Քո երկրի դեսպանը. Ռուբեն Ֆիլյան (հատված)

Մեր Պատմության թանգարանի դուռն անաղմուկ բացվեց, ու մենք ներս մտանք լուռ քայլերով։ Թանգարանի աղջիկը հանդարտ ուղեկցեց մեզ դեպի առաջին սրահը Մեր պատմության: Եվ պայծառ լուսավորված ցուցասրահի հենց առաջին պատից մեզ էր նայում մեծացված լուսանկարը՝ Անգլիայի պրեմիեր մինիստր Ուինսթոնը իր աշխատասենյակում և՝ մեջքով դեպի մեզ կանգնած ինչ-որ Մարդիկ։ Ու անմիջապես հարց ծագեց, թե ինչ կապ ունի Ուինսթոնը, մի՞թե Մերերկրացի է: Իսկ թանգարանի աղջիկը ուշադրություն հրավիրեց ու հենց դրանից էլ սկսվեց Մեր պատմությունը...

- Այս լուսանկարը,- վարժ սկսեց նա՝ առաջ տանելով ձեռքի երկար ցուցափայտը,- դարասկզբին է պատկանում: Ինչպես տեսնում եք՝ նստած է ահա Անգլիայի պրեմիեր մինիստրը։ Այս կիսադեմով կանգնածը նրա Օգնականն է, իսկ մեջքով դեպի մեզ կանգնած այս մարդիկ Մեր երկրի ներկայացուցիչներն են՝ կուսակցության լիդերները, որոնց ընդունել է պրեմիեր մինիստրը։ Շատ տարիներ անց մեզ է հասել նրանց խոսակցությունը, որը գաղտնի գրանցվել էր ահա այստեղ ցուցադրված ժապավենի վրա։ Եվ քանի որ ժամանակը թանկ է՝ ուղղակի մի քանի խոսքով կպատմեմ, թե բանն ինչն է: Մեր երկրի ներկայացուցիչները մեծ դժվարությամբ, սակայն վերջապես ինչ-որ ձևով համոզում են օգնականին, որ նա զեկուցի իրենց մասին, ու ահավոր զբաղված պրեմիեր մինիստրը ընդունի գոնե մի երկու րոպեով: Այնքան համոզիչ են խնդրում ու այնպիսի բան են ասում, որ օգնականը՝ լրիվ գլուխը կորցրած, առանց զեկուցելու բաց է անում առանձնասենյակի դուռը ու բոլորին ներս հրավիրում: Պրեմիեր մինիստրը գլուխը բարձրացնում է թղթերից՝ զամացած նայելով իր օգնականին ու մտնողներին, դարձյալ՝ իր օգնականին: Եվ հետո անմիջապես սթափ տոնով հարցնում.

«Շտապեք, ասեք՝ ով եք, ինչ եք ուզում»: Եվ խոսում է Մեր նեկայացուցիչներից միայն մեկը, որն անգլերեն գիսեր, և նա ասում է. «Հաշվի առնելով Անգլիայի և Մեր դարավոր բարեկամությունը, այս օրհասական պահին, երբ ավերում են Մեր երկիրը ու այդ եղեռնագործությունը օր-օրի ավելի մեծ թափ է ստանում՝ մենք եկել ենք օգնություն խնդրելու Ձեզ... »

- Անգլիան, ընդհատում է նրան պրեմիեր մինիստրը,- չունի բարեկամ ու թշնամի՝ մենք ունենք միայն շահ ու վնաս: Վերջ:

«Իսկ որտեղ է գտնվում այդ «Մեր երկիրը» հարցնում է Ուինսթոնը՝ սեղմելով կոճակը, և վերևից, դիմացի պատից դանդաղորեն իջնում է աշխարհի քարտեզը՝ քաղաքական թեքում տված: Եվ ահա այդ մեծ քարտեզի վրա ոչ մեկը չի կարողանում գտնել Մեր երկրի տեղը: Ձեռքից-ձեռք անցնող ցուցափայտիկը երկար ու ապարդյուն պտտվում է Ասիայի վրա, հետո դանդաղորեն սահում բոլոր մայրցամաքների վրայով և անօգնական իջնում ցած՝ չկա…

 Մեր ներկայացուցիչները գլխիկոր դուրս են գալիս, իսկ այլայլված օգնականը այդպես էլ մնում է տեղում մեխված- կանգնած:

- Վաղը,- խիստ տոնով դիմում է նրան պրեմիեր մինիստրը,- առավոտյան գրավոր կներկայացնես այս մարդկանց ով և ինչ լինելը, իսկ հիմա կարող ես տուն գնալ: Վերջ:

Եվ դուրս է գալիս օգնականը՝ մտազբաղ ու ցրված: Բայց առավոտյան նա ճշտորեն կատարում է իր հանձնարարությունը՝ ներկայացնելով ահա այս գիրքը Մեր մասին, որից մեկական օրինակ թանգարանը նվիրում է բոլորին այցելության վերջում…

Մենք ուշադիր զննում էինք լուսանկարը՝ մի բան կար մեջքով դեպի մեզ կանգնած այդ մարդկանց մեջ, շատ պարզ մի բան ու այնքան անհասկանալի, և թվում էր, որ այդ բանն անպատճառ կպարզվեր, հայտնի կդառնար, եթե հանկարծ նրանք շուռ գային դեպի մեզ, ու այդժամ միայն կկարողանայինք տեսնել Բանը նրանց դարասկզբյան աչքերում, կամ գուցե գրքի մեջ գտնվեր այդ Բանը... Ու մենք հետաքրքրությամբ սպասում էինք մինչև այցելության վերջը՝ անցնելով տարբեր սրահներով, որտեղ կախված էին գեղեցիկ գորգեր, սրեր, արծաթե գոտիներ ու դրամներ և շատ-շատ գեղեցիկ բաներ, որոնք մտնում են Մեր պատմության մեջ, որովհետև գեղեցիկ են:

- Այսքանը,– ասաց թանգարանի աղջիկը,- հաջորդ սրահում դեռ ոչինչ չի ցուցադրված՝ այն նախատեսված է վերջերս ջրի տակ հայտնաբերված քաղաքի արժեքավոր հնությունների համար, որոնք շատ շուտով այս սրահում կգրավեն իրենց տեղերը։ Իսկ առայժմ՝ այսքանը: Ցտեսություն, բարի ճանապարհ ձեզ...

