Մարինա Նեմաթ. Սուրբ Ծնունդ

Որպես ռուսական ուղղափառ եկեղեցու ընտանիքի զավակ, որ մեծանում է Իրանում՝ Թեհրանում, ինձ համար Սուրբ Ծնունդ նշանակում էր մասնակցել շատ երկար պատարագի և սարսափելի հոգնել, բայց դա արժեր, քանի որ պատարագից հետո տատիկս ինձ արագ տուն էր հասցնում և թույլ տալիս՝ վերցնեմ տոնածառի վրայի աստղաձև մեղրաբլիթներից մեկը։ Ծնողներս ընդհանրապես կրոնական չէին և երբեք տատիկի ու ինձ հետ չէին մասնակցում պատարագի։ Թեհրանի ռուս ուղղափառները շատ փոքր համայնք էին կազմում, և մեր եկեղեցում պատարագին մասնակցող մարդկանց մեծամասնությունը տարեց կանայք էին։ Անգամ տատիկը, կամ, ինչպես ես էի նրան անվանում՝ Բաբուն, չէր կարողանում լավ երգել․ նա եկեղեցու երգչախմբի անդամ էր։ Նրան շատ լավ եմ հիշում՝ կանգնած մյուս երգիչների կողքին, որոնք բոլորն էլ առնվազն իր տարիքին էին, ալեխառն մազերը ամուր հավաքած գլխի հետևում, կատարելապես արդուկված ճերմակ բլուզով և սև շրջազգեստով, իսկ բարակ պարանոցին՝ մի փոքրիկ կարմիր շարֆ։ Նայում էի, թե ինչպես էր ժպտում ուրախ հիմներ երգելիս, որոնք դուրս էին հորդում իր սրտից և սավառնում էին մոմերի փոքրիկ ճարճատվող բոցերի, Կույսի ու Մանկան պատկերների և հավաքված ժողովրդի վրայով։ Տատիս ժպիտը միայն Սուրբ Ծննդին ու Սուրբ Զատկին էի տեսնում։ Նա անչափ բարի ու մեծահոգի կին էր, որ շատ դժվար կյանք էր ապրել, և ինչպես ինքն էր ինձ բացատրում՝ մոռացել էր՝ ինչպես ծիծաղել։ Այդ իսկ պատճառով դեռ վաղ տարիքից Սուրբ Ծնունդն ինձ համար հրաշք էր, քանի որ այն տարվա երկու յուրահատուկ օրերից մեկն էր, երբ կարող էի տատիս աչքերում երջանկություն տեսնել։

Իմ ծննդից շատ տարիներ առաջ՝ 1917 թվականին, Ռուսական հեղափոխությունը տատիս և իր պարսիկ ամուսնուն, որ մանուկ հասակից ապրել էր Սանկտ Պետերբուրգում, հեռացրել էր իրենց տնից։ Նրա ամուսինը՝ իմ պապիկը, իրենց՝ Թեհրան գալուց կարճ ժամանակ անց կողոպտվեց, ապա սպանվեց, որից հետո Բաբուն տառապեց, բայց կարողացավ ինքնուրույն մեծացնել իր երկու երեխաներին մի շատ տարօրինակ երկրում, որին չէր կարողանում հասկանալ։ Բաբուն մահացավ երբ ես յոթ տարեկան էի, և նրա մահով Սուրբ Ծնունդը փոխվեց ինձ համար։ Այլևս չկային տոնածառ ու աստղաձև մեղրաբլիթներ։ Բայցև իմ միակ հարազատ եղբայրը, որ ինձնից մեծ էր 14 տարով, մի քանի անգամ փրկեց այդ տոնը՝ ինձ նվերներ տալով։ Մի անգամ այն սև, գանգուր մազերով ու կապույտ աչքերով տիկնիկ էր, մյուս անգամ՝ խաղալիք գնացքների հավաքածու։ Սուրբծննդյան նվերներ երբեք չէի ստացել, քանի որ տատիկս գտնում էր, թե խաղալիքները փչացնում են երեխաներին, ուստի եղբորս բարությունը հիացրել էր ինձ, սակայն ես դեռ կարոտում էի տոնածառն ու թխվածքաբլիթները։

