ԳՈԼԻ ԹԱՐԱՂԻ. ՍՊԻՏԱԿ ԹԱՐԱՆ
Թեև մորաքույր Բադրին քառասունմեկ տարեկան էր, բայց նման էր աղջնակի, կին-երեխա էր` գրավիչ, սիրալիր ու քնքուշ: Մի աննշան բանից լացում էր, հեշտությամբ ծիծաղում, և նրա սրտաբացությունը չափ ու սահման չուներ: Պաշտում էր բնությունը. պարտեզի ծաղիկներն այնպես ջերմեռանդորեն էր գուրգուրում, որ թերթիկները պոկվում էին, ճնճղուկներին այնքան էր կերակրում, մինչև փորացավ էին ընկնում ու սատկում: Աննկարագրելի էր նրա սերը բնության հանդեպ: Ամառվա տապին` կեսօրից հետո, երբ երկնքից կրակ էր թափվում, նստում էր արևի տակ, բավականություն ստանում: Ձմեռվա սառնամանիքին առանց վերարկուի կամ անձրևանոցի շրջում էր անձրևի ու ձյան մեջ: Սակայն նրա սովորություններից ամենաարտասովորը սերն էր Քարիմ փաշայի` ամուսնու նկատմամբ:
Քարիմ փաշան դևի նման էր: Երբ մթության մեջ պատահաբար դեմս էր դուրս գալիս, վախեցած ճչում էի: Աչքերը չափազանց սև էին ու պսպղուն, արծաթագույն փարթամ մազեր ու մորուք ուներ, դռան բարձրությանը հասնող հասակ, լայնաթիկունք էր: Բոլորի աչքի առաջ մորաքույր Բադրին համբուրում էր նրա խոշոր ձեռքերը, բեղ-մորուքը: Գերդաստանի տարեց կանայք տարուբերում էին գլուխները, տղամարդկանց ևս դուր չէր գալիս, բայց ներողամիտ էին` հաշվի առնելով Քարիմ փաշայի օտարական լինելն ու իրենց կարծիքով` մորաքրոջ առողջ խելք չունենալը:
Քարիմ փաշան ծնվել էր Ստամբուլում: Կյանքի մեծ մասն ապրել էր Կովկասում, Վրաստանում և Մոսկվայում: Հաճախ էր մեծ հյուրասիրություններ կազմակերպում: Նրա ամենասիրելի զբաղմունքը փասիանների ու փոքր հավքերի որսն էր. թռչուններ, որոնք անվտանգ էին, համեղ, խորովվում էին այնպես, որ ոսկորներն էլ էին ծամվում: Ամիսը մեկ լորի և կաքավի որսի պատրվակով հավաքվում էր ամբողջ գերդաստանը: Կերուխումը բնության գրկում էր անցնում: Առավոտ կանուխ երեք-չորս մեքենայում լցված կանանցով, երեխաներով, տղամարդկանցով, ուտելիքով ու կաթսաններով ճամփա էինք ընկնում: Քեռի Հոմայունը միակն էր, որ չէր ընկերակցում մեզ: Գնում էինք դեպի հյուսիս` հստակ չիմանալով` ուր: Մեծերը նստում էին ծառերի ստվերում` ծածկոցների ու կարպետների վրա, զրուցում էին: Տղամարդու շալվարով և բոլորքավոր գլխարկով մորաքույր Բադրին ծխախոտը բերանից չէր գցում: Հեռու էր մնում նրանցից, ովքեր կերուխումի, զվարճանալու համար էին եկել: Առանձնանում էր, հաստաբուն մի ծառի հետևում կանգնած` հայացքը հառում հեռավոր կետի: Ես, որ նրա տանն էի մեծացել, կարդում էի նրա մտքերը, գիտեի` իր հորինած պատմություններում է թրև գալիս: Մորաքույրը գրող կամ կինոսցենարիստ պիտի դարձած լիներ:
