Լուսաբացին ես մոտենում եմ պատուհանին ու թռչուն փնտրում: Բարձրահարկ շենքի տանիքից թռչուններն ընկնում են, հետո, խախտելով շարժման համառությունը, հանկարծ վեր են սլանում, սփռվում մոխրի պես: Նրանք փոխարինում են առավոտվա իմ ընթերցանությանը: Շատ վեպեր ունեմ կիսատ թողած` գրասեղանիս վրա, գրադարակներում, քրոջս սենյակում, մեքենայիս մեջ: Անցած շաբաթ տրամադրում էի ինձ վերընթերցել Գոնչարովի «Օբլոմովը», Ֆիլիպ Ռոտի որևէ ստեղծագործություն: Վերցնում եմ «Օբլոմովը», վատ չեմ սկսում: Շուտով կանգ եմ առնում, դարակից հանում տերևով էջանշանը, պառկեցնում եմ 43-44 էջերի արանքը: Վերջ: Չեմ շարունակելու` համոզված եմ: Ֆիլիպ Ռոտի վեպերից մեկի միայն առաջին երեք պարբերությունն եմ կարդում, մի կողմ դնում: Վերջերս անավարտ պատմությունների առջև ես ինձ շատ եմ տեսնում: Կանգնում եմ ու մի քանի րոպե անորոշ նայում գրողի կամ ստեղծագործության անվան տառերին: Ինձ թվում է, երբ անորոշ եմ նայում, տխուր եմ նայում: Գրքից դուրս եկած էջանշանն անկենդան կատվի բերանից սպրդած լեզու է հիշեցնում: Կիսատ թողնված հատվածից գիրքն այլևս չեմ շարունակում և երբեք չեմ վերադառնում սկիզբ: Գիրքն անցնում է ինքնապաշտպանության: Մահ է նրան մոտենալը: Կիսատ թողած գրքերիս ներկայությունը հիշեցումն է իմ հատվածականության: Ինչքան եմ հիմա հասկանում իմ մանկության ամենասիրելի մուլտֆիլմերից մեկի հերոսին` Պինոկիոյին, և փայտի` միս ու արյուն դառնալու երազանքը կամ Աքիլեսին ու Հիսուսին, ովքեր հնարավոր է ամենից շատ տառապում էին թերակերտությունից:
Հաճախ եմ սկսել ինձ կրծած խնձոր զգալ, ում վաղուց մոռացել են պահարանի գլխին` ոչ դեն են նետում, ոչ ուտում լրիվ: Հիմա կարող եմ ասել, որ մեկն եմ կիսատներից, ճանապարհի կեսից ճանապարհը լքողն եմ: Լքում եմ ճանապարհը, բայց չունեմ ուրիշը: Ես կարդացողից վերածվել եմ էջողի: Վերցնում եմ գիրքը, բացում պատահական որևէ էջ, կարդում տաղանդավոր կամ տկար տողեր, բառեր, որոնք նման են ծածանվող խոտի, և բառեր, որոնք ունեն բետոնե սալից ցցված պղնձալարերի սառնություն: Իմ գտածը լոկ բեկորն է մեծ խնդրի: Ափսոս` ոչ ոք չի վիրավորվելու: Գրողները, ում վեպերը միշտ ինձ հետ են, արդեն վաղուց չկան ու չեն կարող տեսնել՝ ինչպես եմ մեկը մյուսի ետևից ապականում իրենց ամբողջությունը, ինչպես եմ ակնթարթում ավարտին հասցնում տասնյակ տարիներն ու ժամերը: Նրանք անզոր են պաշտպանելու իրենց կյանքի