Մենք գիրքը ձեռքներիս դուրս եկանք թանգարանից ու նստեցինք Մեր կառքը՝ ինչպես իր մեքենան անվանում էր մեր փորձառու վարորդը:

- Եկեղեցի՞, թե՝ պանդոկ,- հարցրեց ուղեկցողին կառապանը՝ ինչպես մենք էինք կոչում մեր փորձառու վարորդին, և ուղևորվեցինք դեպի հեռավոր եկեղեցին: Մենք հարմար տեղավորվեցինք ու արդեն պատրաստվում էինք թերթել գիրքը, երբ ետևից, շատ թույլ, հազիվ լսելի կանացի մի ձայն հասավ մեզ... և մենք հիշեցինք՝ չէ որ այդ ձայնը կար նաև վաղ արևածագին, երբ Հեռավոր Ամերիկայից ժամանած Մեր ինքնաթիռը լուսավոր երազի նման փափուկ վայրէջք կատարեց, ու մենք Մեր երկիրը հասանք վաղ արևածագին, երբ քնած ենք ամենքս քնով միամիտ ու անուշ՝ անվերադարձ երազի քնով: Այդ ձայնը կար, երբ «իր» զբոսաշրջիկներին փնտրելով՝ մաքսատան ապակե դռներից ներս մտավ Մեր ուղեկցողը, մոտեցավ մեզ ու ներկայացավ, և նրա ուղեկցությամբ դուրս եկանք ու նստեցինք մեզ սպասող կառքը։ Եվ իհարկե այդ ձայնն էր շարունակ ետևից հասնում մեզ մինչև պանդոկ ընկած ողջ ճանապարհին, երբ հայելու կիսախավարի մեջ երևում էին մեր լուռ, հոգնած աչքերը, և շուտափույթ լոգանք ընդունելուց ու պառկելուց բացի՝ այլևս ոչ մի բան չէր հետաքրքրում մեզ: Մենք տեղ հասանք` ձայնն էլ մեզ հետ, ու տեղավորվեցինք այդ սովորական պանդոկում, որտեղ ապրում էին օտար մարդիկ ու որտեղ մի պահ անհնար էր կողմնորոշվել, թե՝ որ երկրում ես գտնվում՝ ինչու՞ հենց այս երկիրը ու այս անտարբեր պանդոկը: Ձայնը կար նաև, երբ կախեցինք մեր շորերը ու փակեցինք պահարանի դուռը, նստեցինք բազկաթոռին ու ոտքներս հարմար երկարեցինք սեղանի վրա։ Մենք ծխում էինք... Եվ սակայն, չէ՞ որ մի Բանն այնքան է հետաքրքրել մեզ, որ եկել-հասել էինք այստեղ, և գուցե հենց այստեղ պիտի պարզեինք, թե այդ ինչ Բան է, թե ինչ է Բանը ու վերջապես ինչպիսի Բան է դա, քանի որ այդ Բանն է, որ երբեք չի լինում և այդ Բանն է, որ անընդհատ կրկնվում է: Բանն է, որ արցունքներ է առաջացնում և Բանն է, որ ուրախության առիթ է հանդիսանում։ Այդ մի Բանն է, փոխարինում է եղած-չեղած բոլոր բաներին, որոնք էլ փոխարինում են ամեն ինչին: Բանը, որ փոխարինում է ամեն ինչի ու ամեն բանի և` բացի ինքն իրենից, քանի որ դա իսկապես միակ Բանն է ու ճակատագիր չունի և բոլոր բաներից ամենաանմահն է՝ քանզի ի սկզբանե էր բանը, և ի վերջո՝ ամեն-ամենի հիմքում մի Բան է ընկած, ու հիշի'ր, որ խոսքս հենց ա'յս Բանի մասին է...

Այսպես մտածեցինք մենք՝ այլևս բանի տեղ չդնելով ետևից լսվող կանացի ձայնը, ու մեր հոգնած աչքերը դանդաղ փակվեցին։

Եվ առավոտ լինելով՝ առաջին օրը եղավ...

Ձայնն ավելի էր մեղմացել, բայց կար նաև առավոտյան, երբ արթնացանք, փոխեցինք մեր հագուստը ու իջանք նախաճաշելու։ Հետո թանձր սուրճ խմեցինք ու ըստ Մեր երկրի սովորության՝ շրջեցինք գավաթը: Եվ անհասկանալի էր, թե ինչու տխրեցինք, երբ գավաթի չորացող սուրճի սև մրուրը պայծառ ու լուսավոր ապագա գուշակեց, որը կամ յոթ օրից, կամ յոթ ամսից, կամ յոթ...

Պատմության թանգարանը՝ ուր մենք ուղևորվեցինք, շատ մոտ էր։ Շուտով տեղ հասանք ու իջանք կառքից։ Թանգարանի աղջիկը սիրալիր ժպտալով՝ ներս հրավիրեց մեզ… և ներսում մի Բան կար կարծես թաքնված, որ այդպես էլ ցույց չտվեց իր իսկական դեմքը, ի հայտ չեկավ, պարզ չդարձավ մեզ համար... կամ՝ գուցե գրքում լիներ այդ Բանը...

Այսպես մտածեցինք մենք՝ հիշելով ետևից լսվող ձայնը, որը դարձյալ կար դեպի հեռավոր եկեղեցին գնալու ողջ ճանապարհին ու այդպես էլ չհասցրինք բաց անել գիրքը. տեղ էինք հասել: Գիրքը թողնելով նստատեղի վրա՝ իջանք ու քայլեցինք առաջ։ Մեր դեմ եկեղեցին էր՝ հազարամյա, կանգուն, անկախ, շիտակ, գեղեցիկ ու միայնակ...

