Ձեզ ենք ներկայացնում հատված չիլիացի մեծ բանաստեղծ Պաբլո Ներուդայի հարցազրույցից: Հարցազրույցը տպագրվել է The Paris Review ամսագրում, այն վարել է Ռիտա Գիբերտը: Վերջինս պատմում է, որ հարցազրույցն անցկացրել է Ներուդայի տանը որոշակի դադարներով: Ներուդայի սենյակում նախաճաշն ավարտելուց հետո, նրանք հանդիպել են գրադարանում, որտեղ Ռիտա Գիբերտը հետևել է` ինչպես է գրողը պատասխանում փոստային նամակներին, կազմում իր նոր գիրքը: Նա պատմում է, որ Ներուդան բանաստեղծություններ գրում էր կանաչ թանաքով: Նա կարճ ժամանակում բավականին երկար բանաստեղծություններ էր գրում, հետո նոր որոշ ուղղումներ կատարում: Իսկ հետո բանաստեղծությունները մեքենագրում էր նրա քարտուղարը: Կեսօրից հետո նրանք նստել են մի քարե նստարանին, դեմքով դեպի ծովը: Ներուդան բռնել է ձայնագրիչը, որը վերցրել է ծովի ձայնը` որպես իր ձայնի հետին պլան:

Ես տեսել եմ Ձեզ մեքենայում գրելիս:

Ներուդա.- Ես գրում եմ` որտեղ կարող եմ և երբ կարող եմ, պարզապես միշտ գրում եմ:

Մի՞շտ եք ձեռքով գրում:

Ներուդա.- Այն օրից, երբ ինձ հետ դժբախտ պատահար եղավ, որի ժամանակ մատս կոտրեցի և ամիսներ շարունակ չէի կարողանում գրամեքենա օգտագործել, հետևելով իմ երիտասարդ տարիների սովորույթին` վերադարձա ձեռքով գրելուն: Երբ մատս լավացավ և նորից կարողանում էի տպել, բացահայտեցի, որ պոեզիաս, երբ ձեռքով է գրված, ավելի հուզական է: Գրամեքենան հեռացնում էր ինձ պոեզիայիս հետ ավելի խորը և անձնական կապից, և ձեռքս նորից մոտեցնում ինձ նրան:

Որո՞նք են Ձեր աշխատելու ժամերը:

Ներուդա.- Ես գրաֆիկ չունեմ, բայց նախընտրում եմ առավոտյան գրել: Այսինքն, եթե այստեղ չլինեիք և չստիպեիք ինձ ծախսել ժամանակս (ծախսելով նաև ձերը), ես գրելիս կլինեի: Ես շատ բան չեմ կարդում օրվա ընթացքում: Նախընտրում եմ գրել ամբողջ օրը: Բացի այդ, սիրում եմ լինել ամբողջ օրը գրասեղանի մոտ նստած: Գրում եմ մեծ եռանդով, երբ կարող եմ և որտեղ էլ որ լինեմ: Ինձ չի անհանգստացնում, որ շուրջս կարող է շատ մարդ լինել:

Դուք երբեք արձակին լուրջ չեք մոտեցել:

Ներուդա.- Արձակ… Իմ ամբողջ կյանքում բանաստեղծություն գրելու անհրաժեշտություն եմ զգացել: Արձակում արտահայտվելն ինձ չի հետաքրքրում: Ես արձակն օգտագործում եմ որոշ տեսակի վաղանցիկ հույզերի կամ դեպքերի համար, որոնք իսկապես հակված են պատմողականին: Ճշմարտությունն այն է, որ կարող էի արձակից ամբողջությամբ հրաժարվել: Ես դրանով միայն ժամանակավորապես եմ զբաղվում:

Եթե ստիպված լինեիք Ձեր գործերը փրկել կրակից, ո՞րը կփրկեիք:

Ներուդա.- Հավանաբար ոչ մեկը: Ինչո՞ւ պետք է դրանց կարիքն ունենամ: Ես ավելի լավ է աղջիկ փրկեի կամ դետեկտիվ պատմվածքների մի լավ հավաքածու, որն ինձ ավելի շատ կուրախացներ, քան սեփական ստեղծագործություններս:

Ձեր քննադատներից ո՞վքեր են լավագույնս հասկացել Ձեր աշխատանքը:

Ներուդա.- Օհ, իմ քննադատները: Իմ քննադատներն ինձ ծվեն-ծվեն են արել, աշխարհում եղած ամենայն սիրով կամ ատելությամբ:  Կյանքում, ինչպես և արվեստում, մեկը չի կարող գոհացնել բոլորին, և սա է իրավիճակը, որ միշտ ունենք: Ստանալ համբույրներ և ապտակներ, փաղաքշանքներ և հարվածներ, դա է հենց բանաստեղծի կյանքը: Այն, ինչ ինձ անհանգստացնում է, բանաստեղծության մեկնաբանության խեղաթյուրումն է:

Դուք ամենաշատ թարգմանված բանաստեղծներից մեկն եք` շուրջ 30 լեզվով: Ամենից լավ ո՞ր լեզվով եք թարգմանվել:

Ներուդա.- Ես կասեի` իտալերեն, երկու լեզուների միջև եղած նմանության պատճառով: Անգլերենը և ֆրանսերենը,  իտալերենից բացի մյուս երկու լեզուն, որ գիտեմ, դրանք լեզուներն են, որոնք չեն համապատասխանում իսպաներենին, ոչ հնչողությամբ, ոչ դիրքով, ոչ գույնով, ոչ էլ բառերի կշռով: Խնդիրը մեկնաբանական համարժեքությունը չէ, իմաստը կարող է ճիշտ լինել, բայց թարգմանության, իմաստի այս ճշտությունը կարող է ոչնչացնել բանաստեղծությունը: Ֆրանսերենով արված շատ թարգմանություններում (չեմ ասում` բոլորում), իմ պոեզիան կորսված է, ոչինչ չի մնացել, և չես էլ կարող բողոքել, քանի որ ասում է նույն բանը, ինչ գրվել է: Բայց ակնհայտ է, որ եթե ես ֆրանսիացի բանաստեղծ լինեի, չէի ասի այն, ինչ այդ բանաստեղծության մեջ եմ ասել, քանի որ բառերի արժեքն այնքան տարբեր է: Հավանաբար մեկ ուրիշ բան կգրեի:

Իսկ անգլերեն թարգմանությունների մասի՞ն ինչ կասեք:

Ներուդա.- Կարծում եմ, որ անգլերենը իսպաներենից այնքան տարբեր է, այնքան ավելի անմիջական, որ շատ անգամ այն արտահայտում է իմ բանաստեղծության իմաստը, բայց չի փոխանցում պոեզիայիս մթնոլորտը: Կարող է նույն բանն է տեղի ունենում, երբ անգլիացի բանաստեղծի իսպաներեն են թարգմանում:

Ի՞նչ կարծիք ունեք Բորխեսի ստեղծագործությունների մասին:

Ներուդա.- Նա մեծ գրող է, և իսպանախոս ժողովուրդը շատ հպարտ է, որ Բորխես գոյություն ունի, առաջին հերթին Լատինական Ամերիկայի ժողովուրդը: Բորխեսից առաջ մենք շատ քիչ գրողներ ենք ունեցել, ովքեր կարող էին եվրոպացի գրողների հետ համեմատվել: Մենք մեծ գրողներ ունեցել ենք, բայց համաշխարհային մեծության գրող, ինչպիսին Բորխեսն է, հաճախ չէ որ մեր երկրներն ունենում են: Չեմ կարող ասել, որ նա ամենամեծն է եղել, և հույս ունեմ, որ նա բազմիցս գերազանցվել է, բայց ամենուրեք նա է ճանապարհ բացել և ուշադրություն գրավել, իր վրա սևեռել Եվրոպայի ինտելեկտուալ հետաքրքրությունը: Բայց պայքարի մեջ մտնել Բորխեսի հետ այն բանի համար, որ բոլորն ուզում են, որ անեմ, երբեք չեմ անի:

Ի՞նչ խորհուրդ կտայիք երիտասարդ բանաստեղծներին:

Ներուդա.- Չկա որևէ խորհուրդ, որ կարելի է տալ երիտասարդ բանաստեղծներին: Նրանք պետք է հարթեն իրենց սեփական ճանապարհը, նրանք պետք է հանդիպեն իրենց արտահայտման խոչընդոտներին ու հաղթահարեն դրանք: Մի բան, որ երբեք խորհուրդ չէի տա նրանց, դա քաղաքական պոեզիայից սկսելն է: Քաղաքական պոեզիան խորապես ավելի զգացմունքային է, քան մեկ այլ պոեզիա, գոնե սիրային պոեզիայի չափ, և չես էլ կարող շատ ջանք թափել, քանի որ գռեհիկ և անընդունելի բան կստացվի: Քաղաքական պոետ դառնալու համար նախ անհնրաժեշտ է պոեզիայի մյուս տեսակների միջով անցնել: Քաղաքական բանաստեղծը պետք է նաև պատրաստ լինի ընդունելու քննադատությունը, որին կենթարկվի, երբ դավաճանի պոեզիային կամ գրականությանը: Հետո, քաղաքական պոեզիան պետք է իրեն զինի այնպիսի բովանդակությամբ և էությամբ, ինտելեկտուալ և հուզական հարստությամբ, որ կարողանա անտեսել մնացած ամեն ինչ:  Սրան հազվադեպ են հասնում:

Դուք հաճախ եք ասել, որ չեք հավատում ինքնատիպությանը:

Ներուդա.- Ամեն գնով ինքնատիպություն փնտրելը ժամանակակից վիճակ է: Մեր օրերում գրողն ուզում է ուշադրութուն հրավիրել իր վրա, և այդ մակերեսային ցրվածությունը ֆետիշային բնույթ է կրում: Յուրաքանչյուրը փորձում է ճանապարհ գտնել, որով կառանձնանա, ոչ խորության և ոչ էլ բացահայտման համար, այլ հատուկ տարբերվելու պահանջի համար: Ամենաինքնատիպ արվեստագետը ըստ ժամանակի, դարաշրջանի փոխում է փուլերը: Լավագույն օրինակը Պիկասոն է, որ սկսում է իրեն սնել Աֆրիկայի և հնագույն նկարչությամբ ու քանդակագործությամբ, հետո շարունակում է այնպիսի հզոր վերափոխությամբ, որ նրա աշխատանքները, որ բնութագրվում են նրա հիանալի ինքնատիպությամբ, աշխարհի մշակութային երկրաբանության փուլեր են թվում:

Ի՞նչ գրական ազդեցություններ կան Ձեզ վրա:

Ներուդա.- Գրողները միշտ էլ ինչ-որ կերպ գաղափարներ են փոխանակում, ճիշտ ինչպես օդը, որ շնչում ենք, մի վայրի չի պատկանում: Գրողը միշտ մեկ տնից մյուսն է տեղափոխվում, նա պետք է փոխի իր կահույքը:  Որոշ գրողներ անհարմար են զգում դրանից: Հիշում եմ, որ Ֆեդերիկո Գարսիա Լորկան միշտ խնդրում էր ինձ կարդալ տողեր, պոեզիաս, բայց դեռ բանաստեղծության կեսից ասում էր. «Վերջ, դադարեցրու, մի շարունակիր, չլինի թե ազդես վրաս»:

Անգլերենից թարգմանեց Անի Հակոբյանը