Պերֆորմանս, որ օգնեց լինել «այստեղ և հիմա»

«Առնո Բաբաջանյան» համերգասրահի ներքնահարկի երկար միջանցքով փռված սպիտակ սավանների վրայով համրաքայլ ընթացք սկսեցին չորսը ոտաբոբիկ պերֆորմերներ: Այսպես սկսվեց չորս ժամ տևող «Parziwal + ~ ~ ~ H.N.» պերֆորմանսը՝ ներշնչված Ռիխարդ Վագների երաժշտությունից և Գրաալի լեգենդներից:

Վագներն իր երաժշտությամբ մշակույթում փոփոխություն, նոր փիլիոսոփայություն, նոր մոտեցում բերեց, և, ինչպես նշում է երաժշտագետ, հնչյունային արվեստագետ Շուշան Հյուսնունցը՝ այս պերֆորմասնը հղում է այն նորությանը, որ բերեց Վագները իր երաժշտության մեջ, այն է՝ արվեստների միաձուլում, համապարփակ արվեստի գործ (Gesamtkunstwerk ), որը միշտ նոր է, միշտ կան նոր ձուլումներ: Երաժշտագետ, հնչյունային արվեստագետ Լեոպոլդո Սիանոն էլ նշում է Ռիխարդ  Վագների հետ երկրորդ կապի մասին: «Երկրորդ խոշոր կապը Վագների հետ այն է, որ ամբողջ ընթացքում մեծամասամբ  հնչում է նրա օպերաներից «Պարսիֆալը»:  Այն կարծես չորս ժամ տևողությամբ կտավ է: Օպերան ամբողջությամբ չի հնչում, այլ այդ կտավի մեջ ավելացրել ենք «նոր գույներ»՝ հնչողական շերտեր: Այս ամենը դարձրել ենք հնչյունային ինստալացիա՝ հիմքում Վագների օպերան»:

Ներքնահարկի երկու ծայրերում սպիտակ սփռոցներով սեղաններ էին՝  վրան տարատեսակ իրեր, ուտելիքներ, առարկաներ, հեղուկներ, որոնք ժամանակ առ ժամանակ հայտնվում էին պերֆորմերների մոտ ու դառնում գործողության մաս՝ նոր իմաստ ու հղում տալով տարածությանը, գործողություններին: Նրանք տեղափոխում էին իրերը մի ծայրից մյուսը և նորից բերում հետ, որը, ինչպես նշում է Լեոպոլդո Սիանոն, վերադարձ է մետաֆորա բառի սկզբնական նշանակությանը:  «Պարսիֆալ» օպերայում ճանապարհի գաղափարը շատ մեծ է. երիտասարդ հերոսը բազմաթիվ փորձություններ է հաղթահարում, անցնելով մեծ ճանապարհ, լաբիրինթներ՝ տեսնելու այն, ինչ պետք է տեսներ: Մեր պերֆորմասն էլ, ոչ այլ ինչ է, քան դանդաղ քայլք: Այստեղ մեկ այլ գաղափար կա, որն է`  վերափոխման մետաֆոր: Մետաֆորա բառը հասկանում ենք որպես բառի օգտագործումը նրա փոխաբերական նշանակությամբ: Իրականում, այս բառը հունարեն «metaphora» բառից է, որը նշանակում է տեղափոխել, և այս պերֆորմանսում այդ մետաֆորան մենք բերել ենք կրկին իր նախնական նշանակությանը՝ բառացիորեն՝ տեղափոխման ընթացք: Մեր պերֆորմերները իրերը վերցնում են և տեղափոխում այլ տեղ և հետ բերում:  

