Թատրոնը խոսք է, հանդիսատեսը ուզում է տեսնել և մտնել երկխոսության մեջ իր ժամանակակիցների հետ. Սամվել Կոսյան

Բանաստեղծ, դրամատուրգ Սամվել Կոսյանի հետ զրուզել ենք նրա գրական գործունեության, գրաքննադատությանը և  ժամանակակից դրամատուրգիային վերաբերող հարցերի շուրջ։

Որտե՞ղ է սկսվում Ձեր աշխատանքային առավոտը։

 Աշխատանքային օրը սկսվում է «Գրական թերթում»։

Ի՞նչ դեր ունի «Գրական թերթը» Ձեր կյանքում, հատկապես ո՞ր տարիներն են նշանակալից եղել Ձեզ համար։

Ես Գրական թերթում աշխատել եմ 1980 թվականից, մի քանի տարի ծառայության մեջ եմ եղել ՀՀ զինված ուժերում, ապա 2004-ից կրկին վերադարձել եմ «Գրական թերթ»։ Կարելի է ասել  մի ամբողջ կենսագրություն է մեկ մարդու։ Վարդգես Պետրոսյանը առաջարկեց պոեզիայի բաժնում աշխատել, սիրով համաձայնեցի, մինչ այդ աշխատում էի «Հայաստանի աշխատավորների» ամսագրում, արդյունաբերության և գյուղատնտեսության բաժնի վարիչն էի, հոգնեցուցիչ էր, մոտ վեց տարի աշխատել էի։ Գրական թերթը ինձ օգնել է  ոչ միայն իմ ստեղծագործությունները տպագրելու, այլև ծանոթանալու մեր հայ գրականության բոլոր ներկայացուցիչների հետ։ Օգնել է շփվելու այնպիսի գրողների հետ, ինչպիսին Շիրազն էր, Սերո Խանզադյանն էր, Համո Սահյանն էր, Վահագն Դավթյանն էր և մի շարք այլ գրողների հետ, որոնց անունն այսօր ցավոք չի հնչում, մի խոսքով՝ ինձ համար ստեղծագործական մի լաբորատորիա էր «Գրական թերթը»։

Պարո՛ն Կոսյան, հետաքրքիր է 1960-ական թվականներին ի՞նչ քննադատության էիք բախվում Դուք և Ձեր գրչակից ընկերները և ինչպե՞ս կգնահատեք  մերօրյա գրաքննադատությունը։