հետքը, ինչպես Միքելանջելոն իր ճիչով չկարողացավ կասեցնել Դավթի ուղղությամբ նետված աթոռի ընթացքը: Ես կարդում եմ Մարսել Պրուստի վիպաշարի առաջին գրքի առաջին գլուխը` «Կոմբրեն»: Անքնության մեջ փոքրիկ Մարսելի հույզերն ու մտածմունքները երկարում են մահճակալին գամված հիվանդի օրվա պես, որ հանկարծ մահանում է քնի մեջ` չգիտակցելով օրվա շարունակությունը: Կոկտոն իր «Դիմանկարներ-հիշողություններ» գրքում Պրուստի հետ կապված մի դրվագ է հիշում: Երբ այցելության են գնում արձակագրին, հանկարծ զրույցն ու ընթերցանությունն ընդհատելով` նա դուրս է գալիս սենյակից ու երկար ժամանակ չի վերադառնում: Կոկտոն գնում է նրա ետևից և գտնում Պրուստին լոգարանում` հապճեպորեն լապշա ուտելիս:
Մարսելն իր գործն ավարտին էր հասցնում:
Օրերն անցնում են:
Ես ապրում եմ` հիշելով ինձ:
Ամեն գիշեր հայրիկն իր սիրած հեղինակների ստեղծագործություններից հատվածներ էր կարդում և ավարտելուն պես նորից վերադառնում ինչ-որ մեկին: Մենք ընդմիջում էինք անում թեյի սեղանի շուրջ` հոնի մուրաբա, ընկույզով կեքս վայելում: Թեյի բաժակի պռնկից հայրիկի ժպիտը սահում էր երեսիս, և ես նույնպես ժպտում էի նրան, ու հոնի կուտը բերանիս մեջ ավելի արագ էր պտտվում: Հանկարծ նա ելնում էր տեղից ու վազում իր սենյակ, վերադառնում էր գրքով ու նորից կարդում սիրելի հատվածը: Որևէ ամբողջական գործ երբեք բարձրաձայն չի կարդացել: Նրա համար գրքում բերկրանքն ու հիացմունքը պարգևող հատվածը չէր ավարտվում, բայց ավարտվում էր գիրքը: Հատվածից կառչելով՝ նա ճիգ էր անում պահպանել երջանկության հպանցիկ ակնթարթը, իսկ վերադառնալով՝ փորձում էր կրկնել երջանկությունը: Չգիտեմ, գուցե հենց հայրիկից է փոխանցվել կիսատությունս: Ես նույնպես գրքերում անընդհատ վերադառնում եմ իմ սիրելի հատվածներին` անհետանալով կյանքի ամբողջական պատկերի մեջ: Երևի ուզում եմ կրկնվել հայրիկի երջանկության մեջ ու հպվել ինձ` իրականությունը վերածելով հրաշապատումի: Ես ոչ գրքերում եմ, ոչ կյանքում: Ինձ համար «միջև» գոյություն չունի, այժմ կա միայն ճիչ և հոգեվարք: Վեպ, որ սկսվում է նախադասությամբ, և վեպ, որն ավարտվում է նախադասությամբ: Իսկ նախադասությունների միջև ձգվող բացվածքում ամեն բան նույնն է՝ անփոփոխ: Ու քանի դեռ անհայտը սկիզբն ու վերջն է, ես առանց պատասխանատվության ու ամոթի վերցնում եմ իմ սիրելի վեպերից մեկն ու բարձրաձայն կարդում առաջին և վերջին նախադասությունը.
