Թանգարան-թատրոնի նոր փորձը․ «Միայն սիրո լարը մնաց»

Թատերայնացված ընթերցումները վաղուց արդեն դարձել են հայ թատերական կյանքի անբաժան մասը։ Այս ձևաչափը, լինելով թատրոնի և գրականության հատման եզր, կարևոր տեղ ունի ժամանակակից թատերական գործընթացում․ այն հնարավորություն է տալիս փորձարկել բեմական խոսքի սահմանները՝ միաժամանակ պահպանելով հեղինակի տեքստի ամբողջականությունը։ Այդպիսի փորձառություն է նաև «Միայն սիրո լարը մնաց» խորագրով ընթերցումը, որը թանգարանի տնօրեն Արմինե Ավետիսյանի նախաձեռնությամբ կազմակերպվել է Ավետիք Իսահակյանի տուն-թանգարանի բակում։ 

Այս՝ թանգարան-թատրոն ձևաչափը հնարավորություն է տալիս հանդիսատեսին բացահայտելու ոչ միայն գրողի գործերը, այլև նրա ներաշխարհը՝ ապրումների ու հույզերի միջով։ Եվ իսկապես, Իսահակյանի և Շուշանիկ Մատակյանի նամակագրության հիման վրա կառուցված այս ընթերցումը հանդիսատեսին տանում է ոչ միայն գրական հիշողության, այլև անձնական դրամայի դաշտ։ 

Սցենարի հեղինակներ Ռուզաննա Մեսրոպյանն ու Աննա Սարոյանը թատերայնացված ընթերցումը կառուցել էին նամակների տրամաբանության շուրջ։ Իսահակյանի բառերը, որոնք գրված էին սիրո, տառապանքի և հիասթափության ծայրահեղ զգացումներով, բեմում հնչեցին որպես կենդանի խոսք․ ոչ թե անցյալի արձանագրություն, այլ ներկայի հուզական շեշտադրում։ 

Իսահակյանի տուն-թանգարանի բակը՝ իր հին ծառերով, մեղմ քամով ու խաղաղությամբ, ծառայեց որպես յուրօրինակ բեմահարթակ։ Մինչ ընթերցման սկիզբը հանդիսատեսը շրջում էր թանգարանի ներսում՝ բացահայտելով Իսահակյանի կյանքի ու ստեղծագործության տարբեր դրվագներ, ապա դուրս էր գալիս բակ, որտեղ արդեն սպասում էին տեքստն ու երաժշտությունը։ 

Սիփան Զադոյանն ու Արև Հակոբյանը՝ Հակոբ Պարոնյանի անվան երաժշտական կոմեդիայի պետական թատրոնի դերասանները, իրենց խաղով վերացրին ընթերցանության և բեմականացման սահմանները։ 

Նրանց մոտ տեքստը չմնաց միայն ընթերցվող, այլ վերածվեց ներսից եկող ապրումի։ Դերասանները ավելի չհուզականացրին նամակները, բայց կարողացան պահպանել այն լարումը, որից ծնվել են Իսահակյանի տողերը։ Սա այն հազվադեպ դեպքերից էր, երբ թատերայնացված ընթերցումը ստանում է ամբողջական ներկայացման չափ ու ազդեցություն։ Կենդանի երաժշտությունը ևս կարևոր դեր ուներ երեկոյի մթնոլորտում։ Աննա Մովսեսյանի նուրբ ու զգացմունքային կատարումները դարձան գործողության հուզական ուղեկից։ Ներկայացման սկիզբն ու ավարտը երաժշտական էին՝ ընդգծելով սիրո պատմության ողբերգական ու միաժամանակ պոետիկ բնույթը։ 

«Միայն սիրո լարը մնաց» ընթերցումը հիշեցրեց, որ թատրոնը կարող է լինել գրականության և հանդիսատեսի միջև կենդանի կամուրջ։ Այստեղ յուրաքանչյուր բառ ու հնչյուն վերածվեց ոչ միայն փաստի հիշեցման, այլ նաև նոր ապրումի։ Եվ եթե Իսահակյանի երիտասարդական սերն ուրվագծվում է որպես անհաս երազ, ապա թանգարանի բակում այն վերածվեց կենդանի հիշողության, որ համատեղեցին գրողի խոսքը, դերասանի ձայնը և հանդիսատեսի զգացողությունը։

Այսպիսով՝ երեկոն դարձավ ոչ միայն սիրո պատմության բացահայտում, այլև այն պարզ գիտակցման պահը, որ թատրոնը կարող է լինել հիշողության պահպանման ու փոխանցման ամենաազդեցիկ միջոցներից մեկը։

Արմինե Դանիելյան