Իրանը մուսուլմանական երկիր է, և Սուրբ Ծնունդը երբեք արձակուրդ չի եղել, ուստի ես ստիպված էի այդ օրը գնալ դպրոց, բայց դա չէր մտահոգում ինձ, քանի որ սովոր էի դրան։ Ի վերջո, 1979 թվականի Իսլամական հեղափոխությունից հետո, երբ լրացավ իմ 14 ամյակը, ես սարսափելի զգացի Սուրբ Ծննդի վերականգնման և այն իմ կյանք հետ բերելու կարիքը։ Քրիստոնյաներն ընդունված փոքրամասնություն էին Իրանում, և անգամ հեղափոխությունից հետո եկեղեցի գնալն ու Սուրբ Ծնունդը նշելը մեզ վտանգ չէր պատճառի, քանի որ մենք հավատարիմ էին պետության կողմից կառավարվող իսլամական օրենքներին, չէինք փորձում մուսուլմաններին դարձնել քրիստոնյա և չէինք քննադատում կառավարությանը։ 1980-ի ամռանը ես սկսեցի գումար հավաքել, որ տոնածառ գնեմ, իսկ երբ եկավ ժամանակը, մայրիկիս ասացի, որ ինձ պետք է իր օգնությունը, որպեսզի տոնածառը տուն բերեմ, բայց նա դեմ էր այդ մտքին։ Թեհրանում եղևնի գնելն այնքան հեշտ չէր, որքան այստեղ՝ Կանադայում է, քանի որ ամբողջ քաղաքում ընդամենը մի քանի հոգի են վաճառում, բայց բարեբախտաբար մեր տնից մի քանի քայլի վրա էր այն։ Երբ եղևնին կանգուն էր, մեր շենքի նկուղից հանեցի զարդարանքների հին, փոշով պատված տուփերը և հիասթափվեցի՝ տեսնելով, թե որքան խունացած ու տգեղ տեսք ունեին։ Բայց գնացի խանութ և գնեցի մի քանի ժապավեն, զարդարեցի դրանք, մինչև բոլորովին նոր տեսք ստացան։

Ես ձերբակալվել եմ 1982 թվականի հունվարի 15-ին դպրոցում հակաիշանական ելույթներ ունենալու համար և ինձ տարել են Թեհրանի հյուսիսում գտնվող Էվին բանտ։ 16 տարեկան էի։ Ինձ խոշտանգեցին և դատապարտեցին մահվան, բայց իմ քննիչներից մեկը՝ Ալին, միջամտեց՝ պատիժս դարձնելով ցմահ բանտարկություն։ Մոտ 60-70 աղջիկների հետ, որոնց մեծ մասն իմ տարիքին էին, անցկացրի ամիսներ բանտախցում, որ նախատեսված էր 5-6 բանտարկյալների համար։ Ամեն գիշեր լսում էինք կրակոցներ, որոնք վերջ էին դնում մեր ընկերների կամ այլ բանտարկյալների կյանքին։ Ամեն օր մեզնից մի քանիսին կանչում էին հարցաքննության, և հետ էինք դառնում արնոտ ու այտուցված։ Դա էր Էվինի կյանքը, իսկ մենք պահում էինք մեր հույսը՝ իրար հետ խոսելով նախաէվինյան մեր կյանքից, միմյանց մայրերից ու հայրերից, եղբայրներից ու քույրերից, ինչպես նաև գրքերից, երաժշտությունից, ծննդյան տոնակատարություններից, գնումներից, եփել-թխելուց և ամեն-ամեն ինչից, որ մեզ երջանկացնում էր․․․ դրանով մենք ստեղծել էինք հուշերի խճանկար, որ դարձել էր հույսի փարոս և մեզ ավետում էր, որ մեր մղձավանջները կվերջանան, և մի օր տուն կգնանք։ Էվինում շուրջ 5 ամիս բանտարկված մնալուց հետո Ալին ստիպեց ինձ ամուսնանալ իր հետ։ Բայց դա չէր նշանակում, թե ես ազատ էի արձակվում։ Ցերեկներս անցկացնում էի մեկուսարանում, իսկ գիշերները՝ նրա հետ։ Դա բռնաբարություն էր՝ ամուսնության անվան տակ։ Մեր ամուսնությունից 15 ամիս անց Ալին սպանվեց, և 1984 թվականին երկու տարի, երկու ամիս, տասներկու օր բանտում մնալուց հետո ես վերջապես ազատ արձակվեցի։

