«Վեպը ժողովրդավարության վկայությունն է». Սալման Ռուշդի

Չորս տարի էլ չէր անցել, երբ 1993 թվին, այաթոլլա Ռուհոլլա Խոմեյնին ֆաթվա[1] արձակեց Սալման Ռուշդիի «Սատանայական բանաստեղծություններ»-ի համար, որն Իրանի Գերագույն առաջնորդը համարեց «Աստվածանարգություն»: Ծնունդով հնդիկ գրողը, որը նաև  La Règle du jeu ամսագրի խմբագրական խորհրդի անդամ էր, բացառիկ հարցազրույց տվեց, թեև նրա մուտքը Ֆրանսիա արգելված է՝ «անվտանգության նկատառումներից ելնելով»։

Հատված La Règle du jeu ամսագրի 9-րդ համարում հրապարակված հարցազրույցից

Ժիլ Հերցոգ. Բարի օր, Սալմա՛ն Ռուշդի: Անչափ շնոհակալ եմ այս հարցազրույցին համաձայնելու համար։ Առաջին հարցս՝ վերջին շրջանում Ձեր կյանքին սպառնալիքներ եղե՞լ են:

Սալման Ռուշդի. Այո, դրանք շարունակվում են: Իրանի կառավարությունը դեռ ֆինանսավորում է սպանությունները։ Ընդամենը երկու ամիս առաջ Իրանի կառավարության երեք գործակալներ վտարվեցին Անգլիայից։ Երկուսն աշխատել են Լոնդոնում Իրանի դեսպանատանը։ Սա մեր ունեցած ամենավերջին ապացույցն է:

Ինչպե՞ս է անցնում Ձեր առօրյան:

Երկար ժամանակ դժվարանում էի պատասխանել այս հարցին։ Ամեն ինչ այնքան խճճված էր: Ես ստիպված էի անընդհատ տեղաշարժվել։ Հիմա էլ է պատահում, որ ամեն ինչ ընդմիջվում է, ընդհատվում: Կամաց-կամաց փորձում եմ նորմալացնել կյանքս։ Անգլիայում ես շատ ավելի շատ եմ տնից դուրս գալիս, քան նախկինում և զգուշորեն փորձում եմ կամաց-կամաց վերականգնել սովորական կյանքի կտորները։ Բայց դա, իհարկե, դեռ շատ դժվար է։

Ինչպե՞ս եք ապրում: Մենա՞կ, ընկերների հե՞տ:

Ոստիկանության հետ, շատ ոստիկանների (ծիծաղում է):

Անձնական կյանք ունե՞ք:

Այո: Բայց դեռ որոշ քանակի ոստիկաններով, ու երբեք չէի պատկերացնի, որ գաղտնի ծառայությունում այսքան ընկերներ կունենամ (ծիծաղում է):

Ունե՞ք ոչ ոստիկան ընկերներ:

Այո, բայց ոչ ինձ հետ ապրող:  

Ինչպե՞ս կբնորոշեիք Ձեզ: Բանտարկյա՞լ, պատա՞նդ, ուրվակա՞ն, փախուստի մեջ գտնվող մա՞րդ, է՞լ:

Առաջին հերթին ես շարունակվող հանցագործության զոհն եմ: Իրանի կառավարությունը հանցագործություն է գործում միջազգային իրավունքով, բայց, անշուշտ, նաև բուն իսլամական օրենքներով: Ես այդ հանցագործության զոհն եմ։

Ձեր տված որոշ որակավորումներ պասիվ և ապարդյուն են հնչում: Ես ինձ ոչ պասիվ եմ զգում, ոչ էլ ապարդյուն, այլ՝ զայրացած: Վաղուց ժամանակն է, որ այս ամբողջը ավարտվի: Իսկ դրա համար ես օգնության կարիք ունեմ։

Ներողություն: Այսինքն, այո, ըմբոստացող մարդ։

Վստահեցնում եմ Ձեզ՝ ես զայրացած մարդ եմ: Դաժան հանցագործությունը խեղաթյուրեց կյանքիս երեքուկես տարին։ Ինչու՞: Որովհետև վե՛պ եմ գրել։ Եվրոպայում մարդիկ դարեր շարունակ չեն հալածվել վեպեր գրելու համար։