Մենք մոտեցանք. եկեղեցու շուրջը թափված էին մեծ-մեծ քարեր, որոնց մեջ աճած բարձր ընկուզենու տակ, բան ու գործ թողած՝ ընկղմվել էր խորը քնի մեջ զառամյալ վանականը։ Մեր քայլերի ձայնը չզարթնեցրեց նրան՝ շատ խորն էր նա քնած, և դա այսօր էր: Իսկ այսօրը մութ էր՝ ինչպես անլուսին գիշերը. Մեր այսօրը, որ երեկվա վաղն էր լոկ, ու՝ վաղվա երեկը:

Եվ չնայած նա զարթնեց մեր հաստատուն քայլերի ձայնից, բայց շուտով մի բան սկսեց անհանգստացնել նրան քնի մեջ ու նա սկսեց շուռ ու մուռ գալ: Մենք լուռ կանգնած նայում էինք նրան: Իսկ նա, տրորելով իր դարասկզբյան աչքերը, վերջնականապես զարթնեց ու եկավ-կանգնեց պատի տակ՝ ստանալով իր Երեկվա տեսքը... ու եկեղեցու հիմնական պատի տակ կանգնած էր այդպես մամռոտ-սև փարաջայով ծեր վանականը: Նա հենվել էր ու միշտ հենված էր դարերի ընթացքում մամռակալած այդ պատին: Եվ նրա սպիտակ մարմինը անդրադարձնում էր արևի թույլ ճառագայթները ու մեզ էր հասնում թեթև քամուց շարժվող նրա փարաջայի քողերի թեթև սվսվոցը...

Եվ հնչեց նրա դարասկզբային ձայնը՝ անցնելով մեծ-մեծ քարերի միջով ու պատմելով այդ քարերի պատմությունը, որոնք ոչ թե քար ծնվել էին, այլ՝ առաջացել հողից, երբ մի օր իր աչքի առաջ, բոլորիս աչքի առաջ, հողի աչքի առաջ սևազգեստ Մեր մայրերը միանգամից ավելացան աշխարհում մեկ ու կես միլիոնով, և հողը սարսափից քարացավ:

Իսկ քարերը երկար են ապրում՝ դրանք Մեր հողի արձաններն են... Եվ արյան գետը հոսեց աշխարհով մեկ՝ դեպի մոռացման օվկիանոսը։ Սակայն այս մի քիչ, դիմացկուն, չքարացած հողը չէր մոռանում ու ամեն տարի այդ ամսին, գարնանային այդ օրը հացից ու բոլոր պտուղներից արյան համ էր գալիս և մի Բանը ստիպում էր բոլորին քարերի հետ, քարերի կողքին լռել... և ավելի էր շեշտվում արձանների լռությունը ու ողջ Մեր երկրից երկինք էր արձագանքվում միայն մի Բան՝ լռություն...

- Եվ հիմա Բանն արդեն այնտեղ է հասել, որ պիտի գնաք, և գուցե դուք հասնեք Այնտեղ, այդ Բանին...

 Այսպես լռեց նրա դարասկզբյան ձայնը, ու մենք առաջ անցանք: Եվ պտտվեցինք եկեղեցու շուրջը՝ շփվելով նրա անցյալի հետ, որն իր արժանի տեղն էր գրավում Մեր եկեղեցական պատմության մեջ՝ բացելով իր փակ պատերը այդ պատմության փառապանծ էջի նման...

Մենք առաջ անցանք դեպի եկեղեցու շարունակությունը կազմող մատուռը՝ ուր դրված էր հավերժություն խորհրդանշող քարը: Նկատելի ճաք էր առաջացել քարի վերին մասում՝ ուր անհասկանալի մի փորագրություն կար, և դա այսօրվա ճաք էր։

Մեր հայացքն անցավ եկեղեցին շրջապատող մեծ-մեծ քարերի միջով ու մենք տեսանք ոչ շատ հեռվում, ինչ-որ տեղ մի կերպ հարմարեցված-կառուցված փոքրիկ տները:

Աննշան տներ էին դրանք՝ այնքան անօգնական կառուցված, շինված, պատրաստված՝ կարծես իրենց թքով կպցրած: Իսկ դրանցից այն կողմ դարձյալ քարեր էին...

Դեպի եկեղեցին էին թեքված ամենամոտ գտնվող տան բակի կարճլիկ, չծաղկած խնձորենիները։ Իսկ այդ չծաղկած խնձորենիների տակ շրջում էր սպիտակ հավերի երամը, որոնց մի մասը մեծ-մեծ քարերի միջով ճամփա էր գտել ու եկել-հասել էր եկեղեցու բակը՝ քուջուջ անելու հիմնական պատի ստվերում: Եվ պատին հենված ծեր վանականի դարասկզբյան աչքերը հավետ նայում էին խնձորենիներին, որ անդադար ծաղկում էին մեկը մյուսի ետևից, ու այդ սպիտակ ծաղիկները նույն, նախորդ տարվա թառամած ծաղիկներն էին միշտ՝ միայն ավելի շատ...

Եվ մենք ուզեցինք գնալ դեպի խնձորենիները՝ վերջապես պարզելու համար այդ մի Բանը։ Ու սկսեցինք մեծ-մեծ քարերի միջով դեպի խնձորենիները տանող ուղիներ փնտրել։ Սակայն շատ շուտով պարզ դարձավ, որ մեր փնտրումներն ապարդյուն էին, քանի որ եկեղեցի հասնելու ու մտնելու միակ ուղին այսօրվա մեր ճամփան էր՝ ճանապարհը, որով մենք եկել էինք այստեղ ու որով էլ ստիպված վերադարձանք...

