգամ վերհիշում եմ սա, երբ մտածում եմ էկոլոգիական խնդիրների մասին. մենք պետք է աշխարհը Երկիր մոլորակ վերադարձնենք: Կարծեք վրանի պայուսակի տեղավորման աշխատանքն անենք, բայց հազար անգամ ավելի բարդ: Այն պահից սկսած, երբ կլինի միայն մեկ Երկիր մոլորակ, պետք կլինի փոփոխել մեր գոյության ամեն մանրուք:

Պետք է, ուրեմն, վերանայե՞նք ժողովրդավարությունը:

Ժողովրդավարական մասնակցությունը, որն ինձ միշտ հետաքրքել է, ապավինում է մարդկանց վրա, բայց ի՞նչ հիմքով: Ոչ ոք դեռ պատասխան չունի: Եվ էկոլոգիական խնդիրը վերստին առաջադրում է  այդ դասական հարցը: Բոլորս նույնկերպ չենք ընկալում մարդկանց ու հողի սահմանումները:

«Ժողովուրդ» բառը հնչում է տարբեր հարթակներում՝ ծայրահեղ ձախակողմյաններից մինչև ծայրահեղ աջակողմյան: Մենք պետք է ընդունենք այս հարցում տարաձայնությունների առկայությունը: Երբ Թրամփն ասում է. «Ես հրաժարվում եմ Փարիզյան համաձայնագրից», նկատի ունի՝ «Ես քեզ հետ ապրելու կարիք չունեմ»: Երբ Բրեքսիտը հաղթում է քվեաթերթիկների տուփում, բրիտանացիները ասում են. «Ես հեռանում եմ»: Երբ Բրազիլիայի նախագահ Բոլսոնարոն հայտարարում է Ամազոնի բացառիկ սուվերենության մասին, ասում է. «Իմ հողն ինձ է պատկանում և ոչ թե ձեզ»: Մյուս կողմից էլ, երբ ֆրանսիացիներն ասում են, որ խայտառակություն է թողնել` Ամազոնի անտառները վառվեն, նրանք զգում են, որ պատկանում են Ամազոնի մի փոքրիկ մասին: Այդպես նորից երևան են ելնում հողը սահմանող ժողովուրդների միահյուսումները:  

Պե՞տք է էկոլոգիական անցումը հանգեցնի խնայողության շուրջ մտորման:

Ճգնավորությունը շատ լավ տերմին է, բայց հիշում եմ` ինչպես էր մի տնտեսագետ բացատրում, որ ճգնավորների բոլոր գործողությունները միասին վերցրած կունենային ածանցյալ ազդեցություն ածխաթթու գազի (CO2) արտանետումների վրա: Հակառակը՝ տեխնոլոգիայի մեջ փրկության որոնումը ժխտողականության արտահայտում է: Այո, պետք է ներդնել տեխնոլոգիաներում, բայց դա միշտ անբավարար կլինի: Մարսում ապաստան գտնելը ոչ վաղվա համար է, ոչ էլ բոլորի համար: Վատ չէր լինի գտնել միջոց հաջողությամբ որսալու ողջ CO2 արտանետումները, բայց դա էլ, միևնույն է, կլիներ կաթիլ ծովում՝ խնդրի ահռելի ծավալի համեմատ: Ոչ մի տեխնիկական լուծում չունի այնպիսի մասշտաբներ ինը միլիարդ մարդու կենսագործունեությունն ապահովելու համար… դրանից բխող պատերազմի սկսման բոլոր հետևանքներով հանդերձ:

Եվ ի՞նչ անել:

Ես բարգավաճման կողմնակից եմ` դրա ձևերը սահմանելու պայմանով: Մոլորակում բոլորի հետ ապրելու համար պետք է իմանանք, թե ինչ է մեզ հուզում: Հետևապես` խնդիրն է սահմանել, թե ինչպիսի քաղաքական կառուցվածք մեզ թույլ կտա իրականացնել անցումը: Ինչպե՞ս ենք ձևավորում այն, ինչն արդյունքում պետք է լինի մեր անհատական ու կոլեկտիվ ընտրությունը (ինչպիսի՞ն կլինի մեր ամենօրյա սպառումը, հասանելի էներգիան…), հանուն ինչպիսի՞ բարգավաճման մի համակարգում, ուր մենք սովոր էինք ինքնավարության և ազատության, անհատականության ու առատության: 
Դրա համար առաջարկում եմ մեթոդ, որն անվանում եմ բողոքների նոր գիրք` հղում կատարելով 1789 թվին, երբ ֆրանսիացիները ճշգրտորեն նկարագրեցին իրենց կյանքի պայմանները սովի ժամանակ: Այսօր յուրաքանչյուրին պետք է հարցնել՝ ի՞նչն է քեզ հուզում, ինչի՞ց ես կախված, ո՞վ է անհետանում, ու ի՞նչ ես անում դրա համար: Պատասխանը կարող է լինել՝ կենսաթոշակային համակարգը, պետական ծառայությունները, մեղուները… Յուրաքանչյուր քաղաքացի պետք է խոսի դրա մասին, այլ ոչ թե բնապահպանները կամ այլ փորձագետներ:  

Նման դատողությունը թույլ է տալիս փոխել կարծիքը կոնկրետ ու անձնական իրավիճակների նկարագրությամբ: Մարդիկ կարող են ասել. «Այժմ ես գիտեմ` որտեղ եմ գտնվում»: Ու երբ մեկը հասկանում է, որ հարևանն էլ է նույն խնդրին բախվում, ներքևից սկսվում է ապաքաղաքականացման գործընթացը: Նոր ժողովրդավար մարդ կարող է ի հայտ գալ միայն այն դեպքում, եթե նա սկսի հասկանալ, թե ինչ նպատակների համար է ցանկանում պայքարել, ում հետ և ում դեմ:

Քաղաքացիները պետք է իրենք իրենց ներգրավեն: Պետությունը նրանց չի օգնի, որովհետև այն անցյալ դարաշրջանն է կառավարում: Նոր կլիմայական ռեժիմի վիճակ գոյություն չունի։ Ապացույցը՝ պետությունն այսօր Կլիմայի մասին Կոնվենցիայի 150 դժբախտ քաղաքացիներին խնդրում է ինքնուրույն փոխարինել հազարավոր պետական ​​ծառայողների և ընտրված պաշտոնյաների, քանի որ մեկ պատերազմով հետ ենք մնացել: Իրոք, ներկայիս պետությունները դեռևս հիմնված են որոշակի  տարածքի, պատմության և ազգային ժառանգության վրա, ինչը չի նպաստում նրանց հարմարվելու կարողությանը:

Ձեր «Ցնծալ կամ կրոնական խոսքի տառապանքներ» գրքում[1], Դուք հիշատակում եք քրիստոնեության հետ Ձեր կապի մասին: Հաստատում եք այդ ժառանգությունը՝ միաժամանակ անհանգստանալով, որպես հավատացյալ, կրոնական լեզվի իմաստի ու արդյունավետության կորստի համար: Ըստ Ձեզ, որտեղի՞ց քրիստոնեության ճգնաժամի այս զգացումը:

Իմ վերլուծությունը հետևյալն է: Կարծում եմ, 17-րդ դարից սկսած մենք խրվել, մնացել ենք «հավատք» հասկացության հորինման անվերջ խնդրում: Հավատքի գաղափարը ստեղծվել է նյութական աշխարհի գիտելիքի հետ մրցման միջոցով: Դա հանգեցրեց հավատքի ու անհավատության, նյութականի ու հոգևորի, բնականի ու գերբնականի հակադրմանը: Այդ պահից ի վեր նման հակադրությունները չեն դադարում քայքայել բոլոր քրիստոնեական նախաձեռնությունները, նույնիսկ ամենավեհերը, սրբության ամենավսեմ գործողությունները, որոնք շարունակում էին գոյություն ունենալ` չնայած ամեն ինչի:
17-րդ դարը կոնֆլիկտ ստեղծեց նյութականի ու ոգեպաշտության միջև: Ու հենց հայտնվում ենք այնտեղ, այլևս ոչինչ տեղի չի ունենում: Ինչպե՞ս եք ուզում այնտեղից դուրս գալ: Ողջ մեխանիզմը խափանվեց, ինչը չի նշանակում, որ վերջին երեք հարյուր տարում մեծ քրիստոնյաներ չեն եղել, բայց կրոնի կենսական ուժի մասին վկայող վերականգնման մեխանիզմը կանգ է առել: Քրիստոնեության համոզման և ընդլայնման ունակությունը դարձել է ռեակտիվ գործողություն: Դոգմաներն ու եկեղեցական դիրքորոշումները դառնում են էլ ավելի պաշտպանողական՝ չնայած մի քանի հրաշալի պահերի, ինչպես Վատիկանի Երկրորդ ժողովը:

Ինչպե՞ս է ներկայիս էկոլոգիական խնդիրը փոխում այդ հին բաժանումը:

Արդի իրավիճակի իմաստն այն է, որ մենք մուտք ենք գործում նոր մատերիալիզմ: Հասկանում ենք, որ հին մատերիալիզմը մեր շփոթեցնում էր ու որ, ինչպես ենթադրվում էր 17-րդ դարում, իրականում այն իդեալիզմ էր, որը չէր համապատասխանում իրականությանը: Երկիր մոլորակը, որը մենք սկսում ենք բացահայտել գիտության միջոցով, արդեն ընդհանրապես նման չէ այն ծանր մատերիալիզմին, որը «ոգեպաշտները» սիրում էին ատել: Սա մի ահռելի մեծ փիլիսոփայական ձեռքբերում է: Երբ հիշում ես 17-րդ դարում մատերիալիզմի ու ոգեպաշտության հակադրման մասին գրված հազարավոր տողեր, սկսում ես մտածել, որ մենք, իրապես, ահռելի ժամանակ ենք կորցրել: Ապշեցուցիչ է:

Ինչպիսի՞ն է Ձեր անձնական առնչությունը քրիստոնեական ավանդույթին:

Ծնունդով ես կաթոլիկ ընտանիքից եմ ու բազմաթիվ քույրերիցս մեկը հոգևորական էր, Կրտսեր քույր Մագդալենայի[2]՝ «Հիսուսի Փոքր քույրեր» կազմակերպության առաջին աշակերտներից: Քրոջս՝ Կլերի կյանքն ու ընտրությունը հետք թողեցին ինձ վրա, բայց ես միշտ անվստահ եմ եղել:

Հոգուս խորքում երբեք չեմ դադարել կիսվել կրոնական ճշմարտությամբ՝ չօգտագործելով հավատք հասկացությունը: Միաժամանակ կարող եմ ասել և՛ անհավատ, և՛ արարողություններին մասնակցող կաթոլիկ եմ, որովհետև ինձ հետաքրքրում է ոչ թե հավատք հասկացությունը, այլ կրոնական երևույթներին իսկություն հաղորդող շարժումը:

Իմ կրոնական պատմությունը կապված է մեկնության հետ: Միայն դրա միջոցով կարելի է հասկանալ, թե ինչպես է տեղի ունենում վերափոխումը ու ինչպես է գնահատվում տարբերությունը հավատարմության ու անհավատարմության միջև: Պեգեյն ու Բուլտմանը իմ երկու մեծ վարպետներն էին: Վերջինիս համար քրիստոնեությունը հիմնվում էր ոչ թե հավատի, այլ կրկնության ու մեկնության մեխանիզմի վրա: Նրա հետ ես հասկացա կապը ճշմարտության, վերաիմաստավորման ու նորարարությունների միջև: Մեկնություն ոչ թե նշանակում է թուլացում, ինչպես ոմանք կարծում են, այլ ավելի շուտ այն պետք է զուգորդվի ամրապնդմանը: Կրոնի հետ կապված ամբողջ խնդիրը սա է՝ ամենը ճիշտ է, ամբողջը՝ սուտ: Ամեն ինչ կեղծ է, եթե այն չի կրկնվում: Ամեն ինչ ճիշտ է, եթե կրկնվում է: Բայց ինչպիսին են այդ կրկնման ձևերը, ինչպիսի՞ն է այն թափանցիկությունը, որը թույլ է տալիս տարբերել դրա ճշտությունը:
Ինձ ամենից շատ անհանգստացնում է, թե կրկնման այդ մեխանիզմը ինչու դադարեց գոյություն ունենալ 17-րդ դարից սկսած: Դրա փոխարեն հարց առաջացավ՝ հավատարի՞մ է այն իր նախորդ ասվածին: Բայց ասվածին հավատարիմ լինելը բավարար չէ. այն պետք է «վերականգնվի, կրկնվի»: Այսօր Laudato si[3] տալիս է վերականգման այդ հնարավորությունը: Ոչ թե որովհետև այդ շրջաբերականը «խամ բաների»  հետ գործ ունի, այլ որովհետև այն թարմացնում է մի շարք հարցեր. հատկապես մարմնավորման հետ կապված հարցը, որն այնուհանդերձ քրիստոնեական համակարգի առանցքն է: Համոզված եմ, Պապական կոնդակը  հրաշալի հնարավորություն է թարմացնելու բոլոր կրոնական հարցերը, այլ ոչ թե պարզապես այդ հարցերը տարածելու էկոլոգիայի վրա:

Ի՞նչ կարող է բերել քրիստոնեությունը էկոլոգիական անցումներին:

Առայժմ պետք է խոստովանել, որ դա շատ չէ, բացի այս վերջին շրջաբերականից։ Եկեղեցում 17-րդ դարից սկսած նկատվում է տիեզերքի հետ հարաբերությունների անտեսում, ընդհանուր անտարբերություն էկոլոգիայի հարցում: Քարոզիչների համար դա անհանգստության առարկա չէր այն պարզ պատճառով, որ բնաշխարհը վրդովված չէր. այն այնտեղ էր: Բնական աշխարհի հարցը չի առաջացել։

Ի՞նչ ներդրում կարող է ունենալ քրիստոնեությունը էկոլոգիական անցման ժամանակ:

Առայժմ պետք է խոստովանել, որ այդ ներդրումը մեծ չէ` չհաշված այս վերջին շրջաբերականը:  Եկեղեցում 17-րդ դարից սկսած նկատվում է տիեզերքի հետ հարաբերությունների օտարացում,  ընդհանուր անտարբերություն էկոլոգիայի հարցում: Քարոզիչների համար դա անհնագստության առիթ չէր, այն պատճառով, որ բնաշխարհը չէր կործանվում. այն իր տեղում էր: Բնաշխարհի խնդիր չէր ծագում:

Ես համակված էի այն ակնթարթով, որն այսօր բացվում է Եկեղեցու համար… Այսօր խնդիրը հետևյալն է՝ կարո՞ղ ն ենք օգտագործել Laudato si’ շրջաբերականների ուժը՝ վերականգնելու և թարմացնելու ինքներս մեզ ու սկսենք լրջորեն կատարել այն աշխատանքը, որը կանգնեցվել էր: Շրջաբերականում հստակորեն շեշտադրվում է էկոլոգիան` որպես կաթոլիկ քարոզի թարմացման կարևորագույն հիմք: Ամենամեծ դասը, որ աշխարհիկները կարող են քաղել եկեղեցական ավանդույթից, եկեղեցու մտորումների փորձառությունն է ինստիտուտի թարմացման համար: Բայց այստեղ մենք բախվում ենք մեկ այլ հարցի՝ հակակաթոլիկ ու հակակրոնական նախապաշարմունքներին, որոնք ամբողջապես արմատավորվել են Ֆրանսիայում, հատկապես` մտավորականության շրջանում: Քրիստոնեական ավանադույթների չիմացությունն ահավոր է: Մինչդեռ տանգոյի համար երկուսն են հարկավոր (ծիծաղում է):

Կաթոլիկների տեսանկյունից իրավիճակը չի թեթևացնում նաև այն փաստը, որ մի շարք հոգևոր հավատացյալներ գտնում են, թե ինքնության հետ կապված ասելիք ունեն, մինչդեռ քրիստոնեությունում չկա ինքնությունը բնորոշող ինչ-որ բան: Ահա թե ինչ են կրկնում Սուրբ Պողոսի ուղերձները նորից ու նորից: Կաթոլիկների ամենամեծ խնդիրն է խուսափել կաթոլիկության ինքնության վերականգնումից, որը, հավանաբար, նույնքան այլանդակված է, ինչպես և պոպուլիզմը, որի հետ նա ունի ավելին քան մեկ կապ: Այս նոր երկխոսությունը ձևավորելու համար մեզ պետք են կաթոլիկ մտավորականներ: Բայց ո՞ւր են նրանք:

Դուք հետաքրքրվում եք կրոնով նաև էներգիայի՞ պատճառով, որն այն մոբիլիզացնում է:

Պետք է աշխատել էներգիայի բոլոր տեսակների հետ, որոնք ձեզ թույլ են տալիս նույն մակարդակի վրա լինել այն հարցերի հետ, որոնց մասին խոսվում է: Այսպիսով` ո՞րն է մոբիլիզացիայի աղբյուրը: Պատմականորեն դրանք կրոնական ու քաղաքական հարցեր են, որոնք չպետք է խառնել: Դա այն մակարդակն է, ուր պետք է իջնենք: Այժմ, երբ գտնվում ենք քաղաքականության կորստի վիճակում, ինձ շատ հետաքրքիր է իմանալ՝ վերականգնման ինչպիսի ազդեցություններ, էներգիաներ ու ուժեր են կապված քրիստոնեական մեծ ավանդույթի հետ:

Այդ վերափոխման ուժը գուցե գոյություն ունի նաև այլ կրոններում, բայց ես դա չգիտեմ: Մենք չենք պատկանում շատ կրոնների: Ինձ չի հետաքրքրում կրոնը ընդհանրապես: Ես պատկանում եմ այս քրիստոնեական ավանդույթին, և իմ հարցն է՝ հնարավո՞ր է այս ավանդույթը թարմացնել ու մոբիլիզացնել:

Տեսնու՞մ եք այդ թարմացման սաղմերը կաթոլիկ եկեղեցում:

Մեզանից մի քանիսը փորձում են կիրառել երկխոսության մեթոդը ծխական եկեղեցիներում: Վերջերս ներկա էի Փարիզում Սենտ-Գաբրիել ծխական եկեղեցու պատարագին, որը ստացավ իր «կանաչ պիտակ»-ը: Այնտեղ 200 երեխա կար, որոնք ունկնդրեցին Laudato si’ ու բնության վերաբերյալ բոլոր աղոթքները: Դա սենսացիոն էր, ու ի զարմանս ինձ` այդ ծխական եկեղեցու քահանան կարդաց լիովին ապշեցուցիչ քարոզ մի շարք հարցերի շուրջ, որոնք առաջին հայացքից ո՛չ առնչվում էին հոգեբանությանը, ո՛չ հավատին, ո՛չ էլ բարոյականության հարցերին: Դրանից հետո ես իմացա, որ նա բնավ էլ «կանաչ քահանա» չէ: Նա պարզապես նորից համակվեց Սուրբ պատարագի գործընթացով՝ լսելով երեխաներից հնչող աղոթքները վերամարմնավորման թեմայով: Դա խիստ ազդեց իր քարոզի վրա…

Մի՞թե կաթոլիկ աշխարհը պառակտված չէ կլիմայի վերաբերող հարցերում, ինչպես և մյուս սոցիալական խմբերը:

Վստահ եմ՝ արվել է ամեն ինչ` խուսափելու Laudato si' շրջաբերականից ֆրանսիական կաթոլիկ աշխարհում: Փորձագետ չեմ այդ հարցում, բայց հենց դա են ասում իմ ընկեր աստվածաբանները: Լռությունը չափազանց մեծ էր: Այդ ամենն ուղեկցվում էր յուրահատուկ շեշտադրությամբ անտրոպոցենտրիզմի ու այն գաղափարի վրա, որ երբ մենք խոսում ենք կրոնից, պետք է վեր նայենք:

Երբ կոչ եք անում քրիստոնեությանը շարժվել «ներքև», ի՞նչ նկատի ունեք:

Դժվարանում եմ պատասխանել այս հարցին, որովհետև աստվածաբան չեմ, բայց կարող եմ ինչ-որ չափով բացատրել: Սկզբունքորեն ոչ ոք չի սպասում, որ «այնտեղ՝ վերև» կգնանք: «Վերևում»-ը մի կերպար է, որն այլևս ոչինչ չի զավթում: Երբ սաղմոսներ ենք կարդում, չկա գեթ մեկ պահ, երբ նրանք անջատվեն: Այնուամենայնիվ զարմանալի է, որ այդ աղոթքները, ինչպես ամենօրյա աղոթքներ, մշտապես մեզ ներքև են իջեցնում, վերադարձնում երկիր: Սուրբ Պողոսի ու Աստվածաշնչի տեքստերը նույնպես մեզ չեն պատմում «այլ վայր գնալու մասին»: Ու եթե այն որևէ տեղ գոյություն ունի, մենք չենք կարող դրա մասին շատ բան ասել, որովհետև «ոչ ոք ո՛չ օրը գիտի, ո՛չ էլ ժամը»: Դրա համար էլ քրիստոնեությունն առաջարկվում է ներքև շարժվել երկար ժամանակ անց, երբ մենք, թվում էր, թե հեռացել ենք բոլոր սահմաններից, ավելին՝ թռչում ենք երկնքում:
Մենք թևակոխում ենք անտորպոցենտրիզմով նշանավորված դարաշրջանը՝ հետաքրքրությամբ առ հոգին, վերերկրայինը, տրանսցենդենտալը, ուր գլխավոր հարցն էր. «Հավատո՞ւմ եք, թե՞ ոչ»: Տրանսցենդենտությունը դարձավ խաբուսիկ, եթե չասեմ սատանայական, և հենց դարերով արհամարհված «հոգևորի» ներունակությունը դառնում է ցանկալի, բարոյական ու քաղաքացիական: Ինձ համար եկել է ժամանակը ազատվելու հավատքի հարցից ու մեկ այլ հարց առաջաադրելու՝ ի՞նչ է մարմնավորումը, ո՞ւր և ո՞ւմ հետ ես վերամարմնավորվում: Քրիստոնեությունն այս առումով ասելիք ունի: Երբ մեծ քույրս գնաց աղոթելու Ամազոնիայի Տապիրապեի հնդկացիների շրջանում, ակնհայտ էր, որ նա պատրաստվում է երկիր իջնել: Ոչ մի նման բան չկար: Հակառակը՝ դա անհավատալի մարմնավորում էր:      

Հարցազրույցը՝ Մարի Դանսեի և Էլոդի Մորոյի

08/02/2020

Թարգմանությունը ֆրանսերենից` Հռիփսիմե Դայանի

[1] La Découverte, 200 p., 14,50 €.

[2] Մադլեն Հութինը (1898-1989), անվանվել է Հիսուսի Փոքր Քույր Մագդալինա, հիմնադրեց Հռոմեական կրոնական քույրերի՝ Հիսուսի Փոքր քույրերի հռոմեական կաթոլիկ համայնքը, 1939 թվականի սեպտեմբերի 8-ին ֆրանսիական Ալժիրի Թուգուրտ քաղաքում: Փոքր քույր Մդգալինեն իր գործունեությունը սկսեց կիսելով քոչվորների կյանքը Սահարայի օազիսային ծայրամասերում: Հիսուսի փոքր քույրերն այժմ ապրում են աշխարհի 63 երկրներում (թարգմ.):

[3] Հռոմի Ֆրանցիսկոս պապի երկրորդ շրջաբերականը, որը լույս է տեսել 2015 թվականի հունիսի 18-ին և նվիրված է էկոլոգիային և շրջակա միջավայրի պաշտպանությանը։ Շրջաբերականի անվանումը գալիս է Սուրբ Ֆրանցիսկոս Ասիզեցիու «Laudato si', mi' Signore» կոչից, ով իր «Հիմն արարչագործություններին» տեքստում ասել է, որ երկիրը մեր ընդհանուր տունն է: Շրջաբերականի հիմնական թեմաներն են՝  աղքատության և վայրի բնության խոցելիության հարաբերությունները, շրջակա միջավայրի հաշվին առաջընթացին աջակցող գաղափարների և իշխանության ձևերի քննադատություն, մտորումներ էկոլոգիայի մարդկային զգացողության մասին, արտաքին աշխարհին համահունչ մարդկային զարգացման նոր ուղիներ գտնելու անհրաժեշտությունը: Շրջաբերականը դրական արձագանք ստացավ բնապահպանների շրջանում, ինչպես նաև ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար Պան Կի Մունի, Համաշխարհային բանկի նախագահի կողմից, որը պատասխանատու է ՄԱԿ-ի հովանու ներքո իրականցվող բնապահպանական ծրագրերի համար (թարգմ.)։