Ձեզ նայելով տպավորություն չի ստեղծվում, որ Դուք հետապնդված, հոգեբանորեն ազդված եք։ Ծիծաղում եք, զրուցում, կատակում։ Կարծեք վատ մարզավիճակում չեք, չեք ընկրկնում: Սխալվո՞ւմ եմ:

Ոչ: Ինձ համար էական էր չդառնալ «ինստիտուցիոնալ» բանտարկյալ։ Ֆունդամենտալիստ մուսուլմանները և իմ անվտանգության շուրջ մտահոգությունները սովորեցրին, որ երբեք չպետք է թույլ տաք, որ ուրիշի աշխարհայացքը գերակայի քո աշխարհայացքին: Եթե ​​քեզ թույլ ես տալիս ընդունել դա, ապա կորցնում ես քո կամքը և տեղի են ունենում բոլոր սարսափելի բաները, որոնք նշեցիք. որպես մարդ կդադարես գոյություն ունենալ: Ես կարողացա խուսափել դրանից, ինչն ինձ երբեմն զարմացնում է... Եթե երեքուկես տարի առաջ հարցնեիք ինձ՝ ի՞նչ կլինի քեզ հետ, ես կմտածեի, որ դա պարզապես անտանելի կլինի։ Բայց պետք է անընդհատ հիշեցնեմ ինքս ինձ և  ուրիշներին, որ թեև մինչ այժմ գոյատևել եմ՝ մնալով այնպիսին, ինչպիսին որ եմ, բայց գոյատևման և այդպիսին մնալու կարողություններս անսահմանափակ չեն: Սթրեսն ուժեղ է, նույնիսկ եթե դա ցույց չտամ, հեռուստատեսությամբ չերևա: Այն, իրոք, զգալի է։

Դուք ապրում եք պարտադրված անվտանգության հսկայական ծառայությամբ շրջապատված:  Մի խոսքով` ինչպես Դուք նշեցիք, աստղի պես: Եվ հետո ավելացնում. «Մադոննան ավելի շատ խնդիրներ ունի, քան ես»: Ենթադրում եմ՝ կատակում եք: Ի՞նչ նկատի ունեք:

Ես խոսում եմ ապագայի մասին: Եթե իրանական սպառնալիքը (պետության կողմից ֆինանսավորվող և աջակցվող վարձված պրոֆեսիոնալ մարդասպաններ, որոնք, կրկնեմ, կյանքիս հիմնական սպառնալիքն են), վերացվեր, միևնույն է, հռչակը դեռ կմնար:  Կինոյի աստղը, ռոք աստղը նմանատիպ հարցերում ինձանից ավելի շատ դժվարությունների է բախվում։ Այս պահին, խնդիրը ոչ թե անհատ ֆանատիկոսների, այլ ահաբեկչական պետության մեջ է, որը մարդասպանների է վարձում:

Ի՞նչ եք կարծում, եթե խնդիրը, և ես պատրաստվում եմ Ձեզ հարցնել դրա մասին, հնարավոր լիներ լուծել Իրանի հետ, Դուք մինչև Ձեր կյանքի վերջ կմնայի՞ք մոլեռանդի սպառնալիքի տակ։

Ինչ-որ բան անել ցանկացող տաք գլուխների թիվը շատ քիչ է։ Անշուշտ, դրանք կան, և ես դեռ երկար ժամանակ պետք է զգոն լինեմ։ Բայց իրական խնդիրը, ինչի համար անհրաժեշտ է այս ամբողջ անվտանգության «կրկեսը», այստեղ՝ Հելսինկիում, վաղը՝ այլուր, ինչի համար իմ պետությունը՝ Անգլիան, ինձ պաշտպանում է, այն է, որ ինձ սպառնում է մեկ այլ պետություն։ Խոսքը գնում է պետական ​​ահաբեկչությունը դադարեցնելու մասին: Ուստի` գուցե անհրաժեշտ լինի կյանքս  պաշտպանել խելագարներից։ Բայց դա ոչինչ կլինի այսօրվա համեմատ։