Վերադարձանք, նստեցինք մեր կառքը՝ այդպես էլ չտեսնելով քնած վանականի այսօրվա դեմքը։ Եվ նախքան գիրքը ձեռքներս վերցնելը՝ մենք կրկին նայում էինք անվերջանալի մեծ-մեծ քարերին, այդ անտաշ սիմվոլներին, ամայության մեջ տեղադրված այդ անկերտ արձաններին, և Բանը, որ փնտրում էինք՝ անհուսալիորեն թաքնված էր ամայության մեջ…

 Եվ այդ ամայության հեռավոր բացատներում ապրում էին ինչ-որ մարդիկ՝ Մերերկրացիները ու հենց նրանք էին փնտրում մեր աչքերն այդ ամայության մեջ:

Կառքը շարժվեց ու վերջապես մենք բացեցինք գիրքը և, ըստ Մեր սովորության՝ սկզբից նկարներ փնտրեցինք ու այստեղից-այնտեղից պատահական հատվածներ ընթերցեցինք։ Մենք սկսեցինք այստեղից...

«Ընդհանրապես բոլորն էլ շատ նման են իրար, բայց և ամեն մեկն այնքան տարբեր է հենց ինքն իրենից։ Եվ միևնույն է՝ աշխարհի որ ծայրում էլ լինի՝ մի Բանը զգացնել կտա, որ նա՝ նա է, ինքն է, իր երևույթն է, Մերերկրացի է... »

«Կարծես առաջանում են և ոչ թե՝ ծնվում, խելագարվում են, ոչ գժվում, գտնվում են, ոչ՝ ստեղծվում, մահանում են, ոչ թե՝ մեռնում, հայտնաբերվում են, ոչ թե՝ հայտնագործվում, գնում են և ոչ թե՝ հեռանում... »

«Իր երևույթը, ինքը, շատ որոշակի է՝ նա կամ ինքն է, կամ ինքը չէ: Տեսակը մեկն է ու միակը՝ ոչ մի խառնուրդ, միջանկյալ արտահայտության ոչ մի նշույլ, հնարավոր ոչ մի տարբերակ՝ սրանից, կամ՝ նրանից: Ունի իր դեմքի կոնկրետ, հատու, հստակ դիմագիծը, իր երևույթի դիմագիծը, իր դարավոր արտահայտությունը՝ երբեք չի հրաժարվի դրանից ու պիտի չփոխի այն... »

«Աշխատելու երկու ձև ուներ՝ հեռադիտակով ու մանրադիտակով: Իրենը առաջինն էր, սակայն հենց ինքը ամենաամուր կառչեց մանրադիտակին, հետո արդեն հեռադիտակի մեջ էլ միայն մանր Բան էր փնտրում, փոքրիկ մի Բան՝ այդ Բանի մեջ հայտնագործելով իր անսահմանությունը»

«Եվ իր ճարտարապետությունը հանճարեղ անվստահության ու կասկածանքի, թերահավատության արդյունք էր կարծես, իր խոստովանությունը՝ երկնքին, աշխարհին ու ինքն իրեն...»

«Այնտեղ, որտեղ այդ պահին է, կկառուցի հոյակերտ մի տաճար՝ պայմանով միայն, որ ինքը կողքին ապրի՝ թեկուզ հավաբնում, կամ՝ մռայլ ու անհրապույր մի տնակում...»

«Եվ Աստված տեսավ, որ բարի են...»

Կառքը նկատելիորեն դանդաղեցրեց ընթացքը ու մենք ինքնաբերաբար գրքից հեռացրինք մեր ընթերցող աչքերը: Եվ առաջին հայացքից մեզ թվաց, որ հեռվում մի Բան է երևում՝ մեծ թռչունի պես մի Բան: Երբ բավական մոտեցանք՝ կառքը կանգ առավ: Մենք փակեցինք գիրքը, դրինք մի կողմ ու իջանք: Եվ քայլում էինք դեպի թռչնանման Բանը այն ճանապարհով՝ ուր ասֆալտը չէր տանում մեզ: Իսկ լավատեղյակ ուղեկցողը բացատրում էր մեզ, որ այդտեղ շատ վաղուց մի անգամ ինչ-որ Բանի համար կանգ էր առել Մեծ Բանաստեղծը, և տարբեր մարդիկ, որոնց այդ Բանն էր կապում իրար, հատուկ կանգառի տեղը մատնանշել էին Մեր երկրում փոքրիկ մի հուշարձանով՝ ժայռի ծերպին կանգնած թռչնի նման… Մենք հասանք այդ կանգառին ու նայեցինք. ամեհի անդունդի եզրին թառել էր հուշարձանը՝ փոքրիկ ու նազուկ: Անդունդից այն կողմ, հեռուներում ուրվագծվում էր լեռներով շրջապատված դաշտը, իսկ ամենավերջում, մշուշոտ հորիզոնում նշմարվում էին Մեկուկես սարի ձյունոտ գագաթները...

Բայց դարձյալ հեռու էր, չկար այն Բանը, որ կապում էր մեզ այս ամենի հետ ու հենց նույն Բանն էր կարծես, որ շատ չանցած հեռացնում էր մեզ այս ամենից:

 Մենք վերադարձանք  ու  նստեցինք կառքը, որը դանդաղորեն շարժվեց՝ անցնելով մեր պատկերացման մեջ ընդմիշտ տպավորվող բնապատկերներով: Մենք կրկին ձեռքներս վերցրինք գիրքը ու բացեցինք։

«Ձմեռն այնքան է սպանել ու գարունը՝ վերակենդանացրել, որ հոգնել են, հոգնել անընդհատ վերակենդանանալուց...»