Ինչպես կարող եք պատկերացնել՝ Սուրբ Ծնունդն ինձ համար Էվինում փոխվեց։ Նախքան Ալին կպարտադրեր ամուսնանալ իր հետ, նա ստիպեց ընդունել իսլամ։ Ես ինձ զգում էի դավաճան։ Ես դավաճանել էի ինքս ինձ, իմ ընտանիքին, իմ եկեղեցուն, բայց նախևառաջ՝ զգում էի, որ Աստծուն եմ դավաճանել։ Մեկուսարանում մտածելու շատ ժամանակ է լինում, և ես ժամերով խոսում էի Աստծո հետ, նորից ու նորից ներողություն հայցում Նրանից, բացատրում, որ ես չունեի ընտրություն, որ եթե չանեի այն, ինչ Ալին էր ուզում, նա կձերբակալեր հորս, մորս, ընկերոջս, և ես ուղղակի չէի կարողանա ապրել։ Առհասարակ քաջություն չէր իմ կողմից, բայց ես որոշել էի, որ եթե նրանք ձերբակալեն ընտանիքիս, մի օր վերադառնալու տուն ուղղակի չէի ունենա։ Ես Աստծուց ակնկալում էի, որ մի բան կասի ինձ, բայց Նա երբեք ոչ մի բառ չասաց, և շատ ու շատ անգամներ ես զարմանում էի՝ արդյոք չի՞ լքել Նա ինձ։ Սակայն գիշերվա մեջ մի պահ կար, մի պահ՝ քնի և արթնության արանքում, երբ զգում էի գերեզմանի նմանվող բանտախցի մթությունը․․․ և այդժամ զգում էի ինչ-որ ներկայություն։ Դա ձայն չէր, կամ այնպիսի մի բան, որ լսեի կամ դիպչեի, բայց այն կար, այն ջերմ էր, բարի և այն չլքեց ինձ։

1983-ի Սուրբ Ծննդին ձյուն եկավ։ Ինձ հանել էին մեկուսարանից, և կրկին բանտախցում էի շատ աղջիկների հետ։ Վաղ առավոտյան մեր բանտախցի ճաղավանդակից նայում էի, թե քամու հետ ինչպես էին ձյան փետրանման փաթիլները հետ ու առաջ լինում։ Բանտի շենքով մեկ կապված պարանները և վրայի հագուստները շուտով պատվեցին ճերմակով։ Երբ բակը օգտագործելու մեր հերթն եկավ, աղջիկների մեծ մասը իրենց լվացքը հավաքելուց հետո անմիջապես հետ դարձան, քանի որ շատ ցուրտ էր։ Մեր ռետինե հողաթափերն այդքան էլ հաստ չէին։ Ես առաջարկեցի բերել իմ ընկերներից մի քանիսի հագուստը։ Իմ պատկերացրածից շատ ավելի ցուրտ էր, բայց ինձ դուր էր գալիս փաթիլների հպումն իմ դեմքին։ Դրսում մարդ չկար։ Ես հանեցի գուլպաներս ու հողաթափերս՝ կանգնելով հնարավորինս անշարժ։ Ձմռան ճերմակ ուրվագիծը կլանեց  ու ծածկեց ինձ՝ մատներիս միջև եղած փոքրիկ տարածությունները լցնելով։ Սուրբ Ծնունդ։ Այն օրը, երբ ծնվեց Քրիստոսը։ Ուրախանալու ու զվարճանալու օր, տաղեր երգելու, ճաշելու և նվերներ բացելու օր։ Ինչպե՞ս կարող է կյանքը շարունակվել այնպես, կարծես ոչինչ էլ տեղի չի ունեցել, կարծես այդքան կորսված կյանքեր գոյություն չեն էլ ունեցել։