Եկեք ավելի լայն նայենք «Ռուշդիի գործին». վերջինիս ընթացքն այսօր ավելի լավ է, թե՞ ավելի վատ: Դուք խոսում եք «հասարակական կարեկցանքից հոգնության» առկայության մասին։ Բայց դեռ այնքան լրագրողներ են կուտակվում Ձեր շուրջը Ձեր ելույթների ժամանակ, քաղաքական գործիչներն ու այժմ որոշ կառավարություններ ավելի ու ավելի շատ են ընդունում Ձեզ, գրեթե ամենուր Եվրոպայում: Ավելին, Դուք և Ձեր ընկերները խոշոր արշավ եք սկսում Իրանի իշխանությունների վրա ճնշում գործադրելու համար։ Այսպիսով` կարող ենք ասել՝ Ռուշդին մոռացված է, թե՞ ժամանակը վերջապես ի շահ Ձեզ է աշխատում:

Գործի նկատմամբ նոր հետաքրքրություն եմ տեսնում: Ճիշտ է, մարդիկ հոգնում են կարեկացանքից. ժամանակին ոչ միայն գործն անհետացավ հասարակության տեսադաշտից, այլև մարդկանց հուզական ներգրավվածությունը նվազեց: Թվում էր` մարդիկ իրենք իրենց ասում էին. «Նորից օգնություն է խնդրում»։ Այսօր նրանք կրկին մտահոգ են, որովհետև ես ավելի շատ հնարավորություն ունեմ անձամբ ներկայանալու և նրանց հիշեցնելու խնդրի մարդկային հարթության մասին, նրանց ազատություն տալու, որպես մարդ արձագանքելու մեկ այլ մարդուն, այլ ոչ միայն հետաքրքրվելու վերացական «գործով»: Հիմա ավելի լավ է:

Ենթադրում եմ՝ այն ողջ ընթացքում, երբ Մերձավոր Արևելքում կային եվրոպացի պատանդներ, բայց հատկապես բրիտանացիներ, Ձեզ խնդրել են չանել այն, ինչ հիմա եք անում, այսինքն՝ դրսում երևալ: Այսօր Դուք լիովին կարող եք դա անել քաղաքականապես:

Իմ լեզուն իսկապես ազատ արձակվեց բրիտանացի պատանդների ազատ արձակումից հետո: Եվ սա տասներկու ամսվա ընթացքում առաջին անգամ է, որ խոսելիս ինձ չեն ասի՝  խանգարում եմ Թերի Ուեյթին կամ Ջոն Մաքքարթնիին։ Դա մի սարսափելի բանալի էր, որն ինձ կաթվածահար էր անում: Հատկանշական է՝  այն տարիներին, երբ կարողացա ազատ խոսել, քարոզարշավի նկատմամբ նոր հետաքրքրություն առաջացավ։ Ցավում եմ, որ հենց ես եմ դա ասում:

Տասներկու տարի Եվրոպայում մնալուց հետո Շապուր Բախտիյարը[2]սպանվեց Թեհրանի իշխանություններին մոտ կանգնած մարդկանց կողմից: Նրանք կարծես երբեք չեն հանձնվում: Այս օրինակը Ձեզ վախեցնում է:

Սա ​​ցույց է տալիս, թե ինչ ռեժիմի հետ գործ ունենք։ Բախտիյարի գործը մեկն է, սակայն վերջերս Եվրոպայում այլ սպանություններ եղան իրանցի այլախոհների նկատմամբ։ Այդ իսկ պատճառով իմ անվտանգությունն ապահովելու և բրիտանական պետության կողմից իմ հանդեպ ունեցած պատասխանատվությունից ազատվելու միակ միջոցը Իրան պետության կողմից հրապարակայնորեն հայտարարելն է, որ հրաժարվում է ինձ հետապնդելուց. Արժանապատվորեն ասել դրա մասին: Այս նպատակին հասնելու համար ես հզոր մարդկանց աջակցության կարիքն ունեմ։

Այսինքն՝ Դուք կարծում եք, որ Իրանը կամ կրոնական ֆանատիկոսները կարող են հանձնվե՞լ:

Ամենից առաջ կարծում եմ, որ նրանք կարող են անել հենց այն, ինչ ուզում են: Սա բռնապետության բազմաթիվ առավելություններից մեկն է։ Ես հավատում եմ, որ նրանք կհանձնվեն, երբ տեսնեն, որ այդ խնդիրը չի վերանում արևմտյան գիտակցությունից։

