Հարցազրույց կոմպոզիտոր, խմբավար Վահրամ Սարգսյանի հետ

    Շատ հայ երիտասարդ կոմպոզիտորներ այսօր ապրում և ստեղծագործում են ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ արտերկրում: Ցավոք սրտի, մեր հասարակության ճնշող մեծամասնությունը գրեթե ոչինչ չգիտի նրանց մասին: Այս բացը լրացնելու նպատակով որոշեցինք պարբերաբար անդրադառնալ և ներկայացնել մեր կոմպոզիտորներին, նրանց ստեղծագործություններին, ցույց տալ նրանց դերը հայ և համաշխարհային մշակույթում, չէ՞ որ նրանցից շատերի ստեղծագործական համբավը վաղուց արդեն տարածվել է աշխարհի տարբեր ծայրերի երաժշտասերների շրջանում:

    Այս շարքի առաջին «հերոսներից» մեկն էլ կանադաբնակ մեր հայրենակից կոմպոզիտոր Վահրամ Սարգսյանն է, որն արդեն մի քանի տարի է, ինչ բնակվում է Կանադայում: Նրա հետ անցկացրած հարցազրույցից մենք կարող ենք իմանալ, թե ինչ ուղի է անցել և ինչ հաջողությունների հասել իր կյանքի 30 տարիների ընթացքում:

Սոնա Հայկազուն.- Վահրամ, երաժշտական ասպարեզում քո ուղին սկսվել է Սայաթ-Նովայի անվան երաժշտական դպրոցից, այդ ժամանակ կարո՞ղ էիր պատկերացնել, որ կոմպոզիտոր ես դառնալու:

Վահրամ Սարգսյան.- Իրականում ամեն բան սկսվել է ավելի վաղ: Դեռևս 4-5 տարեկանում արդեն վստահ էի, որ պետք է երաժիշտ լինեմ: Ընտանիքս էլ էր տրամադրող` պապս ջութակահար էր, հայրս` երգիչ: Մերոնք ասում էին, որ սկզբից երգեցի, միայն հետո սովորեցի խոսել:

Ս.Հ.- Չայկովսկու անվան Երաժշտական դպրոցում սովորում էիր երաժշտության տեսության բաժնում, ինչպե՞ս որոշեցիր կոնսերվատորիայում ընդունվել կոմպոզիցիայի բաժին:

Վ.Ս.- Ստեղծագործել սկսել էի դեռևս 7-8 տարեկանում: Մինչ կոնսերվատորիա ընդունվելը, արդեն տարբեր կոմոզիտորների ձեռքի տակով էի անցել` Արամ Սաթյան, Կարո Զաքարյան, Միխայիլ Կոկժաև: Նրանցից յուրաքանչյուրը ինչ-որ արժեքավոր բան տվեց ինձ: Իսկ Չայկովսկու անվան դպրոցում պարզապես կոմպոզիցիայի բաժին չկար: Որոշեցինք տեսական գիտելիքներս ամրացնել...

Ս.Հ.- Իսկ կոնսերվատորիայում ինչո՞ւ ընտրեցիր Աշոտ Զոհրաբյանի դասարանը:

Վ.Ս.- Աշոտ Զոհրաբյանի մոտ սովորելս զուգադիպության արդյունք էր, սկզբում այլ դասախոսի մոտ պետք է լինեի, սակայն այդ դասախոսը նոր ուսանողի տեղ չուներ, արդյունքում հայտնվեցի Աշոտ Զոհրաբյանի ստեղծագործական դասարանում: Այժմ երջանիկ եմ, որ հենց իր հետ են սերտորեն կապված իմ այդ տարիների փնտրտուքները: Ասեմ ավելին, եթե նա չլիներ, հնարավոր է, որ թողնեի ստեղծագործելը, ինչպես դա արեց այդ տարիներին ուսանողների ճնշող մեծամասնությունը, ժամանակն էր այդպիսին: Չնայած, որ ամեն բան չափազանց հեշտ էր ինձ տրվում, չկար այն հաճելի և կարևոր աշխույժ երաժշտական միջավայրը, որն այդքան կարևոր և տրամադրող է: Ահա այստեղ եմ դասախոսիս դերը հատկապես կարևորում: Պրոֆեսիոնալ բազում հմտություններից զատ, Մաեստրոն ուներ մի հատկանիշ` նա կարծես ապրում էր մեր ստեղծագործություններով, երբեմն մեզնից առավել էր ուրախանում մեր` իսկապես հաջողված երաժշտական մի որևէ կտորով, իսկ երբ գալիս էինք դասի չաշխատած, նա երբեմն այնպես էր տխրում, այնպես էր ցավում, որ հաջորդ անգամ, միայն իր դեմքի այդ արտահայտությունը հիշելով, նստում էինք աշխատելու:

Ս.Հ. - Կոմպոզիցիային զուգահեռ խմբավարության դասեր ես վերցրել Տիգրան Հեքեքյանի մոտ, որքանո՞վ խմբավարությունը օգնեց ստեղծագործելուն:

Վ.Ս. - Տիգրան Հեքեքյանը ևս կարևոր դեր է խաղացել իմ կայացման ընթացքում: Իր հետ իմ շփումը սկսվեց իր ղեկավարած Ռադիոյի և Հեռուստատեսության պետական կամերային երգչախումբ ընդունվելով: Հենց այդ շրջանում ինձ գրավեց խմբավարի անչափ հետքրքիր արվեստը: Պետք է խոստովանեմ, որ սկզբից դժվար էր, ձեռքերս ինձ չէին ենթարկվում, բավականաչափ ճկունություն չունեի. այլ բան է զգալ երաժշտությունը, այլ բան է ձեռքի մեկ շարժումով այն «զգացնել տալ» կատարողին, և վերջինիս միջոցով` ունկնդրին: Ինչևիցե, միասին հաղթահարեցինք դժվարությունները: 2005 թվականին արդեն որոշ չափով պատրաստ էի ստեղծել և ղեկավարել կոնսերվատորիայի ուսանողներից բաղկացած մի երգչախումբ: Հետքրքիր էր, որ երգիչները հիմնականում կոմպոզիտորներ և երաժշտագետներ էին, որոնց զգալի մասը մինչ այդ երբևիցե չէր երգել երգչախմբերում: Կատարում էինք 20-րդ դարի ստեղծագործություններ:

Ս.Հ. - Արդյո՞ք խմբավարության ընտրությամբ է պայմանավորված երգչախմբային ստեղծագործությունների գերակշռումը քո երկացանկում:

Վ.Ս. - Երևի թե հակառակը` դեռևս մինչև խմբավարությանն անդրադառնալը արդեն մեծ հետաքրքրություն կար երգչախմբի և առհասարակ մարդկային ձայնի նկատմամբ: Ինձ համար այն ամենաանմիջական, ամենաարտահայտիչ ու գեղեցիկ գործիքներից է: Սակայն, անշուշտ, մեկը մյուսին միշտ խթանել և օգնել է:

 Ս.Հ. - Կոնսերվատորիան ավարտելուց հետո կամ նույնիսկ չավարտած, երաժիշտներից շատերը մեկնում են արտասահման` Հայաստանում չտեսնելով պրոֆեսիոնալ հեռանկարներ, դու չէ՞իր ուզում մեկնել:

Վ.Ս. - Այդպիսի մտքեր անշուշտ կային: Պետք է ասեմ, որ մասնագտությանս նկատմամբ իսկապես հասուն, գիտակցված մոտեցում ձևավորելու համար բավականին երկար ժամանակ պահանջվեց: Երբ կոնսերվատորիան ավարտեցի, բախվեցի այն պատին, որին բախվում են գրեթե բոլորը. «Իսկ հիմա՞ ինչ»: Միայն այստեղ հասկացա, որ իսկապես ծանր է լինելու: Եղավ պայքարի մի շրջան, կասկածների, հուսահատությունների, սակայն որոշումն արդեն ամուր էր: Սա մի շրջան էր, երբ ինֆորմացիոն սով այլևս չկար, և ցանկություն ունեցողը կարող էր գտնել այն, ինչն իրեն հետաքրքրում էր` մտնելով այդ ինֆորմացիոն օվկիանոսը. Անշուշտ, խեղդվելն ու կորչելը շատ հեշտ էր, բայց կային ուղեցույցներ` ձեռք բերված գիտելիքները, Ա. Զոհրաբյանը, կոլեգաներս, ինչպես նաև սեփական ճաշակս ու ինտուիցիան: Հենց այդ ժամանակ սկսեցինք թե´ ես, թե´ ստեղծագործություններս հաճախակի «մեկնել» արտասահման` սեմինարների, համերգների ու փառատոների: Որոշ ժամանակ այդքանը բավականացնում ու նպաստում էր ստեղծագործական աճիս:

Ս.Հ. - Ո՞րն է քո մասնագիտական կյանքի նշանավոր առաջին ձեռքբերումը:

Վ.Ս. - Դրանք թերևս մի քանիսն էին: Չեմ մոռանա, թե ինչպես մի օր ինտերնետում հայտնաբերեցի ստեղծագործությունս` BBC Singers հանրահայտ երգչախմբի կատարմամբ: Ապա պարզվեց, որ այն նաև հեռարձակվել էր BBC Ռադիոյով: Այդ ժամանակ, նոր էի ավարտել կոմպոզիցիայի բաժինը, 23-24 տարեկան էի: Այդ ստեղծագործության նոտաները հրատարակվել էին Օքսֆորդի համալսարանի հրատարակչության կողմից և փաստորեն հայտնվել BBC Singers-ի դիրիժոր Բոբ Չիլքոտի ուշադրության կենտրոնում:

Կամ, մի օր գերմանական մի անսամբլից անսպասելի նամակ ստացա, որտեղ այդ անսամբլի ղեկավարությունը առանց ինձ ճանաչելու, միայն իմ մեկ ստեղծագործություն լսելով, այնքան էր հավանել այն, որ որոշել էր ինձ նոր ստեղծագործություն պատվիրել, կամ երբ ստեղծագործությունս Խորվաթիայում առաջին անգամ առաջին մրցանակ ստացավ... Ընդհանրապես իմ ստեղծագործական ամբողջ ընթացքը, ինչպես շատերի մոտ, անվերջ վայրիվերումներով է ողողված: Որպես կանոն` բոլոր լուսավոր իրադարձություններին նախորդում է մի դժվար շրջան, ապա նոր ստիմուլ եմ ստանում, կարծես ինչ որ մեկը թույլ չտա, որ զենքերս վայր դնեմ...

Ս.Հ. - Մրցույթների մասին... գիտեմ, որ մի շարք կարևոր մրցույթների մրցանակներ ես ստացել, որոնց թվում են օրինակ Խորվաթիայում` International Contest for New Choral Compositions, ԱՄՆ-ում` BCE Commission Competition, Կանադայում` Godfrey Ridout Awards, ինչպես նաև մրցանակ ես ստացել Հայերի Համաշհարհային Կոնգրեսի կողմից 2009 թվականին: Այս մրցանակներից ո՞րն ես կարևորում:

Վ.Ս. - Երևի թե նշեմ հաղթանակը Բոստոնում տեղի ունեցած մրցույթում, քանի որ այստեղ ես զգացի, որ կարծես թե ճիշտ ճանապարհին եմ. մրցույթը տպավորիչ էր, մասնակցում էին աշխարհի տարբեր ծայրերից մոտ 90 կոմպոզիտոր, իսկ մրցանակը միայն մեկն էր... Իրականում սակայն, մրցույթը ընդամենը միջոց է ստեղծագործությանը կյանք տալու, այսինքն` կենդանի կատարման, ձայնագրման հնարավորություն տալու համար, անշուշտ կան նաև կապեր հաստատելու, ճանաչվելու հեռանկարներ, ինչպես նաև ֆինանսական խրախուսանք, սակայն ամենակարևորը կատարումներն են, դրանք են ապրեցնում ստեղծագործությունը, չնայած երբեմն վատ կատարումը կարող է նաև սպանել գործը, բայց դա այլ թեմա է:

Նորից նշեմ, պետք չէ գերագնահատել մրցույթների դերը, մրցույթը արվեստում ինքնանպատակ չէ, ի վերջո սա սպորտ չէ, այստեղ տրվող գնահատականները կարող են շատ հարաբերական լինել:

Ս.Հ. - Երևանում ուսումը ավարտելուց մի քանի տարի հետո այնուամենայնիվ տեղափոխվեցիր Կանադա, ի՞նչն էր պատճառը:

Վ.Ս. - Մի պահ եկավ, երբ հասկացա, որ արդեն խեղդվում եմ, 2008 թվականն էր: Կոնտրաստը այնքան էր սրվել արտասահմանյան իմ փորձառության ու Հայաստանյան իրականության միջև, որ հասկացա, որ պետք է ընտրեմ Հայաստանում ֆիզիկական ներկայությանս և մասնագիտությանս միջև: Ինչպես նաև տարիների ընթացքում ավելի ու ավելի որոշակի էին դառնում որոշ մասնագիտական բացեր, որոնք պետք է լրացվեին: Այսպիսով, սկսեցի աշխատել այդ ուղղություններով, սակայն չէի կարող պարզապես ուսանողի կարգավիճակով մեկնել, քանի որ արդեն ընտանիք ունեի, փոքրիկ դստրիկ, որոշակի ապահովություն էր պետք: Այդ պատճառով մտա էմիգրացիոն երկար ու դժվարին պրոցեսի մեջ` զուգահեռաբար մտածելով, թե որտեղ պետք է ուսումս շարունակեմ: Այս առումով Մոնրեալը` իր ճանաչված McGill համալսարանով, կարծում եմ, օպտիմալ տարբերակն էր: Այստեղ նաև գտա շատ հետաքրքիր ու «թարմ» մոտեցումներով մարդու, դասախոսի, որի հետ, կարծում եմ, կարող եմ արդյունավետ աշխատել: Այդ մարդը ֆրանսիացի կոմպոզիտոր Ֆիլիպ Լեռուն է, որը վերջերս սկսել է դասավանդել McGill-ում: Հատկապես հույս ունեմ իր օգնությամբ ձեռք բերել հմտություններ ու գիտելիքներ էլեկտրոակուստիկ երաժշտության ոլորտում:

Ս.Հ. - Ի՞նչ ակնհայտ տարբերություն ես գտնում Կանադայի և Հայաստանի երաժշտական կյանքի միջև:

Վ.Ս. - Տարբերությունները շատ են. առաջին հերթին այստեղ, ինչպես այլ արևմտյան մշակութային մեծ քաղաքներում, աչքի է զարնում այդ կյանքի առատությունը. հետաքրքիր համերգներն այնքան են, որ երբեմն հնարավոր չէ նույնիսկ տաս տոկոսին հասցնել ներկա գտնվել: Մշակութային կյանքը այստեղ քեզ ամբողջությամբ պարուրում է: Առաջին հերթին աչքի է ընկնում բազմազանությունը` ոճերի, հոսքերի, մոտեցումների, անհատականությունների և այլն: Շատ կարևոր է չկորչել, չմոլորվել, և պետք է ասեմ, որ այստեղ ազգային ինքնությունը, արմատներն ու մշակույթը անսպասելիորեն օգնության են հասնում: Դրանք ճիշտ օգտագործելու դեպքում միայն ամրանում ես, և անշուշտ պարտադիր չէ «ազգային» երաժշտություն գրել սա զգալու համար, ես խոսում եմ ազգայինի արտահայտումների ավելի նուրբ շերտերի մասին:

Երկրորդ կարևոր հանգամանքը թերևս այն է, որ այստեղ ամեն ոճ ունի իր ունկնդիրը: Սա շատ եմ գնահատում, այսինքն` կարևոր չէ երաժշտական լեզուդ ինչպիսին է, կարևորը` ինչպես ես խոսում և ինչ ես ուզում ասել:

Ս.Հ. - Շատ կոմպոզիտորներ այսօր ստեղծագործում են միայն պատվեր ունենալու դեպքում: Հաճա՞խ ես պատվերներ ունենում, և ուսումնառությունից դուրս ստեղծագործե՞լ ես առանց պատվերի:

Վ.Ս. - Պատվերներ ունենում եմ, սակայն ոչ այնքան հաճախ, ինչքան ցանկալի կլիներ, այսինքն` ապրուստս միայն ստեղծագործելով ապահովել չեմ կարող, սակայն արդեն լիովին կայացած կոմպոզիտորներից շատերի համար էլ սա գրեթե անհնար է: Անշուշտ, պատվերով աշխատելը հաճելի է, իհարկե եթե ստեղծագործական նախապայմաններ չկան: Հիմնականում տրվում է գործիքների կազմը, մոտավոր տևողությունը և որոշակի ժամկետ, մնացածը քո ազատ ընտրությամբ է: Երբ պատվերներ չկան, միշտ կուտակված են լինում հետաքրքիր գաղափարներ, որոնք պետք է կյանքի կոչել, այդ ժամանակ գրում եմ ազատ, և հիմնականում այդ գործերը հետո իրենց տեղը գտնում են` կա´մ մրցույթներում հաջողության շնորհիվ, կա´մ կատարվում են համերգների ու փառատոների ընթացքում:

Ս.Հ. - Ի՞նչ միտումներ ես նկատում այսօրվա երաժտական կյանքում, որ քեզ հետաքրքրում կամ մտահոգում են:

Վ.Ս. - Սա անշուշտ չափազանց ծավալուն թեմա է: Սակայն եթե հակիրճ լինեմ, մտահոգում են ոչ այնքան տենդենցները արվեստում, որքան դրանց սկզբնաղբյուրները: Չ՞է որ արվեստը ժամանակի շունչն ու հայելին է... Նաև մարդ-արվեստ հարաբերության, ինչպես ասեմ... գռեհկացումը, արվեստի խորթանալը, հեռանալը մարդուց և հակառակը: Արվեստը իրականում երբեք մարդու կողմից չի վերահսկվել, սակայն մարդուց այդքան օտարացած, ինչքան այսօր է, կարծում եմ, չի եղել երբեք: Միևնույն ժամանակ երաժշտության ոլորտում թերևս երբեք չի եղել այսքան հետաքրքիր, իսկապես զարմանալի ժամանակ, որում ապրում ենք` արվեստների սինթեզը, արտահայտչամիջոցների բազմազանությունը, դրանց գրեթե բացարձակ ազատ ընտրությունը... Սակայն բազում հարցեր ունեմ` էսթետիկական, բարոյական կողմերի վերաբերյալ, գեղեցիկի այսօրվա պատկերացման, արվեստի հասցեատիրոջ ու նպատակների, ստեղծագործողի պատասխանատվության շուրջ, մի խոսքով հարցեր, հարցեր...

Ս.Հ. - Վերջում` կպատմե՞ս` հիմա ինչո՞վ ես զբաղվում, ինչպես նաև առաջիկա ծրագրերիդ մասին:

Վ.Ս. - Այս տարի ստեղծագործություններիս շուրջ 40-50 կատարումներ եղան տարբեր երկրներում, հիմնականում Հայաստանի երգչախմբերի և անսամբլների կողմից` Ավստրիա, Գերմանիա, Բելգիա, Շվեդիա, Լիտվա, Լատվիա, Ճապոնիա... և այլուր: Երկու ամիս առաջ, առաջին «կանադական» մրցանակը ստացա, կոմպոզիտորների ամենամյա մրցույթ էր` Socan Foundation-ի կողմից կազմակերպված:

Այս պահին գրում եմ ՀԲԸՄ-ի կողմից պատվիրված ստեղծագործություն գործիքային սեպտետի համար: Այն պետք է կատարվի Նյու-Յորքի Carnegie Hall-ում այս տարվա դեկտեմբերին: Սկսվել են դասերը համալսարանում, նաև հավանաբար մեր հայկական համայնքում շուտով երգչախումբ պետք է ղեկավարեմ: Կամաց-կամաց փորձում եմ ավելի ու ավելի ակտիվ ներգրավվել Մոնրեալի բազմազան ու այդքան գրավիչ մշակութային կյանքի մեջ:

Ս.Հ. - Շնորհակալություն, Վահրամ հետաքրքիր և բովանդակալից զրույցի համար: Ավելացնենք, որ մեր ընթերցողները Վահրամ Սարգսյանի ստեղծագործությունները կարող են լսել հետևյալ հղումներով`

http://cultural.am/hy/gradaran/erajshtutyun/joyful-light-yergchaxmbi-hamar
http://cultural.am/hy/gradaran/erajshtutyun/deux-silhouettes-feminines-dzayni-ev-ansambli-hamar
http://cultural.am/hy/gradaran/erajshtutyun/domine-deus-yot-menergishneri-hamar

           Հարցազրույցը վարեց Կոմիտասի անվան Երևանի պետական կոնսերվատորիայի ուսանողուհի, երաժշտագետ Սոնա Հայկազուն Գրիգորյանը