Ես համարվում եմ 60-ականների սերնդից, որը իհարկե այսօր բոլորին հայտնի է՝ Արմեն Մարտիրոսյան, Դավիթ Հովհաննես, Հովհաննես Գրիգորյան, Հենրիկ Էդոյան, Արտեմ Հարությունյան և այն ժամանակ այսպես ասած գրաքննադատությունը մի տեսակ պայքար էր դասականի և մեր միջև։ Մեր միակ հովանավորը, որը գրում էր մեր մասին և փորձում էր բացատրել, թե մենք ի՞նչ ենք ուզում, ինչի՞ համար ենք եկել և մեր դերը հայ գրականության մեջ ո՞րն է , միայն Ալեքսանդր Թոփչյանն էր։ Ուրիշ քննադատ, որը կպաշտպաներ մեզ գրեթե չկար։ Սուրեն Աղաբաբյանը, Հրանտ Թամրազյանը հիմնականում վերլուծում էին արդեն հանրաճանաչ գրողների՝ Սիլվա Կապուտիկյան, Համոս Սահյան, Գևորգ Էմին, Վահագն Դավթյան, արձակագիրներից Աբիկ Ավագյան, Աղասի Այվազյան։ Այդ  ժամանակներում «Գրական թերթում» բանավեճ եղավ, որտեղ փորձում էինք ապացուցել, որ մենք գալիս ենք, մենք խոսք ունենք, հետագայում Վահագն Դավթյանը,իհարկե կամավոր,վերցրեց իմ երկրորդ գիրքը խմբագրեց։ Իսկ ինչ վերաբերում է այսօրվան`ես կասեի մեր քննադատությունը զրո մակարդակի վրա է, որովհետև այն գրախոսությունները, որոնք տպվում են, կենացներից գրեթե չեն տարբերվում, ես չեմ տեսել այսօր մի քննադատի, որը մանրամասն վերլուծի որևէ գրողի։ Ընդհանրապես կամ գրում են լավ, կամ ընդհանրապես չեն գրում։ Այն ժամանակ կային քննադատող հոդվածներ, որոնք փորձում էին վերլուծելով հասկացնել՝ ինչն է լավ, ինչը վատ, ինչն է գեղարվեստական և ինչը ոչ գեղարվեստական, ինչն է տեխնիկայի առումով լավ, ինչը այդ առումով զրոյական է, իսկ այսօր չկա այս ամենը։ Ուզում եմ նշել, որ 60-ականներին իմ գրքերի համար էլ են գրվել գրախոսականներ, բայց դրանք ընդամենը գովասանական տողեր էին, ես կուզեի քննադատական լինեին, որովհետև քննադատությունը, այսպես թե այնպես, կողմնորոշում է հեղինակին։ Որպես կանոն՝ մեր հեղինակների մոտ ինքնաքննադատությունը շատ ցածր է, և բոլորը հանճար են։ Լավ կլիներ, որ գրաքննադատները հասկացնեին, որ այս ինչ կետում հանճար չես, կամ այս ինչ կետում, եթե այսպես գրեիր, հնարավոր էր՝ հանճար լինեիր։ Չնայած այսօր չեմ հավատում, որ մենք կարող ենք հանճարներ ունենալ, քանի որ միջավայրը այնպիսին է, որ գրականությունը և մշակույթը զարմանալիորեն հայտնվել են լուսանցքում և նույնիսկ մտածում եմ, որ մեր ճանաչված գրողներն ու բանաստեղծները եթե այսօր լինեին, նրանց փառքի տոկոսը մի քանի անգամ կպակասեր։

Գիտեմ, որ շատ  մտերիմ եք եղել Հովհաննես Գրիգորյանի հետ, կպատմե՞ք Ձեր ընկերության մասին։

Մենք ծանոթացել ենք համալսարանում։ Մեր մտերմությունը սկսվել է ստեղծագործական հողի վրա։ Այն ժամանակ գրական խմբակ ունեինք համալսարանում, հանդիպում էինք այնտեղ։ Հովհ․ Գրիգորյանը մի փոքր տուն էր վարձել, այդ տանը հավաքվում և քննարկում էինք բանաստեղծություններ։ Մի անգամ ես համալսարանի միջանցքում մի աղջիկ տեսա, եկա Հովհաննեսին ասացի՝ քեզ համար հարսնացու եմ գտել, մենք երկար ժամանակ միասին հետապնդեցինք այդ հարսնացուին, ի վերջո՝ նա Հովհ․ Գրիգորյանի կինն է այսօր։ Զարմանալիորեն մեր ամբողջ խմբից միայն Հովհ․ Գրիգորյանը գնաց բանակում ծառայելու, մենք բոլորս ինչ-որ կերպ խույս տվեցինք, և Հովհաննեսը  այստեղի իր գործերը նամակով հանձնարարում էր ինձ, և ես իրագործում էի. դրանք շարքեր էին, որոնք պիտի տարվեին որևէ խմբագրություն, թերթեր էին, որոնք պետք է պահվեին։ Երբ ուսանողական ջոկատով գնացինք Ղազախստան, Հովհաննեսի հետ նամակագրություն ունեի, շատ հետաքրքիր գրական մտքեր էր արտահայտում: Ի տարբերություն մյուսների՝ Հովհաննեսը շատ շիտակ էր, եթե լավ էր, լավ էր, եթե վատ էր, վատ էր։ Ահավոր սրամիտ էր, երբ ինչ-որ մեկի հետ բանավիճում էր, չէր սիրում պարտվել, դա իմանալով, միշտ, թեկուզ փաստեր աղավաղելով՝ ես փորձում էի այնպես անել, որ վերջում Հովհաննեսը ճիշտ դուրս գա։