Պերֆորմանսի ընթացքում մարդիկ կարող էին շրջել, պտտվել տարածքում, տեսնել, զգալ և լսել այն բոլոր իրադարձությունները, որ տեղի էին ունենում: Երբեմն մարդիկ հարմար տեղավորվում էին հատակին, հետևում դանդաղ ընթացքին:  360 աստիճան տեսողություն և բացարձակ լսողություն. «Այս բառերը ունկնդրին ներշնչելու միջոց են, որ նա գա մեկ այլ գիտակցական վիճակի, որ որ ոչ թե ինչ-որ բան պարզապես տեղի է ունենում,  այլ հնարավորինս ընկալի ամեն դետալը, հատկապես, երբ այդ  դանդաղության մեջ դետալներն ավելի աչքի ընկնող են և ավելի շատ կշիռ ունեն:  Լինել անընդհատ հիմա և այստեղ, այդ գիտակցության մեջ անցկացնել այդ ժամերը, լսել ու տեսնել ամբողջ մարմնով, հնչյուններն անցկացնել ներսով ու ընկալել տարածքը զգայականորեն. սա շատ կարևոր է «Պարսիֆալի» դեպքում: Վագների ստեղծագործության ամենակարևոր նախադասություններից մեկը հետևյալն է. «Տե՛ս, որդի՛ս՝ ինչպես է ժամանակն այստեղ վերածվում տարածքի», և այդ մետաֆորան շատ կարևոր է»,- մանրամասնում է Լեոպոլդո Սիանոն: «Ուրիշ գիտակցության մեջ պարբերաբար ընկնում ենք: «Հիմա և այստեղ»-ի գիտակցությունն է, որ մեզ անընդհատ լքում է, բայց շատ անհրաժեշտ է նորից գալ և տարածքի մեջ ուժեր վերցնել»,- նշում է Շուշան Հյուսնունցը:

Երկարատև պերֆորմանսին մարդիկ կարող էին ներկա լինել ամբողջ ընթացքում կամ հեռանալ, երբ ցանկանային: Շուշան Հյուսնունցի խոսքով, սա ինստալացիոն տարածք է, և ունկնդիրը կարող է մնալ այնքան, որքան կամենա, և ըստ ներքնահարկում անցկացրած ժամանակի` իր հետ կտանի ինչ-որ փորձառություն:  «Սա մտածված չէ որպես դրամատուրգիկ գծով ինչ-որ մի գործընթաց, սա առաջին հերթին պրոցես է մեր և կատարողների համար  և բացվածք դեպի ունկնդիր»,- ավելացնում է երաժշտագետը: Լեոպոլդո Սիանոն էլ ավելացնում է. «Մենք ստեղծել ենք տարածք, որտեղ ներքին անհրաժեշտությունը, ներքին պրոցեսները կատարողների հետ միասին երևան են գալիս, և այդ տարածքը կիսվում է նրանց հետ, ովքեր եկել են դիտելու»:

Առաջին հերթին երաժշտագետների համար պերֆորմանսը ներքին անհրաժեշտություն է , որը նաև կներդաշնակվեր արտաքին անհրաժեշտության հետ: «Չնայած հայեցակետեր կան, որոնք  խորապես անձնական բնույթ են կրում, բայց …«Պարսիֆալի» երաժշտությունը , խորհրդաբանությունը, խորհրդանիշները մեզ շատ երկար տարիներ ուղեկցում էին»,- նշում է Լեոպոլդո Սիանոն և ավելացնում, որ «Պարսիֆալը» դուրս է  օպերային երաժշտության պատմությունից . Վագների կողմից այն ընկալվում էր որպես բեմական ծես:  

Երաժշտագետների համար արտաքին անհրաժեշտությունը տարվա եղանակներ են, այս դեպքում` գարունը, որի համար ընտրված ստեղծագործությունը գարնանային միստերիա է: Սա նաև ռեակցիա է արտաքին աշխարհի արագացման գործընթացներին, քանի որ մարդիկ քիչ ժամանակ ունեն  ֆիքսվելու ու ուշադրություն դարձնելու որևէ բանի: Նրանք անընդհատ վազում են առաջ:  «Դա նրանից է, որ կրոնը և հոգևոր կյանքը այլևս դեր չեն խաղում ժամանակակից մարդու կյանքում: Երբ մենք նայում ենք քաղաքի պատկերին, ժամանակակից մարդուն աշխատանքի վայրում, սրճարանում, թվում է`  իրենք եկեղեցու կամ կրոնի հետ բացարձակապես կապ չունեն, որովհետև բացակայում է համրությունը և երկար տևողությունները, իսկ պերֆորմանսում կան էքստրեմ դանդաղ պրոցեսներ, գրեթե անշարժությանը հարող դանդաղ շարժումներ. այդ ամենը ծիսականության և հոգևորի փնտրտուք է»,-նշում է Լեոպոլոդո Սիանոն:

«Parziwal + ~ ~ ~ H.N.»  գարնան խորհրդի տոնն է: Այն ավստրիացի արվեստագետ Հերման Նիչի  հիշատակի պերֆորմանս է: Արվեստագետի հետ, որը մահացել է մոտ մեկ տարի առաջ, երաժշտագետները մտերիմ հարաբերություններ են ունեցել: Լեոպոլդո Սիանոն մեծ հիացմունքով է խոսում Նիչի արվեստի մասին. «Ավստրիայում նա վիճարկված արվեստագետ է՝ իր ստեղծագործություններում մարդկանց բարոյապես և էմոցիոնալ առումով խանգարող տարրեր օգտագործելու համար, բայց դա միայն առաջին հայացքից: Իրականում, նա ցանկացել է փոխել մարդկանց գիտակցությունը: Պերֆորմանսում չկան նմանություններ արվեստագետի ստեղծագործություններին, բայց կան փոքրիկ ակնարկներ, որոնք հիշեցնելու են այն տարրերը, որ նա  է օգտագործել:  Հերման Նիչի ու Վագների կապը շատ մեծ է: Վագները ձգտում էր արվեստի համապարփակ գործին, և Նիչն էլ նույնն էր պատկերացնում:  Նիչի երազանքն էր բեմականացնել «Պարսիֆալը», և կարող եմ ասել, որ  պերֆորմասնը, ինչ-որ տեղ, թաքուն հղում է,  հարգանքի տուրք  իր այդ չիրականացրած երազանքին»:

Տեղանքի մասին խոսելիս Լեպոլոդո Սիանոն շեշտում է, որ իրենց գործունեությունը կապված չէ կոնկրետ ինչ-որ տեղի հետ: Ուղղակի «ծնվել» է մի բան, որի ստեղծման անհրաժեշտությունը և բովանդակությունը կա: «Մյուս կողմից էլ, եթե մենք լինեինք ուրիշ երկրում լրիվ այլ բան կստեղծվեր, որովհետև, անշուշտ, այս բոլոր գաղափարներն ազդված են տարբեր արվեստագետների և մարդկանց հետ մեր փոխհարաբերություններով: Այս գաղափարին են մեզ հանգեցրել նաև մեր պերֆորմերները, ներքանահարկի լինելիության փաստը, որը նույնպես բերում է ինչ-որ ձևերի և բովանդակությունների, որ այլ վայրում ,այլ կլիմայում և այլ ճարտարապետության մեջ լրիվ այլ կլիներ»: 

Չորս պերֆորմերներից երկուսը երիտասարադ տղամարդիկ էին, որոնք ցանկացել էին անանուն մնալ: Նրանք պերֆորմերներ չեն, բայց իրենց կերպարներով կարողացել են ներշնչել հնչյունային արվեստագետներին: Մյուս երկուսը կանայք են, որոնց հետ արդեն ունեցել են համագործակցություն: Նրանք են պերֆորմեր Հասմիկ Թանգյանն ու պարուհի, պարագիր Մերի Բայաթյանը: «Չնայած ամենաշատ փորձառությունն ունեցել ենք Հասմիկի հետ և հինալի ենք հասկանում իրար աշխատանքային պրոցեսի մեջ, բայց առանց մյուսների այս պերֆորմանսը չէր լինի այնպիսին, ինչպիսին կա: Նրանք ծանոթ են իրար և կիսում են որոշակի հոգևոր արժեքեներ, նույն ալիքի վրա են. նրանք հեշտ կարողանում են միասին աշխատել ու ընկղմվել նույն միջավայրի մեջ»,- հավելում է Լեոպոլդո Սիանոն:

«Parziwal + ~ ~ ~ H.N.»  պերֆորմանսը մեկն է այն միջոցառումներից, որ տեղի է ունենում «Առնո Բաբաջանյան» համերգասրահի ներքնահարկում:  Դեռ նախորդ տարվանից մեկնարկած այս միջոցառումներն ունեն մեկ խորագիր` «Theatrum Phonosophicum»:  «Այս միջոցառումներում փորձում ենք  ինտեգրել տարբեր զգացողություններ, բայց ամենակարևոր դերում հնչյունն է: Եվ անունն էլ հուշում է այդ մասին՝ «հնչյունի թատրոն կամ հնչյունային իմացություն»: Այստեղ թատրոնը և հանդիսատեսը ոչ թե իրենց բուն իմաստն ունեն, այլ կիրառվում են ավելի լայն իմաստով»,- նշում է Շուշան Հյուսնունցը:

Մերի Հովհաննիսյան