 Որոշ ժամանակ անց ոտքերս սկսեցին ցավել, իսկ հետո՝ թմրել: Էվինն ինձ հեռացրել էր տնից, հեռացրել էր ինքս ինձնից, տարել էր վախից անդին մի տարածք, այն ինձ ցույց էր տվել շատ ավելի ցավ, քան, որին պետք է դիմանա ցանկացած ոք։ Ես նախկինում կորուստներ ունեցել էի, վշտացել էի։ Բայց այստեղ վիշտը դարձել էր անվերջ, խավարի մոլեգնող մարմին, որն իր զոհերին մշտնջենական շնչահեղձ վիճակում էր պահում։ Այստեղից հետո մարդ ինչպե՞ս կարող է ապրել։

1991-ին ամուսինս՝ Անդրեն, որ նախքան ձերբակալությունս իմ ընկերն էր, մեր երկու տարեկան որդին և ես եկանք Կանադա, իսկ երբ մոտեցավ սուրբծննդյան շրջանը, ես հուզվեցի՝ տեսնելով, որ Սուրբ Ծննդին այստեղ իսկապես արձակուրդ էր։ Ինձ համար հաճելի էր գնալ առևտրի կենտրոն և նայել զարդարանքներին ու գնորդներին։ Ձերբակալությանս նախորդած վերջին Սուրբ Ծննդին ես իմ ընկերների ու սիրելիների համար շարֆեր էի գործել, բայց Կանադայում, թեպետ մենք շատ գումար չունեինք, կարող էի գնալ խանութ և գնել շատ ավելի գեղեցիկ բան, քան շարֆն էր։

Արդեն 17 տարի է՝ Կանադայում ենք և դարձել ենք կանադացի, բայց վերջին երկու տարիներին ես ավելի ու ավելի եմ մտածում Իրանում անցկացրած Սուրբ Ծնունդներիս մասին և հասկացել եմ, որ ուզում եմ՝ այն հնարավորինս պարզ լինի։ Եղևնին ինձ համար կենսական նշանակություն ունի, բայց նոր զարդարարանքներ ես չեմ ուզում։ Ուզում եմ երգել տաղեր անգամ այն դեպքում, երբ գիտեմ՝ երգել չգիտեմ։ Ուզում եմ հիշել բանտում զգացածս մենությունն ու այն ներկայությունը, որն ինձ պահեց արթուն այն ժամանակ, երբ իմ աշպարհի բոլոր լույսերը մարել էին։ Ես ուզում եմ հիշել Էվինում խոշտանգված իմ բոլոր ընկերներին և նրանց, որոնք կորցրին իրենց կյանքը։ Եվ ուզում եմ հիշել այն մանկանը, որ ծնվեց մոտ 2000 տարի առաջ և մարդկանց ասաց․ «Սիրեցէ՛ք զմիմեանս»։

Եթե ինձնից կախված լիներ, ես կարգելեի սուրբծննդյան նվերներն իմ տանը, բայց գիտեմ՝ դա անելու դեպքում հեղափոխություն կլինի ուղղակի, ուստի թույլ եմ տալիս միայն մեկ փոքրիկ նվեր՝ իմ տանն ապրող յուրաքանչյուր անձի։ Ես չեմ գնելու անպիտան հուշանվերներ, որ տամ փոստատարին, գործընկերներին, ուսուցիչներին․․։ Փոխարենը, ես բոլորին խրախուսում եմ, որպեսզի ժամանակ հատկացնեն կամ գումար նվիրաբերեն, եթե կարող են։ Այն, ինչ ուզում եմ, Սուրբ Ծննդից, աստղաձև մեղրաբլիթներն են, տոնածառը և որ ընտանիքս կողքիս լինի, որովհետև ես գիտեմ, թե որքան անկանխատեսելի է կյանքը, և որ սա կարող է լինել մեր համատեղ կյանքի վերջին Սուրբ Ծնունդը։

Անգլերենից թարգմանությունը՝ Արեգ Բագրատյանի