«Ամռանն՝ աշունապաշտ է, աշնանը՝ արևապաշտ, ձմռանը՝ աշունապաշտ, գարնանը՝ գարունապաշտ…»

«Այնքան փոքր ու խեղճ են, որ չեն կարող մի կարգին անտառ աճեցնել, սնել, պատվաստել, և միայն ենթագիտենալով այդ բանը՝ մի կողմ են դնում ողջ անտառը ու սնում են ամբողջապես իրենցով պատվաստված մի ծառի, որն և աճում, հավասարվում է աշխարհի բոլոր անտառների ամենաբարձր ծառերին, բայց և միաժամանակ ամեն ինչ անում են, որ իրենց օրոք ծառը բարձր չերևա, ու միայն օտար անտառների ողջունող գովեստներից հետո են ընդունում, որ ծառն իսկապես բարձր էր։ Այն էլ միայն մի դեպքում՝ ծառարձանի կողքին լուռ կանգնած...» «Իսկ նա իր ստեղծագործությունների տակ կստորագրի օտար լեզվով, քանի որ բոլորն էլ Ուրիշի պատմածից ավելի են տպավորվում, քան իրենց տեսածից...»

«…Եվ արդեն իր լավը Ուրիշի միջոցով է ընդունում միայն, իսկ Ուրիշի լավի հանդեպ էլ միշտ թաքուն մի անհավատություն ունի...»

«Իր վիճակը հուսացողի վիճակն է, ոչ թե՝ հույսերի իրականացման»:

«Դարերով կարող է հլու-հնազանդ ծառայել իր տիրոջը, հսկողին, բայց՝ իր մեջ նոր տեր գտնելու հույսը փայփայի ու քարշ տա շարունակ: Սակայն նոր տիրոջ, հակողի գաղափարն էլ այնպիսին լինի, որ տերը լինի իր իշխանության տակ. գանձի արկղիկը լինի իր մոտ՝ բանալին ՈՒրիշի գրպանում...»

 «Միաժամանակ ուզում է ազատ լինել, անկախ ամեն մեկից ու ամեն ինչից, բայց և միշտ կարծես հատուկ է այնպես անում, որ մեկն անպայման լինի՝ ավագ ընկեր, կին, իշխող, ծնող, որին զեկուցի, խոստովանի, պատմի ու համարյա պարտավոր լինի պատմել կատարվածը, օրվա դեպքերը, գաղտնիքները, հանդիպումները՝ թե ինչը ինչպես եղավ և ինչու։ Սակայն կա մի Բան, որի մասին կասի միայն օտարերկրացուն:»

Զանգերի համաչափ ղողանջից բարձրացրինք հայացքներս ու դուրս նայեցինք՝ հասել էինք արդեն այսօրվա Մեր մայրաքաղաքը և անցնում էին նրա լայնարձակ հրապարակով, որի մեծ ժամացույցը ազդարարում էր ճաշաժամը։ Մենք ցած դրինք գիրքը ու խնդրեցինք մեր կառապանին՝ նախքան պանդոկ գնալը կանգ առնել շուկայի մոտ ու մի քանի րոպե սպասել մեզ: Շուկայի դեմ իջանք: Մուտքի մոտ տոպրակներ գնեցինք ու ներս մտանք երկաթյա, գեղեցիկ դոներով: Եվ սկսեցինք շրջել շուկայով մեկ: Ուղեկցողը բացատրեց, որ աշխույժ առևտուրը առավոտյան է լինում ու դա է պատճառը, որ շուկան աղքատիկ է այս ժամերին: Եվ իսկապանս շուկան համարյա դատարկ էր: Մենք աննպատակ շրջում էինք այս ու այն կողմ՝ շուկայում ոչ մի բան չկար, որ մեր մեջ ուտելու կամ ունենալու գրգիռներ առաջացներ՝ բացի հեռավոր, աննկատ անկյունում վաճառվող փուչ ընկույզներից։ Վաճառողը, որ մի հրաշալի ծերուկ էր, մի քանի կիլոգրամ իր փուչ ընկույզներից վաճառեց մեզ: Եվ մի կողմ քաշված մենք հետաքրքրությամբ ջարդում էինք, ջարդ ու փշուր անում մեր ընկույզները, որոնք բոլորն էլ իսկապես դատարկ էին, բայց երբեք չէիր կարող համոզվել ու վստահորեն ասել, որ այդ ընկույզների մեջ ոչ մի բան չկա...

Առևտուրն ավարտված համարելով՝ մենք դուրս եկանք շուկայից ու դատարկ տոպրակներով նստեցինք մեզ սպասող կառքը: Ուշանում էինք ճաշից, ու այդ մասին էր նաև նվնվում Ետևից լսվող կանացի ձայնը:

Մենք գիրքը թողեցինք նստատեղի ապահով գրպանիկում՝ մինչև նոր ճանապարհ ընկնելը, իջանք կառքից ու ներս մտանք պանդոկ՝ ճաշելու: Հապշտապ կերանք առաջինը, հետո երկրորդը, և միայն հաց-պանիր-կանաչին էր, որ ախորժակով ուտվում էր: Մենք հրաժարվեցինք սուրճից ու բարձրացանք մեր սենյակը՝ մի փոքր հանգստանալու:

Մենք լվացվեցինք սառը ջրով, թարմացանք ու նախապատրաստվեցինք հանգստի: Նստեցինք փափուկ բազկաթոռին ու ոտքներս հարմար երկարեցինք սեղանի վրա։ Մենք ծխում էինք, ու թվում էր, թե այլևս ոչ մի բան աշխարհում չի կարող խանգարել մեր հանգիստը՝ ոչ մի բան... դա այն Բանն է, որի մասին չի կարելի գրել, այն Բանն է, որ մեզ բոլորիս կապում է մեկմեկու, և դա այն Բանն է, որ միայն դու պիտի իմանաս՝ դա արդեն Մեր Բանն է: Այդ մի Բանն է խանգարում միշտ, որ գործերդ հաջող գնան ու այդ մի Բանն է, երբ ամենաանհավանական, լրիվ անհույս վիճակից դուրս ես պրծնում: Այդ մի Բանից է միշտ ամեն ինչ կախված լինում ու այդ մի Բանն է, որ անդադար տանջում է, Մեր հոգին հանում վերջնականապես, և այդ Բանն է, որ մինչև վերջ մեզ հանգիստ չի տալիս...