Սա՞ է «Իրանը բանտարկելու» Ձեր կոչի իմաստը:

Տարիներ շարունակ նրանք կործանեցին իմ կյանքը: Հիմա ես ձգտում եմ հասնել մի վիճակի, երբ Իրանը, ամեն անգամ, երբ ներկայանա որևէ համաժողովին քննարկելու որևէ թեմա՝ սպորտ, արդյունաբերություն, օրակարգը ձեռքին կանգնի, բախվի մարդու իրավունքների և իմ կոնկրետ գործին վերաբերող խախտումներին: Ճիշտ ինչպես Հարավային Աֆրիկան ​​անողոք հարձակման ենթարկվեց Ապարտհեյդի պատճառով: Ամեն անգամ, երբ նրանք մտնում էին սենյակ, նրանք սկզբում հարցաքննվում էին դրա շուրջ. ի վերջո, Ապարտհեյդը չափազանց թանկ էր դառնում Հարավային Աֆրիկայի համար: Նմանապես Խոմեյնիի ֆաթվան պետք է չափազանց թանկ դառնա Իրանի համար: Դատելով նախանշաններից, իրոք, Իրանի համար ամեն ինչ կարող է դուրս գալ վերահսկողությունից:

Ֆրանսիական իշխանությունները Լեխ Վալենսային[3], երբ նա դեռ Լեհաստանի նախագահ չէր, մեծ պատվով ընդունեցին: Ձեզ երբեք չեն ընդունել Ֆրանսիայում, ուր, այնուհանդերձ, երեք անգամ ցանկացել եք գալ, սակայն, անվտանգության նկատառումներից ելնելով` թույլտվություն չեք ստացել: Մինչդեռ կարող եք գնալ Նորվեգիա, Մադրիդ և Նյու Յորք: Քանի որ անվտանգության խնդիրները ամենուր նույնն են, և ֆրանսիական անվտանգության ծառայությունները ոչնչով չեն զիջում մյուսներին, ինչո՞ւ է, ըստ Ձեզ, առկա այս ֆրանսիական բացառությունը: Ինչո՞վ եք բացատրում Ֆրանսիայի այս վերաբերմունքը։ Այն կանվանե՞ք վախկոտություն, թե՞ խնդիրը քաղաքական գործիչների պատասխանատվության զգացման մեջ է:

Պետք է ասեմ՝ հիասթափված էի: Սակայն իմ շահերից չի ելնում վիճաբանել Ֆրանսիայի կառավարության հետ, որն, իհարկե, ինձ անհրաժեշտ է։ Այն Եվրոպայի ամենահզոր կառավարություններից մեկն է։ Ես ուղղակի ուզում էի մասնավոր այցի գալ` որպես ընդմիջում, դադար գերությանս ընթացքում: Ինձ հստակ հասկացրին, որ ես սպասված չեմ: Հուսամ` նույնը չի լինի, մանավանդ, որ երբեք չեմ եղել Փարիզում: Այո, ինձ ոչ ոք չէր հրավիրել։

Ձեզ այսօր հրավիրում է Բերնար- Անրի Լևին La Règle du jeu ամսագրի կողմից, որի ղեկավարն է նաև: Դուք կգա՞ք։

Հենց հնարավոր լինի այն կազմակերպել, կգամ։

Այժմ կա պաշտոնական հրավեր:

Օ՜, ես այն ընդունում եմ:

Բայց կգա՞ք:

Հուսամ:

Վերջին հարցը Ռուշդիի գործի վերաբերյալ. քաջատեղյակ լինելով, թե ինչի միջով եք անցել` նորից կգրեի՞ք «Սատանայական բանաստեղծությունները»:

Միանշանակ, յուրաքանչյուր բառ:

Յուրաքանչյուր բա՞ռ:

Յուրաքանչյուր բառ:

Անդրադառնանք Ռուշդի գրողին: Ի՞նչ եք գրում հենց հիմա: Գրո՞ւմ եք, և ի՞նչ:

Վեպ եմ գրում: Գրեցի կարճ վեպ, որը հրատարակվեց անցյալ տարի։ Այս անգամ ավելի մեծ վեպ է: Թեման... ոչ, Ռուշդիի գործը չէ։ Որովհետև ես նաև օրագիր եմ պահում Ռուշդիի գործի մասին։ Երբ ավարտեմ, կհրատարակեմ այն: Կարևորն այն է, որ իմ պատմությունը գեղարվեստական չէ, այլ իրապես ճշմարտություն:

Այսինքն` ուզում եք ասել, որ Ռուշդիի գործով վեպ չեք գրելո՞ւ: Այնուամենայնիվ, որքան էլ իրական, ավաղ, դա նույնպես բավական ռոմանտիկ գործ է, այնպես չէ՞։

Այո: Արտասովորն այն է, որ այն իրոք տեղի ունեցավ: Երկրորդ հազարամյակի վերջին մենք բախվում ենք մի տեսակ միջնադարյան ինկվիզիցիային, բայց ժամանակակից սպառազինության և ահաբեկչական տեխնոլոգիաների օգնությամբ: Միջնադարի վերադարձ 20-րդ դարի զենքերով. արտառոցն այն է, որ սա շատ իրական իրականություն է։ Եվ հետո շատ բաներ կան, նաև այս հարցազրույցում, որոնց շուրջ ինձ հարցրիք, բայց տվյալ պահին չեմ կարող դրանց պատասխանել վեպում։

Նկատի ունեք թաքնվա՞ծ բաներ:

Այո, որովհետև այսօր էլ որոշ բաներ պետք է գաղտնի պահել։ Միշտ լուրջ սպառնալիքներ կան:  Հենց այդ միջոցները դադարեն գոյություն ունենալ, հետաքրքիր կլինի պատմել, թե իրականում ինչ է տեղի ունեցել։

Դուք Ժան-Պոլ Սարտրի հետևյալ մտքի արտահայտո՞ւմը չեք. «Աշխարհը կարող է յոլա գնալ  առանց գրականության, բայց առանց մարդու՝ էլ ավելի լավ»:

Սիմվոլիկ դառնալու խնդիր կա, մարդիկ անընդհատ ցանկացել են, որ ես դառնամ սրա-նրա խորհրդանիշը: Եվ ինչ-որ առումով պետք է ընդունեմ դա, որովհետև սեղանին ազատության մեծ «գումարներն» են դրված: Այժմ փորձում եմ գտնել իմ ոչ խորհրդանշական «ես»-ի իմաստը, ինքս իմ ձևը… որպես մարդ և գրող հայտնվելու իմաստը: Որովհետև եթե նստում ես աշխատելու որպես  գրող, անհնար է ինքդ քեզ ասել. «Ահա, հիմա այստեղ ես հանդես եմ գալու որպես խորհրդանշական գրող»։ Սիմվոլները վեպեր չեն գրում, այլ՝ իրական մարդիկ: Իմ կյանքի այս խորհրդանշական կողմն ինձ համար կարևոր չէ։ Դա կարող է լինել կարևոր ուրիշների համար՝ «Ռուշդիի» քարոզարշավի համար։

Մահապատժի դատապարտված գրողի համար գրական ստեղծագործությունը դեռ իմաստ ունի՞:

Ձեր թույլտվությամբ վերադառնանք «մահվան դատապարտված» արտահայտությանը։ Սա խոսում է այն մասին, որ լեգիտիմ գործընթաց է տեղի ունեցել, և դրանով ամեն ինչ ասված է։ Սակայն, կրկնում եմ, դրանում ոչ մի լեգիտիմ բան չկա:

Խենթերի կողմից մահապատժի դատապարտված:

Այո, կրկնեմ ևս մեկ անգամ, դա իսկապես հանցագործություն է: Եթե ​​ինչ-որ մեկը ցանկանում է սպանել մեկ ուրիշին, ապա այդ մեկը «մահվան չի դատապարտվում», իսկ առաջինը մաքուր հանցագործ է, որը փորձում է սպանել նրան: Ահա թե ինչ է ինձ հետ տեղի ունենում: Իհարկե, գրականությունն ինձ համար մեծ նշանակություն ունի: Գրող դառնալը լավագույն միջոցն է ինձ համար հասկանալու այն աշխարհը, որտեղ ապրում եմ: Ես օգտագործում եմ գրելը որպես հասկացողություն, իսկ երբ պատահում է անհասկանալին ինձ հետ կամ Ձեզ հետ, օգտագործում ես քո արտոնյալ զենքերը, այս դեպքում՝ աշխարհը հասկանալու գրողի շնորհը։ Շատ բան պետք է հասկանայի, ոչ միայն քաղաքական դաշտում: Օրինակ` այս ատելությունը տեսնելու արտառոց փաստը, որն առաջացել է մեկ անձի նկատմամբ նրանց կողմից, որոնց մասին այդ անձը միշտ գրել է:

Բայց այն, ինչ կատարվեց Ձեզ հետ, հսկայական նշանակություն տվեց Ձեր գրածին և թե ինչ եք գրելու վաղը: Ձեր գրքերը և Ձեր աշխատանքը չափազանց «օգտավետ» են: Շատ արձակագիրներ Ձեզ կնախանձեին ժամանակակիցների և աշխարհակարգի վրա գրչով ունեցած նման ազդեցություն թողնելու համար: Գրողի հայտնի ուժը, այսօր գրեթե մեռած... Դուք, ակամա, վերջիններից մեկն եք, ով դեռ վայելում է այն...

Կարծում եմ դա ճիշտ է: Ներկա պայմաններում ինձ դժվար է դրան լիարժեք գնահատական տալ: Այս ամենը ոչ միայն ցույց է տալիս, որ գրականությունը ակտիվ է ու հզոր, այլև խոսում հակառակը՝ դրա թուլության մասին։ Կարելի է լրջորեն ու բարեխղճորեն, արվեստագետի ողջ ներուժով գեղարվեստորեն գրել մի գիրք, իսկ հետո այն վերցնել, աղավաղել, հանրային դատին հանձնել որպես կարգախոս: Ինչ-որ առումով հենց դա էլ կհիշեն, և քչերը կարիք կզգան անդրադառնալու ստեղծագործությանը։ Դա ստիպում է հասկանալ, թե որքան թույլ է արվեստը, այլ ոչ թե միայն այն, որ արվեստն ուժեղ է:

Բեռնար Պիվոն[4] խնդրեց տալ Ձեզ հետևյալ հարցը. «Քանի որ մահվան այս սպառնալիքը ծանրացել է Ձեզ վրա, Ձեր ընթերցումները, գրքերը, նախադասությունները, բառերը չեն արձագանքել, մի՞թե դրանք այլ կերպ չեն հնչում: Եվ եթե այո, կարո՞ղ եք բերել մեկ կամ մի քանի օրինակ»:

Դրանք ինձ տարբեր չեն թվում: Փոթորկի կենտրոնում լինելը հաճախ հանգստության պատրանք է ստեղծում: Դրսում կատաղություն է, պայքար։ Բայց ներսում իմ մտահոգությունները լրիվ հակառակն են. իմ խնդիրը սովորական մարդու՝ իմ իսկ ինքնությունից կառչելն է, հանուն այն ինտելեկտուալ գործընթացի, որն ինձ հանգեցրեց առաջին հերթին գրող դառնալուն: Ինձ համար խնդիրն այս ճանապարհով շարունակելն է, այլ ոչ թե ինքս ինձ արբեցնել սեփական տարբերության մասին ենթադրություններով:

Դուք փաստորեն ասում եք, որ վեպը ժողովրդավարական է, քանի որ այն անմաքուր է մշակույթի պես:

Յուրաքանչյուրի համար, ով մեծացել է որևէ մեծ քաղաքում, հատկապես այնպիսի քաղաքում, ինչպիսին իմն է՝ Բոմբեյը, ուր հանդիպում են արևելքն ու արևմուտքը, ակներև փաստերից է, որ մշակույթը հիբրիդային է, այն համաձուլվածք է. մի խոսքով՝ անմաքուր ձև է։ Իսկ վեպը պետք է լինի անմաքրության տոն: Եթե ​​որևէ մեկը սկսում է քեզ հետ խոսել մաքրության մասին, զինվի՛ր:

 Ի՞նչ բարոյականություն, եթե դու լինեիր Մարս մոլորակից, Մոնտեսքյոն կկոչեր պարսիկ, մենք այսօր՝ իրանցի, կքաղեիր Ռուշդիի գործից:

Կասեի, որ դա առաջին հերթին ցույց է տալիս արվեստագետի հավերժական խնդիրը աշխարհի առջև։ Երկրորդ՝ աշխարհիկ մշակույթում կան արժեքներ, որոնք նույնքան գեղեցիկ են, որքան կրոնական արժեքները: Կրոնականները հակված են վերաբերվել աշխարհիկներին որպես ոչնչի չհավատացողների: Ես միշտ եղել եմ կատակերգություն գրող, երգիծաբան, գրում էի ինչ-որ բանի դեմ լինելու դիրքից։ Դե, դա ինձ սովորեցրեց, որ մենք էլ ինչ-որ բանի համար ենք գրում՝ արժեքները պաշտպանելու համար։ Այդպես ստիպված էի դրականին նայել, մինչդեռ հումորը սովորաբար բացասական կողմն է տեսնում:

Վերջին հարցը. ի՞նչ կցանկանայիք ասել Ձեր ֆրանսիացի ընթերցողներին:

Կցանկանայի Ֆրանսիայում շնորհակալություն հայտնել բոլոր նրանց, ովքեր ինձ համերաշխությամբ և համակրանքով են արձագանքել: Ես չէի գոյատևի այս տարիների ընթացքում, եթե չլինեին բարեկամության այս արտահայտումները:

Հուսով ենք Ձեզ շուտով տեսնել Ֆրանսիայում:

Ֆրանսերենից թարգմանեց Հռիփսիմե Դայանը

[1] Մահվան դատավճիռ (թարգմ.)

[2] Շապուր Բախտիյար (1914-1991), իրանցի պետական ​​և քաղաքական գործիչ, միապետական ​​Իրանի վերջին վարչապետը (1979 թվականի հունվար-փետրվար) Իսլամական հեղափոխության ժամանակ։ Շահի ռեժիմի լիբերալ ընդդիմության նշանավոր դեմքերից։ Համաներում իրականացրեց քաղբանտարկյալների համար և ցրեց շահի գաղտնի ոստիկանությունը, վերացրեց գրաքննությունը տպագիր մամուլում (այդ ժամանակ երկրի բոլոր թերթերը գործադուլ էին անում), թուլացրեց ռազմական դրության ռեժիմը և խնդրեց ընդդիմությանը նրան ժամանակ տալ ընտրություններից երեք ամիս առաջ կազմավորելու հիմնադիր ժողով, որը որոշեց միապետության ճակատագիրը և Իրանի կառավարման ապագա ձևը։ Սակայն Բախտիյարը չկարողացավ ձևավորել ժողովրդի վստահության կառավարություն և հրաժարական տվեց իր նշանակումից 37 օր անց։ 1979 թվականի հուլիսին Շապուր Բախտիյարը ժամանեց Փարիզ, որտեղ քաղաքական ապաստան ստացավ։ Նա հրապարակայնորեն դեմ է արտահայտվել իսլամական հանրապետության ստեղծմանը` Այաթոլլահ Խոմեյնիին բնութագրելով որպես «տգետ, անմշակույթ, նեղմիտ և համառ մարդ»:

Հեղափոխությունից հետո արտագաղթեց Փարիզ, որտեղ շարունակեց քաղաքական գործունեությամբ զբաղվել։ Հակադրվում էր Իսլամական Հանրապետությանը. Իրանի իշխանությունների կողմից մեղադրվել է 1980 թվականին ռազմական հեղաշրջման փորձ կազմակերպելու մեջ։ Նա սպանվել է 1991 թվականին Իրանի գաղտնի ծառայության հրամանով (թարգմ.):

[3] Լեխ Վալենսա (ծնվել է 1943 թվին), լեհ քաղաքական գործիչ, ակտիվիստ և մարդու իրավունքների պաշտպան, «Համերաշխություն» արհմիության առաջին ղեկավարը, Լեհաստանի նախագահը 1990-95 թթ. Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր 1983թ.: 1991 թվականին ֆրանսիական կառավարության կողմից արժանացել է Պատվո Լեգիոնի շքանշանի (թարգմ.):

[4] Բերնար Կլոդ Պիվո (ծնվել է 1935 թվին), ֆրանսիացի լրագրող և գրող: Հեռուստատեսությամբ մշակութային հաղորդումների վարող, ղեկավարել է Գոնկուրի ակադեմիան 2014- 2019 թվականներին (թարգմ.)։