Ինչպիսի՞ն է այսօրվա երիտասարդությունը Ձեր աչքերով։

Մեր երիտասարդության ժամանակ մենք ոչ թե մենակյացներ էինք, ասենք՝ գրողներ, այլ շփվում էինք նկարիչների, ճարտարապետների, կոմպոզիտորների հետ, այն ժամանակ  ամեն մեկս մի լեզու էինք սովորում, որ թարգմանություններ անենք, համախմբված էինք և պայքար ունեինք, մենք գրողներով պայքարում էինք տպագրվելու համար, այսօրվա երիտասարդները այդ պայքարը չունեն, նրանց ամեն ինչ տրված է. եթե տաղանդ ունես, փառք աստծո, առաջ ես գնում, եթե չունես,  էլի փառք աստծո, էլի ես առաջ գնում։ Այսօր մեր մշակույթը շատ մասնատված է, իսկ դրանից աշխարհընկալման շրջանակը շատ է նեղանում, ես չէի ասի` անշնորհք են մեր երիտասարդները, բայց նրանց մշակութային համախմբում է հարկավոր, որպեսզի նրանց աշխարհայացքը ավելի լայնարձակ ու խորքային ձևավորվի։

Դուք գրում եք և՛ բանաստեղծություններ, և՛ պիեսներ։ Ինչո՞վ է տարբերվում բանաստեղծ Սամվել Կոսյանը դրամատուրգից։

Բանաստեղծությունները ավելի փոքր հուզական դաշտ ունեն, փոքրությունը չափի մեջ է, ընդհանրապես բանաստեղծությամբ էլ կարող ես ասել այն ամենը, ինչը ուզում ես ասել։ Սակայն կան բաներ, որոնք բանաստեղծության մեջ շատ տխուր կհնչեն այն առումով, որ պրոզայիկ հարցեր են, որոնք ինչ-որ տեղ կենցաղային, քաղաքական հարցեր են, որոնք  բանաստեղծությունը կենսաբանորեն չի ընդունում։ Իսկ պիեսը մի քիչ այլ ժանր է, և այնտեղ հնարավորությունները ավելի մեծ են ասելու այն, ինչ ուզում ես ասել, և անձամբ ես աշխատում եմ, որ յուրաքանչյուր պիեսում նաև բանաստեղծություն լինի, որովհետև բանաստեղծությունը ապահովում է զգայական միջավայրը, որտեղ մարդկային տարբեր հարաբերությունները շատ ավելի փափուկ և երաժշտական են հնչում, թեկուզ լինեն ողբերգական, դրամատիկ։ Պիես ես սկսել եմ գրել, որովհետև տղաս ընդունվել էր թատերական ինստիտուտ, և ես ուզեցի իր համար պիես գրել, և իմ առաջին պիեսը ամենամեծ հաջողությունը ունի մինչ օրս իմ գրած բոլոր պիեսների մեջ։

Իսկ պիեսների հերոսներին Ձեր շրջապատի՞ց եք ընտրում, թե հորինված են։

Ես փորձում եմ պիեսներում ավելի շատ տուրք տալ ստեղծագործական պահին, որովհետև բոլոր պարագաներում պիես գրելը ձանձրալի գործ է ինձ համար։ Իհարկե, բնավորությունները կերտելիս դու նախատիպեր հիշում ես, որովհետև ինչի մասին էլ գրես, մեր կյանքն է։ Իմ առաջին պիեսը կոչվում է «Կյանքը վանդակի կողքով» վանդակում պահվող թռչունների և ազատության մասին է, կյանքի փորձ չունենալով՝ պիես գրելը շատ դժվար է։