Այսպես մտածեցինք մենք՝ մոխրամանի մեջ հանգցնելով հերթական սիգարեթը ու դուրս եկանք մեր սենյակից, ժամանակն էր արդեն: Պանդոկի նախասրահում մեզ էր սպասում մեր պարտաճանաչ ուղեկցողը: Նա, ինչ-որ տոմսակներ ձեռքին, անհանգիստ գնում-գալիս էր՝ հաճախակի նայելով ձեռքի ժամացույցին։ Մենք դուրս եկանք միասին ու նստեցինք սպասող կառքը: Ուղևորվում էինք դեպի նորակառույց Մեր մարզադաշտը, որտեղ կայանալու էին վազքի միջազգային եզրափակիչ մրցումները, որից հետո էլ տեղի էր ունենալու ֆուտբոլի առաջնության հերթական խաղը՝ Մերոնք պիտի խաղային իրենց վաղեմի մրցակցի հետ: 

Մեր կառքը կանգ առավ այնտեղ, որտեղ այլևս ճանապարհ չկար՝ դեպի մարզադաշտ շտապող խառնափնթոր ամբոխը ճամփան փակել էր իրենով: Մենք իջանք ու, խառնվելով ամբոխին, քայլեցինք դեպի նորակառույցը։ Մենք սեղմված էինք գնում, քանի որ այդ խառն ու մարդաշատ ամբոխի մեջ կարող էինք կորցնել միմյանց: Եվ մարդու հավատը չէր գալիս, որ այս բոլորը Մերոնք են, Մերերկրացիներ են, որ Այս Բոլորը Մենք ենք: Մենք՝ որ սեղմված ու ամբոխին ձուլված այնպես էինք քայլում՝ կարծես երբեք էլ չենք հեռացել այս ամենքից ու ամենից, կես քայլ անգամ դուրս չենք եկել Մեր երկրի սահմաններից։

Մենք գրավեցինք մեր տեղը ձվաձև մարզադաշտում: Նախքան սկսվելը դեռ մի քիչ ժամանակ կար, ու մենք լուռ ականջ էինք դնում չորս կողմից մեզ հասնող շշուկներին՝ հազար ու մի Բանի մասին, որ ունեն ճշմարտության հատիկ: Եվ այդ մի հատիկ ճշմարտությունն էր, որ մինչ մեզ հասնելը կորչում էր միալար աղմուկով լցված օդում:

Ուղեկցողը մեզ տեղեկացրեց, որ Մերոնցից միայն մեկն է մասնակցում այսօր այս եզրափակիչ մրցմանը և բոլորիս հույսը նրա վրա է... Եվ ահա Նա բազմահազար ծափերի ներքո հանդերձարանից դուրս եկավ ուղիղ մարզահրապարակ, ու անմիջապես աշխուժություն տիրեց ողջ մարզադաշտում: Նա թեթևակի ցատկոտեց, մարմինը բացող մի քանի շարժում արեց ու մոտեցավ մարզիչին: Լսեց նրանից վերջնական խորհուրդներ ու հիշեցումները։ Հանվեց՝ ազատվելով իր նախա- մարզական հագուստից: Հետո, թեթևակի նախապատրաստական պոկումներ անելով, թռվռալով մոտեցավ ստարտին: Եկան նաև մյուսները ու շարվեցին նրա կողքին՝ իրենց տեղերում: Նա ոչ մեկին չէր նայում, քանի որ, ինչ էլ ուզում է լիներ, միևնույն է՝ Նա պիտի առաջինը հաղթահարեր 100 մետր վազքատարածությունը, անպայման պիտի նա հաղթեր: Նա դանդաղորեն ետ տարավ ոտքը՝ ընդունելով նախամեկնարկային պրկված վիճակ՝ կարծես զսպանակի սեղմված դիրքը: Եվ ահա ուր որ է՝ պիտի լսվեր կրակոցը: Բազմահազար մարզադաշտը լռեց:

Նա սրընթաց պոկվեց, ու լսվեց կրակոցը, և` անմիջապես մի կրակոց ևս: Նորից բոլորը եկան ու կանգնեցին իրենց տեղերում։ Մեղավորը նա էր՝ շուտ էր պոկվել։ Դատավորը զգուշացրեց նրան ու դարձյալ բոլորս լարվեցինք։ Բոլորս էլ գիտեինք, ու ինչ ուզում է լիներ՝ միևնույն է՝ Նա էր հաղթելու, Նա էր լինելու առաջինը։ Ողջ մարզադաշտը մի մարդու պես այդ Բանին էր սպասում, այդ Բանն էր ուզում: Եվ ահա, ուր որ է, պիտի պարզվեր, թե ինչ Բան է դա...

Նա սրընթաց պոկվեց, ու լսվեց կրկնակի կրակոցը: Ողջ մարզադաշտով մեկ, բարձրախոսով հայտարարվեց, որ Նա, կրկնակի խախտման համար հեռացվում է վազքահրապարակից...

Մենք քայլեցինք դեպի ելքը ու աննկատ դուրս եկանք մարզադաշտից: Մեզ համար պարզ էր արդեն, թե ինչպես կընթանա ֆուտբոլային մրցամարտը, բայց միաժամանակ պարզ չէր, թե ինչու չկատարվեց այն Բանը, որը պիտի լիներ, կամ գուցե այդ Բանը եղավ ու մե՞նք չիմացանք: Գիտենք, որ լինում են դժբախտ բաներ, բայց ասում են, որ դա միայն բախտի Բան է: Բանն է, որ շատ լավ է լինում և Բանն է, որ լինում է շատ վատ ու այդ մի Բանն է, որ մինչև վերջ անհասկանալի է մնում... ու, եթե անգամ աստված չկա, մի Բան կա, չէ՞: Կա, անտարակույս կա ու դա արդեն անժխտելի է...

