Երաժշտություն, որ բուժում է մարդկանց հոգիները. հարցազրույց Գարի Քյոսայանի հետ

Ապրիլի 15-ին կկայանա Գարի Քյոսայանի հայաստանյան հերթական համերգը, որի ընթացքում տեղի կունենա «Արմենիա» ձայնասկավառակի շնորհանդեսը: Այս և այլ թեմաներով Cultural.am-ը զրուցել է ջազմեն Գարի Քյոսայանի հետ:

Պարո՛ն Քյոսայան, այսօրվա ջազային աշխարհում մեծ անուններից մեկը նաև Ձերն է: Ձեր ստեղծագործությունները հնչել են համաշխարհային ջազի դասական նմուշների կողքին: Ինչպե՞ս սկսվեց Ձեր ջազային բուռն կարիերան:

Դեռ դպրոցական տարիներից սիրում էի դասական երաժշտությունն ու նվագել սովորում: Հիշում եմ՝ յոթ տարեկան էի, երբ ընտրեցի ջութակն ու դրան զուգահեռ սովորեցի նաև դաշնամուր նվագել: Այդպես էլ օրերից մի օր հարևանիս տանը պատահական լսեցի ջազային երաժշտությունն ու սիրահարվեցի դրան: Լավ եմ հիշում, որ դրանք դաշնակահար Օսկար Ֆիդերսոնի ձայնագրություններն էին: Մեծ սերն առ ջազ տարավ նրան, որ 13 տարեկանում արդեն գրել էի իմ ջազային առաջին ստեղծագործությունը, որն էլ, ի դեպ, վերջերս հնչեց հայֆիլհարմոնիայում ու վերածվեց երգի՝ նվիրվելով ջազի միջազգային օրվան:

Երևանի Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիայում սովորելու տարիներին ջազային տրիո հավաքեցի, որի շնորհիվ երիտասարդ և տաղանդավոր երաժիշտների հետ ծանոթացա, որոնց հետ հետո էլ հաջողված համերգներ ունեցանք: 1980-ական թվականներին էլ արդեն ջազային ակումբի ղեկավար էի. հիշում եմ՝ ամեն երեկո ջազային ծրագրեր էինք ներկայացնում: Ինչ խոսք, յուրօրինակ ակումբ ունեինք և շաբաթական 4-5 անգամ արտասահմանյան հյուրեր էինք ընդունում՝ իրենց հետ ևս ջազային երեկոներ կազմակերպելով:

Հաճախ ենք հանդես եկել նաև հյուրախաղերով, որոնք մեծ ոգևորությամբ ու ուրախությամբ եմ հիշում: Դե, ինչպես գիտես, 1988 թվականին էլ մեկնեցի ԱՄՆ և ջազային գործունեությունս շարունակեցի այնտեղ: 1990 թվականին էլ ղեկավարում էի Լոս Անջելեսի լավագույն ջազ ակումբներից մեկը: Շատ լավ եմ հիշում նաև 1995 թվականին ԱՄՆ-ում տեղի ունեցած առաջին մեծ ջազային համերգս տեղի լավագույն բեմերից մեկում: Այս մասին մի շարք ամերիկյան լրատվամիջոցներ գրեցին: 1995 թվականին էլ նվագել եմ հայկական դեսպանատանը, որին ներկա է եղել նաև Շառլ Ազնավուրը. այդ երեկոյի ժամանակ էլ ծանոթացա մեծն շանսոնյեի հետ:

Կարևոր իրադարձություններից էր նաև1998 թվականին ԱՄՆ-ում առաջին ալբոմիս թողարկումը՝ «For you» վերնագրով, որն էլ արժանացավ «Տարվա լավագույն ջազային ալբոմ և երաժիշտ»  անվանակարգին:

Լավ եմ հիշում  նաև այն օրը, երբ 2005 թվականին Երևանում համերգ ունեցա, որին ներկա էր նաև Ազնավուրը: Ի դեպ, այդ տարվանից սկսած` իմ համերգներին հրավիրվել եմ ԱՄՆ-ի 30-ից ավելի ջազային լավագույն կատարողների և համատեղ ելույթ ունեցել:

Դուք ստեղծում եք գործեր, որոնք ջազի լեզվով աշխարհին պատմում են հայի հոգևոր ակունքների, հնամենի քաղաքակրթության մասին: Արդյոք դժվար չէ՞ աշխարհին ներկայացնել հայկականն ու հասանելի դարձնել դրա գեղեցկությունը: Առհասարակ, աշխարհն ինչպիսի՞ ընկալում ունի հայկական ջազի նկատմամբ:

Որպես այդպիսին հայկական կամ այլ տեսակի ջազ չկա, սակայն կան ջազային ուղղություններ, որոնք հայ կատարողները լավագույնս են կատարում և ներկայացնում նաև միջազգային լսարանին: Ի դեպ, Շառլ Ազնավուրը ևս համարվում է ջազմեն, քանի որ նման բազում ստեղծագործությունների հեղինակ է և իր ջազային ալբոմներից մեկն էլ անձամբ ինձ է նվիրել՝ «Ջազնավուր»-ը:  Պետք է ասեմ նաև, որ հայ ջազմենների գործերում կա նաև հայ մտավորականի մտածելակերպի ու արժեքների ազդեցությունը:

Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի կապակցությամբ Դուք նախաձեռնել էիք «Ջազն ընդդեմ ցեղասպանության» ծրագիրը: Հետաքրքիր է՝ որքանո՞վ են նմանօրինակ ծրագրերը նպաստում հայկականի ճանաչմանը: Ապագայում նմանատիպ նոր ծրագրեր նախատեսո՞ւմ եք:

Նման 2 համերգներ արեցինք Լոս Անջելեսում, որոնք բավականին լավ արձագանքի արժանացան: Այսպես ասած` նույն հոգեբանությունը շարունակելու ենք: Սույն թեմային անդրադարձել եմ նաև Արմեն Էլբակյանի բեմադրած «Մուսա լեռան 40 օրը» ներկայացման երաժշտության միջոցով, որը ինքս եմ գրել:

Ինչպե՞ս է գալիս ջազային նոր ստեղծագործություն գրելու մուսան, ի՞նչ է պետք Ձեզ ստեղծագործելու համար և Ձեր գործերում ի՞նչն եք հաճախ ընդգծում և ցանկանում, որ ունկնդիրն առավելապես դրան ուշադրություն դարձնի:

Դժվարանում եմ խոսել այս մասին, սակայն երաժշտությանս մասին հաճախ եմ դրական կարծիքներ լսել, օրինակ` «Los Angelos times»-ը գրել էր, որ իմ ջազային կատարումները նոր աստիճան ու քայլ են ջազի մեջ, որը բերում է հոգևոր հավասարակշռության ու տանում մարդկային հոգևոր գեղեցկության, որի մեջ չկա ագրեսիա կամ պարտադրանք:  Ջազային վերլուծաբանների կարծիքով էլ երաժշտությունս բուժում է մարդկանց հոգիներն ու հանգստացնում այն՝ թույլ տալով նորովի ապրել ու մտածել: Եվ գիտե՞ք` որն է հետաքրքրականը, այդ երաժշտությունը գրելու համար չկա որևէ կոնկրետ ժամանակ, մուսան ինքն իրեն է գալիս. դա անբացատրելի է:

Ի՞նչն է Ձեզ առավելապես գրավում Ձեր գործում: Ո՞րն է ջազի ամենագրավիչ կողմը Ձեզ համար և ինչո՞ւ:

Ազատությունը: Ճիշտ է, դա մնում է ստեղծագործական սահմաններում, սակայն դա այն ազատությունն է, որը ոչ ոքի չի խանգարում և ոչ ոքի ազատությանը չի վնասում:

Հետաքրքիր է՝ ի՞նչ խորհուրդ կտաք երիտասարդ ջազմեններին: Ի՞նչ դժվարությունների կարող են հանդիպել նրանք կարիերայի ստեղծման փուլում և ինչպե՞ս են կարող դրանք հաղթահարել:

Խորհուրդներս շատ են իրականում, սակայն ամենակարևորն այն է, որ չպետք է նվագեն ջազմենների համար, այլ ժողովրդի, լսարանի: Կարևոր է նաև նվագել այն երաժշտությունը, որով ունկնդիրը կսիրի ջազը, ոչ թե այն, որը ոչ ոք չի հասկանում, ու միայն ջազմեններն են ասում, որ հրաշալի նոտա վերցրին: Պետք է այնպես նվագես, որ ջազային երաժշտությունը լայն մասսաները սիրեն, ոչ թե հիասթափվեն: Կարևոր է նաև, որ երբեք քեզ ցույց չտաս, այլ ցույց տաս այն, ինչ նվագում ես:

Ո՞րն է Ձեր գործում ամենակարևորն ու հիմնաքարայինը: Ի՞նչ է պետք պրոֆեսիոնալ ջազ երաժիշտ դառնալու համար:

Առաջին հերթին պետք է մեծատառով մարդ դառնաս, որպեսզի կարողանաս ջազ նվագել, իսկ մնացածն ինքնըստինքյան է գալիս: Ի վերջո, Աստված մեզ տվել է ամենակարևորը՝ հնարավորություն` լավագույնը տալու համաշխարհային արվեստի գանձարանին, ու դա հոգևոր գրագիտության արդյունքն է:

Գիտեմ նաև, որ մոտ ժամանակներս հանդես կգաք Ձեր հերթական ջազային համերգով: Համերգին լինելու է նաև երկար սպասված  «Արմենիա» ձայնասկավառակի շնորհանդեսը: Մի փոքր պատմեք այդ մասին: Ի՞նչ է սպասվում հանդիսատեսին այդ օրը:

Ինչպես նշեցիք, կլինի նոր ձայնասկավառակի շնորհանդեսը, այդ թվում՝ նաև նոր երգի պրեմիերա ու մի շարք նոր ստեղծագործություններ: Այդ օրը՝ ապրիլի 15-ին, կլինեմ կրկին իմ ջազ-քառյակով և հրավիրված արտիստներով:

Համագործակցել եք և՛ հայ, և՛ օտարազգի երաժիշտների հետ, տարբերություն կա՞ արդյունավետության տեսակետից:

Բոլորի հետ էլ լավ ու հաճելի է նվագելը, որից մեծ բավականություն եմ ստանում: Իրականում տարբերություն չկա, բոլորն էլ բարձր մակարդակի երաժիշտներ են, ու, առհասարակ, մեր օրերում բարձրակարգ երաժիշտները շատ են, ուղղակի ափսոս, որ չեն գնահատվում այդ մարդիկ:

Կարողանո՞ւմ եք լսել երաժշտություն` պարզապես վայելելով այն, թե՞ այնուամենայնիվ մտքում վերլուծություններ եք կատարում:

Իրականում՝ ոչ: Երաժշտությունն ինձ համար մթնոլորտ ստեղծող է ու կարող է այնպիսի մթնոլորտ ստեղծել, որը մինչև անգամ արտասման կհասցնի, անձամբ ինձ հետ էլ նման դեպք պատահել է: Ճիշտ և գեղեցիկ երաժշտությունը ունկնդրին շոյում է:

Ասում են, թե մի խմբով հնարավոր է հանդես գալ հինգ տարի միայն, հետո հարկավոր է այլ խումբ փնտրել կամ փոխել երաժիշտներին: Որոշ երաժիշտների հետ Ձեր համագործակցությունը տասնամյակների պատմություն ունի: Նշանակում է` պնդումը սխա՞լ է, թե այնուամենայնիվ դրանում կա որոշակի ճշմարտություն:

Հստակ կարող եմ ասել՝ այս պարագայում կոնկրետ չափորոշիչներ ու սահմաններ չկան, ու այս մասով նման պնդումներ անելն անհնար է. ամեն բան կախված է նրանից, թե ինչ ստեղծագործություն է գրվում, և որ երաժիշտն է գրում, ինչ զբաղվածություն ունի: Կանոնակարգված ոչինչ չկա:

Կցանկանայի՞ք Ձեր մասին ֆիլմ նկարվեր:

Ինչու ոչ, հաճույքով: Կուզեի, որ այդ ֆիլում գլխավոր շեշտը դրված լիներ երաժշտությանս վրա, որ դիտողը լսի այն ու տեսնի դրա ստեղծման պատմությունը. թերևս, դա շատ գեղեցիկ կարող է լինել, որովհետև երաժշտությունն ինքնին գեղեցկություն է:

Զրուցեց Նատալի Մկրտչյանը