Վերջերս հրապարակվեց Ձեր «Դեռ վերջը չէ» պիեսը, որից հետո Դուք գրեցիք «Թեև դեռ վերջը չէ, սկիզբն էլ չի երևում» հոդվածը, որում կարևոր հարցեր և մտահոգություններ կան ժամանակակից թատերական արվեստի, բեմադրիչի և հեղինակի համագործակցության վերաբերյալ, այսօր մեզանում ի՞նչն է պակասում,  որ ունենանք այդքան անհրաժեշտ համագործակցությունը։

Ես, ճիշտն ասած,կասկածում եմ, որ մեզանում որևէ կոնսենսուս կլինի բեմադրիչի և հեղինակի միջև,  կան օբյեկտիվ և սյուբեկտիվ շատ պատճառներ։ Չգիտես ինչու բեմադրիչները վերցնում են արտասահմանյան պիեսները, որոնք վաղուց արդեն արտասահմանում չեն  բեմադրվում, խաղացանկերից դուրս են եկել, և հետո հպարտ-հպարտ բղավուն են, թե իբր կարողացել են դրանց ժամանակակից շունչ  տալ։ Բայց այստեղ հարց է առաջանում, եթե կա կողքիդ ժամանակակից պիես գրող մարդ, ինչո՞ւ ես չարչարվում շունչ տալ։ Ես հիշում եմ Սոս Սարգսյանը արտասահմանյան մի պիես հայկական միջավայր էր բերել և ինձ ասաց, որ վերջաբանը լավը չէ, ես ասացի, որ ավելի լավ է իտալական տարբերակը բեմադրեք, որովհետև այսպես, թե այնպես և՛ բնավորությունները, և՛ մնացած ամեն ինչը չեն ասոցացվում հայկական բնավորության հետ, իսկ եթե հայ դրամատուրգներն են գրում, նույնիսկ սատանայի մասին գրելիս բնավորությունը հայկական է։ Նրանք միշտ բացատրում են, որ հայկական պիեսները լայնամասշտաբ չեն, խորքային չեն, բայց դրամատուրգիա հանդեսը 400-ից ավելի պիես է տպագրել։ Ես հոդվածում գրել էի, որ մի անգամ բեմադրիչը ինձ ասաց, եթե փող լինի հեռախոսագիրքն էլ կբեմադրեմ, եթե դու կարող ես հեռախոսագիրքը բեմադրել, ապա ամենաթույլ պիեսն էլ կարող ես բեմադրել։ Եվ մի ուրիշ բան էլ, ժամանակակից թատրոնը կարծես խուսափի խոսքից, ինչ- որ աճպարարություններ են բերում բեմ և իրենց թվում է` դրանք ստեղծագործական նորամուծություններ են, բայց այդպես չէ, թատրոնը խոսք է, հանդիսատեսը ուզում է տեսնել և մտնել երկխոսության մեջ իր ժամանակակիցների հետ, որպեսզի իր մեջ եղած հարցերի պատասխանները գտնի։

Կխոսե՞ք Ձեր առաջիկա նպատակների մասին, ինչ նոր պիեսի կամ ժողովածուի սպասի ընթերցողը։

Հիմա տպագրությունը շատ է բարդացել, պետպատվերն էլ չգիտես ինչու հանեցին, հիմա ժողովածու տպագրելու համար միջոցներ են պետք, այսօր «Գրական թերթում» աշխատողը չունի այդ միջոցները։ Ես էլի ստեղծագործում եմ, վերջին իմ պիեսը ուղարկել եմ «Դրամատուրգիա» հանդեսին, էլեկտրոնային կայքով լույս կտեսնի, ես ունեմ և՛ մանկական, և՛ արձակ, և՛ չափածո գործեր, բայց բավարարվում ենք ֆեյսբուքում մի քանի տող հրապարակելով, որ ոչ մեկը չմտածի, թե մահացել ենք։

Զրուցեց Աստղիկ Աբրահամյանը