Ահա այդ Բանի մասին էինք շարունակ մտածում մենք՝ անցնելով Այսօրվա մայրաքաղաքի տեսարժան ու անտեսարժան վայրերով: Եվ խաղաղ զբոսնում էինք՝ այս ու այն կողմ նայելով ու դիտելով շուրջներս: Ամայի փողոցներում երբեմն միայն հատուկենտ անցորդներ էին երևում՝ բոլորը մարզադաշտում էին, կամ էլ տանը՝ հեռուստաէկրաններին գամված:

Բարձրահարկ շենքերի արանքներում առանձնացված գույնզգույն, փոքրիկ մի տնակի վրա մենք կարդացինք «Տիր» ու մոտեցանք: Ներս մտանք կիսաբաց դռնից։ Թվաց, թե ներսում ոչ ոք չկա, բայց մենք առաջացանք։ Եվ ոտնաձայներ լսելով՝ կրակելու «բարիկադի» ետևից դանդաղ բարձրացավ ու կանգնեց հաստավիզ աշխատողը: Նա, ուռած աչքերով, մի պահ ոտից-գլուխ չափեց մեզ, հետո հրացաններ ու փամփուշտներ առաջարկեց: Մենք, առանց երկար-բարակ մտածելու, ընտրեցինք, լիցքավորեցինք ու նշան բռնելով՝ սկսեցինք կրակել: Նշանակետերը դրված էին անճաշակ նկարված ծաղիկների, թռչունների, Մեկուկես սարի կատարներին բազմած ամպերի ու անորակ կանաչով ներկված անտառի խորության վրա: Եվ, հրացան–հրացանի ետևից փոխելով, մենք կրակում ու կրակում էինք՝ այդպես էլ չկարողանալով նշանակետերից մեկնումեկին դիպչել։ Հաստավիզ աշխատողն անտարբեր հետևում էր՝ կարծես հենց այդպես էլ պիտի լիներ...

Մենք չկարողացանք դիպուկ կրակել շան վրա, սկյուռիկների ու թշնամու տեսքով մարդու վրա: Եվ կասկածանքով մեր ընտրած հրացաններին նայելով՝ վճարեցինք ու դուրս եկանք: Եվ կրկին քայլում էինք ամայի փողոցներով։ Այնքան էլ լավ չէինք զգում մեզ Այսօր՝ մի տեսակ թմրած էինք, թե՝ հիվանդ։ Ավելի ճիշտ՝ երկարատև թռիչքից հետո դեռ լրիվ չէինք թոթափել մեր հոգնությունը։ Բայց թռիչքն ախր այնքան հեռու էր թվում. շատ աղոտ էինք հիշում՝ կարծես հեռավոր երազ, վաղ մանկության մոռացված օրեր… Ու եթե գիրքն էլ չլիներ՝ լրիվ շնչակտուր կլինեինք, քանզի այնքան արագ էին անցնում Մեր Պատմության Այսօրվա դեպքերը, որ մենք չէինք հասցնում. արագ-արագ ուտում էինք, շտապ-շտապ նայում-լսում-անցնում ու սրընթաց շարժվում առաջ, բայց էլի չէինք հասցնում, չէինք կարողանում թափանցել Մեր օրերը և մտնել-տեղավորվել Այսօրվա մեջ՝ կարծես ավելի անշոշափելի ու անիրական Բան, քան «Մեր հենց հիմա»-ն էր՝ աշխարհում ոչինչ չկար... և միայն Բանաստեղծելու բուռն ցանկությունն էր, որ չէր մարում մեր մեջ ու հենց դրանում էլ գտնում էինք Մեր Այսօրվա միակ մխիթարությունը... և թոչնի նման մեծ-մեծ թռիչքներ էինք կատարում ու Բանաստեղծական եթերային սլացքով շարժվում առաջ ու առաջ՝ դեպի անցյալը, դեպի ակունքները, բուն էությունը, Բանը, որ ի սկզբանե էր...

«Հաղթանակ» զբոսայգուն հասնելով՝ մենք կանգ առանք: Մուտքի մոտ՝ սպիտակ խալաթով ակնոցավոր կնոջից ծաղիկներ գնեցինք ու մտանք զբոսայգի։ Եվ քայլեցինք դեպի գերեզմանը Անհայտ զինվորի, որ զոհվել էր հանուն մի Բանի՝ Մեր Ազատագրման...

Մինչև գերեզման ձգվող երկար ծառուղու նստարաններին խումբ-խումբ հավաքված-նստած էին Մեր երկրի ծերունիները: Նրանք, թզբեհները ձեռքներին, խաղաղ զրուցում էին՝ հետաքրքրությամբ զննելով բոլոր անցնող-դարձողներին ու նամանավանդ սիրահար զույգերին, որ ազատ նստարաններ էին փնտրում։ Եվ ահա ծառուղին վերջացավ… Ինչ նման են իրար Անհայտ զինվորների շիրիմները...

Մենք ծաղկեփունջը քնքշորեն տեղավորեցինք անշեջ հրի մոտ՝ խանձված թիթեռնիկների վրա... և տխուր էր Ետևից լսվող կանացի ձայնը...

Արդեն մթնում էր: Մենք որոշեցինք վերադառնալ՝ ուշանում էինք ընթրիքից: Երբ մութ է՝ մենք դանդաղ ենք քայլում...

Կինո կամ թատրոն չարժե գնալ՝ ոչ մի հետաքրքիր Բան չկա այսօր,- ասաց ուղեկցողը և պանդոկի մոտ հրաժեշտ տվեց մեզ: Մենք բարձրացանք սենյակ, շտապ-շտապ լվացվեցինք, փոխվեցինք ու իջանք ընթրելու: Նվագախումբն արդեն սկսել էր իր նվագը, և, ուրեմն, այսօր երաժշտության տակ պիտի ընթրեինք։

Հանգիստ ու դանդաղ ընթրում էինք, և հին կոնյակի հետ մեր մեջ անխուսափելիորեն լցվում էր նաև Այսօրվա երգն այլ աչերի մասին, որոնք իսկապես կային Մեր սրտում և որոնք սև էին՝ ինչպես մութ գիշերը...