«Այն ժամանակ ես սոված թրևում էի Քրիստիանայում, այդ զարմանալի քաղաքում, որտեղից ոչ ոք չի հեռանում, քանի դեռ քաղաքը նրա վրա չի դրոշմել իր կնիքը»*:
«Երբ Ֆյորդից դուրս եկանք, մեջքս շտկեցի, հուզմունքից ու թուլությունից ջուր կտրած նայեցի ցամաքի կողմ և հրաժեշտ տվեցի քաղաքին` Քրիստիանային, ուր բոլոր տների պատուհանները ողողված էին պայծառ լույսերով»:
Երեկո է: «Աչաջուրում» տաք գինի եմ խմում` կում-կում տեղափոխվելով կարմիր խտության մեջ: Բաժակի տակ մեխակի հատիկները նման են քնած ձկնիկների: Չգիտեմ՝ կհասնե՞մ նրանց: Ինձ չեմ ներում` առանց պատճառի, ու շարունակում եմ գինիս: Գուցե վաղը նոր վեպ սկսեմ կամ հենց այս գիշեր վերցնեմ գրադարանիս ամենահաստափոր գիրքն ու ընթերցեմ մինչև լուսաբաց, այն օրերի պես, երբ աշխատանքից դուրս էի եկել, աշխատանք չունեի ու աշխատել չէի ուզում: Առավոտյան տնից ելնում էի աշխատանք փնտրելու ու գնում գրադարան` վերադառնալով առանց աշխատանքի, բայց աշխարհի նոր տարածությունով: Ընթերցասրահում շատ եմ ավարտին հասցրել կիսատ թողած գրքեր, որոնց համար էջանշաններ են ծառայել կոնֆետի թուղթը, վերմակ կարելու թելը, խնձորի պոչը, անձեռոցիկը: Ես դրանք խնամքով հավաքել եմ, տուն բերել` ապագայում կարդացած գրքերի հետ կապված հուշերի սրահ ստեղծելու մտադրությամբ: Այժմ մտքերս կիսատ թողնված գրքերի հուշերի սրահի հետ են: Գուցե մի ժամ հետո ես սկսեմ մի էպիկական գործ, ու լուսաբացը հաղթական լինի, հենց այն օրերի պես, երբ ունեի աշխատանք և ընթերցանություն` մինչև արևի առաջին ցոլքերը, երբ աշխատում էի շատ ու ավելի շատ կարդում, երբ ժամանակի մեջ կարողանում էի փորել պատուհանի մոտ նստած սիլուետ և էջերին հառած աչքերի սևեռում:
Ինչ կարդացել եմ՝ կարդացել եմ:
Կարդացել եմ, որ հետո տևեմ` հիշելով կարդացողին:
«Հիշողություններ կարդացողի մասին». սա իմ նոր, անինքնատիպ վերնագիրն է, և ես փորձում եմ հիշել բոլոր պատկերներն ու նախադասությունները, որոնք ժամանակին նրա զգայարաններն են եղել: Օրերով մտածում եմ կարդացողի մասին ու չեմ հասկանում` ինչու եմ ցավով ներշնչում նրա բացակայությունը, ինչու չեմ կարողանում ապրել մասամբ, ինչու է մեղքը հայտնվում կիսատության հյուսվածքով: Ինչու եմ մարդկանց հետ զրուցելիս հանկարծ ամաչում ու ճաշում հենց գրադարանիս դիմաց` տխրությամբ շոյելով գրքերիս կազմերը: Եվ ես չեմ ուզում հանձնվել, փորձում եմ ձուլել հատվածներս ու օրվա մեջ ամեն ինչ թողնելով` վազում եմ տուն, նորից բացում գիրքը.
«Բայց երբեմն նոր պատմվածք սկսելով և ոչ մի կերպ սկիզբը չգտնելով, ես նստում էի բուխարիկի դիմաց, մանր նարինջների կեղևի հյութը ցայտեցնում էի ուղիղ կրակին և դիտում բոցի կապույտ բռնկումներին»**:
Եվ գիրքը փակվում է, և ոչինչ չի ստացվում, և մանր նարինջների կեղևի հյութը ցայտում է կրակին, և բոցը բռնկվում է կապույտ, և միտքը կորցնում է իմաստը, և լեզուն գործում է առանց նյութի, և հիշողությունը ընդամենը մի նախադասություն է, և ժեստը` հանդիպում:
Փողոցի կողմից լապտերների լույսերը ծորում են ինչպես մոմի թավ կաթիլները: Անկողնուս շուրջ դարս-դարս գրքերի անուններն ամեն օր փոխվում են, բայց ոչ մի անգամ չեն բացվում: Քնել չի լինում: Հիմա պիտի սպասել լուսաբացին և երազել, որ պատուհանից այն կողմ կիսատությունն անվերադարձ կլքի ինձ, երբ թռչունները կպտտվեն խորհրդավոր լայնարձակության մեջ ու կտրվեն քամու սրընթաց տատանումներին, իսկ ես կսփռվեմ փետուրների հետ` վերջին հատվածս կտակելով ազատությանը:
*Կնուտ Համսունի «Սովը» վեպի առաջին և վերջին նախադասությունները:
**Էռնեստ Հեմինգուեյի «Տոն, որ միշտ քեզ հետ է» վեպից:
- Hits: 6226