Սակայն երգն այդ մեր մեջ միայն ավելորդ զգայնոտության գրգիռներ էր առաջացնում, և մեզնից քարավանի նման դուրս էին հորդում ախ ու վախը, լաց ու կոցը, դարդ ու ցավը...

Եվ պանդոկի մութ սենյակում է միայն, որ վերջապես շեշտվում էր Մեր Վառ Անհատականությունը... և մնում ես ինքդ քեզ հետ, ինչպես հիմա՝ Ես... Ես մի պահ վառեցի սենյակի լույսը, բայց հետո կրկին հանգցրի: Նստեցի բազկաթոռին ու, ըստ մեր սովորության, ոտքերս հարմար երկարեցի սեղանի վրա։ Ես ծխում էի... Ինչ տխուր է մութ սենյակում...

Շուտով սենյակը ծխով լցվեց, ու ես կանգնեցի, նստել չէր լինում: Քայլեցի, մոտեցա պատուհանին, մի կողմ տարա վարագույրն ու կիսով չափ բաց արի օդանցքը: Հետո եկա ու նորից նույն դիրքով նստեցի տեղս։ Կիսափակ վարագույրների արանքից ներս էր ընկնում փոքրիկ մի լույս՝ նոսրացնելով սենյակի խավարը: Ես մոտ բերեցի հեռախոսը ու խարխափելով փորձեցի հավաքել համարն այն կնոջ, որին կարոտում են... Եվ նա անմիջապես ճանաչեց.

- Ու՞ր ես կորել՝ հարյուր տարի է ձայնդ չեմ լսել։ Այնքան հեռվից է հասնում ձայնդ, համարդ ասա՝ ես փորձեմ զանգահարել...

- Ես հայտնեցի նրան համարս ու կախեցի լսափողը... և թվերն են միայն, որ միշտ նույնն են մնում՝ անընդհատ իրար միանալով, գումարվելով ու հանվելով...

Բավական երկար ժամանակ սենյակում անհանգիստ դես ու դեն անելով ու ծխելով՝ սպասում էի, բայց զանգ չկար։ Ու ես նորից խարխափելով հավաքեցի համարը կնոջ, որին կարոտում են...

- Ես զանգում եմ, բայց զանգը չի հասնում՝ հեռախոսներից է: Որտե՞ղ ես հիմա։ Ահա, շատ լավ, հասկացա։ Այո, ես էլ, շատ-շատ, սպասիր՝ հիմա գալիս եմ:

Ոչ մի ձայն չկար շուրջը, ոչ մի ծպտուն չէր լսվում։ Ու ես էլ, լուռ նստած, ծխում էի և սպասում կնոջը, որին կարոտում են և անցնող ամեն մի վայրկյանի հետ ես ավելի ու ավելի էի համոզվում՝ կինը, որին կարոտում են՝ չի զա: Մի Բան կպատահի նրան ճանապարհին, մի Բան կհանդիպի ու այդ Բանն էլ հենց կկանգնեցնի նրան՝ հավատացնելով, որ նա չպիտի գա, որ այդպես է պետք, որ իր գոյության հարատևումը իր չգալուց է կախված...

Եվ նա կգար ու ես որոշակիորեն կտեսնեի նրա երկար, սև, գեղեցիկ մազերը, կնայեի նրա մուգ, թե՞ բաց կանաչ գրավիչ աչքերին, կլսեի նրա վարակիչ, կրքոտ ծիծաղը, կհամբուրեի նրա կանացի մատները, կգրկեի նրա տաք, ձիգ, ցանկալի մարմինը, կշոյեի նրա փարթամ աղջկական պիրկ կրծքերը, կդիտեի նրա ամուր, սլացիկ, գայթակղիչ ոտքերը, կհպվեի նրա դիմադրող ազդրերին, կլսեի նրա տառապող անվերջ շնչառությունը, և աշխարհում ոչ մի Բան այլևս չէր հետաքրքրի ու պետք չէր լինի մեզ...

Եվ այդպես՝ լուռ նստած, կանգնած, պառկած ես սպասում էի նրա չգալուն։ Իսկ նա, Ետևից լսվող կանացի ձայնի նման, երբեք պիտի չերևար, չպիտի հայտնվեր, պիտի չգար, քանզի մի Բան կար, որ պիտի պատահեր նրան։ Մի Բան, որը պիտի ապահովեր նրա գոյության շարունակությունն ու հարատևումը՝ տալով նրան մուսայի շշուկի թեթև երանգավորում... դա այն Բանն է, որ միայն թաքուն է արվում ու զսպվում է ուրիշների ներկայությամբ։ Բանն է, որ վաղուց անցել-գնացել է ու այդ Բանն է, որ երբեք չի մոռացվի։ Կան սովորական բաներ և կա արտասովոր մի Բան, ու ասում են՝ պատմելու Բան չի, տեսնելու Բան է, բայց և զգուշացնում են՝ այսինչին Բան չասեք։ Այդ Բանի անունն է, որ միշտ մոռանում ենք ու Բանն է, որ խոսակցության մեջ թաքցնում է մեր երկուսի գաղտնիքը։ Այդ Բանն է, որ շատ հաճախ շփոթում են աստվածների հետ, բայց դա միակ Բանն է, որ կարելի է շփոթել միայն ամեն-ամեն ինչի հետ... Բանը, որ ամեն ինչ անում է՝ իր անունը «Բան» պահելու համար` խաբելով մահին՝ կարծես այն իրեն չի վերաբերում: Մահը, որ ամեն ինչի ու ամեն բանի հետ է:

Եվ իրիկուն ու առավոտ լինելով՝ երկրորդ օրը եղավ...