Նրանք երեխաներ չունեին: Քարիմ փաշան գերդաստանի բոլոր մանուկների սիրելին էր: Ես, իհարկե, ընտրյալ էի. Բադրի մորաքույրը մայրիկից գողացել էր ինձ: Նույնիսկ արտասահմանյան ուղևորությունների ժամանակ էր ինձ հետը տանում: Երբ դպրոցից դուրս էի գալիս, տեսնում էի ավտոմեքենայի ղեկին նստած սպասում է ինձ: Նիհար, համակրելի, երկար արտևանունքով, խելացի ու չարաճճի հայացքով պատանու տեսք ուներ: Նրա գեղեցկությունն առաջին հայացքից նկատելի չէր, կաթիլ-կաթիլ, հատիկ առ հատիկ պիտի բացահայտեիր այն: Ովքեր չէին ճանաչում նրան, կարծում էին` խելառ է, ովքեր ճանաչում էին, պաշտում էին Քարիմ փաշայի, քեռի Հոմայունի և ինձ նման:
Ես մեկ մորաքրոջս, մեկ էլ քեռուս տանն էի լինում: Առանձին և մշտական բնակության վայր չունեի: Հայրս մահացել էր տարիներ առաջ. կյանքն առանց նրա դժվար էր, մնացել էինք անփող ու անպաշտպան: Հորս մահից հետո մեր տունը վաճառեցինք շատ էժան գնով, տեղափոխվեցինք քեռու տուն. երեքով էինք` ես, մայրս, տատիկս: Քեռի Հոմայունը երկար տարիներ ապրել էր Հնդկաստանում: Բուսակեր էր, յուրահատուկ մտածելակերպ ու աշխարհայացք ուներ: Տեղափոխվելուց առաջ պահանջեց. «Ձեզ հետ ոչ մի իր չբերեք, էդ կահ-կարասին թափեք, թող գնա: Մեկ էլ՝ այս տանը միս եփելն արգելվում է: Սնվեք հասարակ բաներով` կանաչեղեն, միրգ, հաց, պանիր, կարագ»: Տատիկն ընդդիմացավ. «Բարով ես եկել: Հո՞ յոգ չենք: Գուցե մեխերի ու սայրերի վրա է՞լ պառկեցնես: Ճաշին ես պիտի միս ու ձուկ ուտեմ, բժշկի հորդորն է»: Քեռին խոսում էր խաղաղ ու մեղմ. «Այս տուն միս չպիտի մտնի»: «Ինչո՞ւ, սա զորանո՞ց է: Եթե զորանոց էլ է, ես եմ բոլորի, այդ թվում նաև քո հրամանատարը, սիրելի՛ տղաս, շարքային Հոմայո՛ւն»:
Ես ասելու ոչինչ չունեի: Ցանկանում էի, որքան հնարավոր է շուտ մորաքույր Բադրիի տուն փախչել: Մայրս օրական տասը տեսակ հանգստացնող հաբ էր կուլ տալիս, նրա համար տարբերություն չկար` որտեղ է. գետնին էլ պառկեր, կքներ, ինչ դնեին առաջը, կուտեր:
Քեռի Հոմայունը վերևի հարկում էր ապրում` իր սպասավոր հաջիի հետ: Նրա սենյակը լիքն էր գրքերով: Այնտեղից մշտապես խնկի հոտ էր գալիս: Հնդկական ճերմակ հագուստ էր կրում, արծաթագույն երկար մազերը գլխի հետևում հավաքում: Սպիտակ շորերից երկու ձեռք էլ հաջիին էր տվել: Նա հնդկական շապիկն իր քրդական շալվարի հետ էր հագնում, վտիտ ու հյուծված սենյակներում պտույտ տալիս, աթոռների հենակների, ճաշասեղանի փոշին ու կեղտն էր մաքրում: Ծանր էր լսում, ինչ ասում էիր` հակառակն էր հասկանում և անիմաստ, անհեթեթ պատասխաններ էր տալիս: Միակ արարածը, որ ըմբռնում էր նրա ասածները, քեռու փրչոտ և մեծ շունն էր` Ջիմին: Նա հայացքով, պոչի շարժումներով, թույլ հաչոցներով խոսում էր հաջիի հետ, հաջին էլ նրան էր հասկանում:
Տատիկի անկողինը ճաշասենյակում էինք բացել: Նա իր տեղը չէր սիրում և ամեն գիշեր գոռում էր. «Հաջի՛, տխմա՛ր, գնա՛ իմ մահճակալը բեր այստեղ»: Հաջին հարցնում էր. «Ինչ-որ բանի կարիք ունե՞ք»: Տատիկը հունից դուրս էր գալիս: Նա չէր էլ կարողանում ուղիղ կանգնել, մարմինը թեքված էր դեպի ձախ, հենվում էր պատին կամ սեղանի եզրին:
Քեռու տուն տեղափոխվելու առաջին գիշերը տատիկն իրեն երկու տարեկան քմահաճ երեխայից էլ վատ պահեց: Թևերի տակն ընկած` ես ու քեռի Հոմայունը նրան մի կերպ նստեցրինք ներքնակին: Չէր ենթարկվում: Ճչում էր. «Թողե՛ք ինձ»: Նույնիսկ քեռու ականջը ոլորեց, փորձում էր հրել նրան և քիչ էր մնում գետին գլորեր. քեռի Հոմայունը հնդկացի հոգևորականի պես վտիտ էր: Տատիկը շարունակում էր գոռալ. «Ա՜խ, Հոմայուն, ճգնավոր դառնալդ ո՞ր մեղքիս համար էր: Հնդիկ մեռել լողացնողների բաժինն ես դառնալու: Հայրդ վշտամահ եղավ: Իրավունքներդ պաշտպանելուց առաջ պարտականություններդ կատարիր: Ուզում ես` գնա՛, մնա՛ քո էդ Հնդկաստանում, խոտակեր դարձիր: Տեսքիդ նայե՞լ ես, սատկած մոզու ես նման»:
Ի հակադրություն քեռու տանը` մորաքույր Բադրիի տունը լի էր խոսք ու զրույցով, աղմուկով և ծիծաղով: Քարիմ փաշան, նույնիսկ լողանալիս կամ սափրվելիս, երգում էր բարձր ձայնով, ինչպես օպերային երգիչը: Մորաքույրն արթնանալուն պես միացնում էր փոքրիկ ռադիոն, և նրա ծիծաղի քաղցր ձայնը պտտվում էր սենյակներում` խառնվելով ռադիոյից սփռվող երաժշտությանը: Վաղ առավոտից պարբերաբար հնչում էր դռան զանգը, ու սկսվում էր գնալ-գալը: Ոմանք գալիս էին նախաճաշելու, մյուսները` ճաշելու. շատերը մնում էին մինչև ուշ երեկո: Մորաքույր Բադրին Քարիմ փաշայից չէր հեռանում, ստվերի նման ամենուր հետևում էր նրան: Ճաշելիս նստում էր կողքին, ջուր կամ մրգահյութ լցնում ամուսնու բաժակը, աղամանը, մածունի թասը, ռեհանի ափսեն մոտեցնում` գլուխը հպելով նրա ուսին:
Մորաքույր Բադրիի սերը Քարիմ փաշայի հանդեպ բոլորին առեղծված էր թվում: Ոչ ոք չէր հասկանում, թե նա ինչ է գտել այդ հաղթանդամ թուրքի մեջ: Ես, որ նրանց հետ էի ապրում, ավելի հաճախ էի ականատես լինում այդ արտասովոր, զարմանալի կապի դրսևորումներին: Տեսնում էի` ինչպես է ամեն առավոտ մորաքույր Բադրին` քնաթաթախ ու բոկոտն, մինչև ավտոտնակ վազում ամուսնու հետևից, ձեռքն ու այտը համբուրելով հրաժեշտ տալիս և քարացած կանգնում` մինչև Քարիմ փաշայի մուգ վարդագույն կադիլակի տեսադաշտից հեռանալը: Հետո վերադառնում էր անկողին, քնում կամ գիրք կարդում: Երեկոյան, երբ մոտենում էր ամուսնու վերադարձի ժամը, շտապ-շտապ զգեստափոխվում էր, մազերին վարսակալ ամրացնում, ներկում շուրթերը և հեռվից լսվող ամեն մեքենայի ազդանշանի հետ տեղից վեր թռչում, գլուխը հանում պատուհանից, մինչև փողոցի խորքը հայացք նետում:
Քարիմ փաշան շատ հյուրասեր էր, առատաձեռն ու սրտաբաց: Հաճախ էր յոթ-ութ հյուրերի հետ վերադառնում տուն` մի քանի արկղ մրգերով, բազմատեսակ քաղցրեղենի տուփերով: Հյուրերը` պարսիկներ, Ստամբուլի թուրքեր, կովկասցիներ, վրացիներ, կին, տղամարդ, ծեր ու ջահել խաղում էին մինչև գիշերվա երեքը, պարտվում, հաղթում, և երբ տանուլ էին տալիս վերջին կոպեկներն ու ավարտվում էր ծխախոտի վերջին հատիկը, գնում էին:
Հեղափոխությունից մի տարի առաջ էր: Քաղաքն անհանգիստ էր, մի տենդագին շունչ էր պտտվում փողոցներում: Ամենուրեք երթեր էին, ցույցեր, շահի դեմ ուղղված ցուցապաստառներ: Քարիմ փաշան մտահոգ էր, բայց աշխատում էր ցույց չտալ: Անընդհատ հեռախոսի մոտ էր, արտասահմանցի ծանոթների հետ էր խոսում: Երեկոները հավաքվում էինք նրա մեծ ռադիոյի շուրջը, BBC-ի լուրերն էինք լսում: Մորաքույր Բադրին նույնքան անհոգ էր: Նա չէր հավատում, որ էջն այլևս թերթված է, և ճակատագրի գնացքը փոխել է իր ընթացքի ուղղությունը: Հյուրերը, որոնք լավ ժամանցի համար էին գալիս, աստիճանաբար սևեռվեցին դրության վտանգավորության վրա, և նրանց խոսքն ու զրույցը կամաց-կամաց քաղաքական երանգ ստացավ, ինչն էլ հետո փոխակերպվեց վախի ու լռության: Քարիմ փաշան որոշեց մորաքույր Բադրիի հետ Ստամբուլ տեղափոխվել: Մորաքույրը համառ էր ու հաստատակամ. «Չեմ մեկնի, անհնա՛ր է, ես սիրում եմ Իրանը, հեռանալ չեմ կարող»: Քարիմ փաշան համբուրեց նրա ձեռքերն ու այտերը. «Մի քանի ամիս կմնանք, դրությունը կխաղաղվի, կվերադառնանք»: «Չե՛մ կարող, իմ տունն ու կյանքն այստեղ է»: Քարիմ փաշան զայրացավ, ձեռքերը մեջքին դրած` սկսեց քայլել սենյակում: Պարանոցը կարմրել էր, բեղերը` ցցվել: Ասաց. «Շատ լավ, ես մենակ կմեկնեմ»: Մորաքուրը լաց ու կոծ արեց, վերմակը երեսին քաշեց, հրաժարվեց հացից: Թեպետ դժվար էր Քարիմ փաշայի համար կնոջն անուշադրության մատնելը, բայց իր խոսքից նա հետ չկանգնեց: Հասկանալով, որ արտասուքը չի օգնում, մորաքույրը սկսեց կատակներ անել, երգել, ծիծաղել, ծամածռել դեմքը, բայց երբ տեսավ~ սիրելի ամուսինը քարե արձանի նման անշարժ նստել և կիտել է սև հոնքերը, ստիպված տեղի տվեց: Որոշեցին` Քարիմ փաշան ավելի շուտ կմեկնի, կկարգավորի գործերը և գեղեցկուհի կնոջ համար տուն կգտնի:
Առաջին անգամ էր, որ մորաքույրը Քարիմ փաշայից հեռու էր լինելու: Ասաց. «Հրաժեշտի խոսքեր հարկավոր չեն: Սովորականի նման կուղեկցեմ քեզ մինչև դուռը: Գնալու մասին ոչ մի խոսք, կասես` երեկոյան կվերադառնամ»: Բայց չկարողացավ դիմանալ: Վազեց փողոց, կանգնեց մեքենայի առաջ, հետո բացեց հետևի դուռը, իրեն ներս գցեց: Կախվեց Քարիմ փաշայի պարանոցից ու բաց չէր թողնում: Հարևանները ծիկրակում էին վարագույրների հետևից, վարորդն ամոթահար կախել էր գլուխը: Նանեն` տան սպասուհին, որ Ղուրանն ու մի բաժակ ջուր ձեռքին կանգնել էր դռան շեմին, ասաց. «Տիկի՛ն ջան, ինչո՞ւ եք Ձեզ այդպես պահում, երկու օրից Դուք էլ կգնաք»,-հետո առաջացավ, բռնեց նրա ձեռքը: Երկուսով մորաքույր Բադրիին մի կերպ դուրս քաշեցինք մեքենայից: Քարիմ փաշան հապշտապ փակեց դուռը, վարորդն անմիջապես մեքենան պոկեց տեղից, և մուգ վարդագույն կադիլակը մի ակնթարթում անհետացավ:
Մյուս օրը Քարիմ փաշան զանգահարեց, զրուցեց կնոջ հետ: Ծիծաղեցրեց նրան, կարողացավ բարձրացնել նրա տրամադրությունը: Հաջորդ օրն էլ զանգ տվեց` և՛ առավոտյան, և՛ երեկոյան:
Մորաքույրը մեկնելու պատրաստություն էր տեսնում և հազար տեսակ մտահոգություններ ուներ: Մտածում էր` Քարիմ փաշայի հնաոճ թանկարժեք իրերն ու մետաքսե ծածկոցները տանի՞, թե՞ թողնի, խոհարարի, այգեպանի, ծեր սպասավորի աշխատավարձն ինչպե՞ս վճարի, ո՞ր զգեստը, կոշիկը, գլխարկը, վերարկուն, շապիկն ընտրի: Ամեն մանրուքի համար անհանգստանում էր և չգիտեր` վաղն իրեն ինչ է սպասում:
Երրորդ օրը Քարիմ փաշայից ոչ մի լուր չեղավ: Այդպես նաև հաջորդ օրը, հինգերորդ և վեցերորդ օրերը: Մի հայ կին, որ շաբաթը մեկ արդուկ անելու համար մորաքույր Բադրիի տուն էր գալիս, կարգի բերեց, ներկեց մորաքրոջ եղունգները, թելով հեռացրեց դեմքի մազերը: Նա նաև սուրճի բաժակով գուշակություն էր անում: Մորաքույրը հույսը նրա վրա էր դրել: Սուրճը մի ակնթարթում գլուխը քաշեց, գավաթը շրջեց, հետո հայուհու առաջը դրեց: Հայ կինը նայեց բաժակի մեջ, շուրթերն ամուր սեղմեց, ձեռքով հրեց սուրճի գավաթն ու տեղից վեր կացավ: Ասաց. «Այսօր հոգնած եմ: Աչքերս լավ չեն տեսնում, թող մնա ուրիշ անգամ»: Մորաքույր Բադրին չէր ուզում նրան բաց թողնել: Զգում էր, որ հայուհին վատ բան է գուշակել և չի ուզում խոսել: Հազվադեպ էր պատահում, որ մորաքույրն այդքան անհանգիստ ու վախեցած լիներ: Չէր հավատում բախտագուշակներին, պայծառատեսներին: Նախկինում հայ տիկնոջ արած գուշակությունների վրա ծիծաղում էր, բայց այս անգամ ջանում էր հասկանալ ինչն ինչոց է և սարսափահար նայում էր բաժակի մեջ, ասես Քարիմ փաշայի բախտն ու ճակատագիրը սուրճի սև մրուրի տակ էին թաքնված: Հայուհին արագ-արագ վերցրեց պայուսակը, հրաժեշտ տվեց և անմիջապես հեռացավ: Մորաքույրն ասաց. «Ավելի լավ, ես նման անհեթեթությունների չեմ հավատում»,- և սուրճի գավաթը խփելով գետնին` ջարդեց:
Անցավ ևս երկու օր: Մորաքույր Բադրին ճամպրուկները կապել էր արդեն, երբ լուր հասավ, որ Քարիմ փաշան ավտովթարի զոհ է դարձել: Չորս օր անգիտակից պառկելուց հետո ուշքի է եկել, մի քանի անգամ մորաքույր Բադրիին կանչել ու լռել է:
Բոլորիս սիրելի հաղթանդամ, թավ բեղերով, սիրառատ, կատակասեր, ժպտերես, ուժեղ և պատկառելի Քարիմ փաշան անհետացել էր` ընկնող տերևի թեթևությամբ: Մի՞թե հնարավոր էր… Անհնար էր… Ինչո՞ւ, ինչպե՞ս…Նման բաներ հաճախ են պատահում, բայց` ուրիշների հետ: Ես երիտասարդ էի, և իմ անփորձ աշխարհայացքում մահն օտարներին էր, նրանց, որոնց վախճանի մասին օրաթերթերում ես կարդում:
Մորաքույր Բադրին խելագարի էր նման: Ճչում էր, ոտաբոբիկ մի սենյակից մյուսը վազում: Նրա ճիչն անհետանում էր հավաքված մարդկանց աղմուկի մեջ: Հետո մահճակալին պառկեց, գրկեց Քարիմ փաշայի բարձը և սկսեց ողբալ:
Քեռի Հոմայունն ամեն օր գալիս էր: Նստում էր կողքին, միստիկ բանաստեղծություններ արտասանում: Ես ոչինչ չէի կարողանում անել մորաքրոջս համար և դրանից ինձ ավելի վատ էի զգում: Երիտասարդ ու անփորձ միտքս ունակ չէր ընդունելու մահվան սարսափն ու ճակատագրի անխուսափելիությունը:
Քարիմ փաշան հին և երևելի տոհմից էր սերում: Նրա նախնիները թաղված էին Ստամբուլում և Քարիմ փաշայի հուղարկավորության նկարներն ուղարկեցին մորաքրոջ համար: Մորաքույր Բադրին ևս չէր ուզում կամ չէր կարողանում ընդունել Քարիմ փաշայի մահը: Պատրաստ չէր սև զգեստներ հագնելու և թույլ չէր տալիս` որևէ մեկն իր տուն ցավակցություն և մխիթարություն հայտնելու գար: Նրան տեսնելու թույլտվություն միայն քեռին ու մայրս ունեին: Մայրիկը համոզում էր նրան` քեռի Հոմայունի տուն տեղափոխվի, բայց նա չէր համաձայնում: Գիշերները կանգնում էր Քարիմ փաշայի մահճակալի մոտ, կանչում էր նրան: Ասում էր, որ մի երկու անգամ տեսել է նրան, լսել ձայնը: Ժամանակ առ ժամանակ խոսում էր Քարիմ փաշայի հետ, պատմում նրան հեղափոխական իրադարձություններից: Հետո թուղթ ու գրիչ էր վերցնում, որոշ բաներ գրի առնում: Ասում էր` ամուսինն է իրեն թելադրում: Ինձ իր մոտ էր պահում, խնդրում էր` մոտը քնեմ: Ինքը չէր քնում, եթե ննջում էլ էր` մղձավանջներ էր ունենում: Հևում էր, ճչում: Մայրիկը նրա համար քնաբեր էր բերել, բայց չէր խմում: Չէր ցանկանում թեկուզ մի ակնթարթ ամուսնուն գլխից հանել:
Քարիմ փաշայի դատարկ տեղը լցվեց մեծ լռությամբ: Սենյակների մեծ մասի դռները գոց էին, սեղան-աթոռների վրա ճերմակ սավաններ էին փռված: Ասես տանտերերը ճամփորդության էին մեկնել: Պատերը ծածկված էին հին լուսանկարներով. հիմնականում Քարիմ փաշայի նախնիների նկարներն էին: Գիշերվա խավարում նրանք կենդանություն էին առնում և ինձ թվում էր` նրանց աչքերը կայծկլտում են: Քարիմ փաշայի անգոյությամբ մորաքույր Բադրիի տունն այլևս անապահով էր: Բոլոր նրանք, ովքեր տարիներ շարունակ ապրել էին մորաքրոջ տանը` խոհարար, այգեպան ու սպասավոր, Քարիմ փաշայի մահից հետո թողեցին ու գնացին: Մնաց միայն թույլ ու պառաված Նանեն: Երեք միայնակ կանայք էինք, եթե ավազակներ մտնեին տուն, թռցնեին մեր գլուխը, ոչ ոք ոչինչ չէր էլ իմանա: Ապահովության համար մորաքույրը Քարիմ փաշայի որսորդական հրացանն իր մահճակալի մոտ էր դնում և ամենաչնչին ձայնի դեպքում` հրացանն ուսին գցած` զգուշորեն, քայլ-քայլ իջնում էր աստիճաններից: Ես վերմակը գլխիս էի քաշում և դողում:
Քեռի Հոմայունը խորհուրդ տվեց վաճառել կամ ընծայաբերել բոլոր արժեքավոր և հնաոճ իրերը: Մորաքույր Բադրին գոռաց. «Դրանք ամուսնուս են պատկանում, եթե մեկն էլ կորչի, ես կմահանամ»: Օրեր տևած խոսք ու զրույցից, վեճերից հետո, վերջապես մորաքույրը հառաչելով, ափսոսալով` համաձայնեց հնաոճ իրերը քեռի Հոմայունի տուն տեղափոխել: Բայց դա այդքան էլ դյուրին գործ չէր: Հին կուժ ու բաժակ, արծաթյա սկուտեղներ, հնդկական արձանիկներ, ռուսական աշտանակներ և հազար տեսակ մանր-մունր այլ ապրանքներ, խումբ-խումբ կամ հատ-հատ, մեքենայի բեռնախցիկի մեջ էինք տեղավորում և գիշերվա խավարի մեջ քեռու տուն հասցնում: Ավելի փոքրերն ու թեթևները դնում էինք գույնզգույն տոպրակների մեջ, վրան փակում, դուրս գալիս տնից` իբր գնումների ենք գնում: Որոշներն էլ մայրիկն էր տեղափոխում՝ սպորտային պայուսակով: Ոչ մեկին չէինք վստահում: Մայրիկն էլ հաճախ քնաթաթախ ու ցրված էր լինում, կորցնում էր ճանապարհը: Նանեն ավելի վատ վիճակում էր: Երկու քայլ գնում էր, հեծկլտում, բողոքում, նստում գետնին: Վերջապես ահ ու դողով ամբողջը տեղափոխեցինք և շարեցինք ճաշասենյակում: Ուզում էինք նկուղում թաքցնել, բայց տատիկը թույլ չտվեց: Ցանկանում էր` իրերը աչքի առաջ լինեին: Վախենում էր` որևէ իր կկորչի: Ամեն օրվա վերջում հաշվում էր թանկարժեք իրերը` այսքան պատկերազարդ ափսե, այսքան չինական պնակներ ու հնդկական արծաթյա սկուտեղներ…Հաջիին էլ չէր վստահում, աչքերը չորս արած` հսկում էր նրան: Միակ բանը, որ Բադրի մորաքույրը չէր պատրաստվում որևէ մեկին տալ, փղոսկրյա փոքրիկ արձանիկն էր` «Սպիտակ Թարա»-ն: Նա յուրատեսակ սեր էր տածում այդ արձանիկի նկատմամբ: Այն դրել էր մահճակալի կողքին` սեղանիկի վրա, և ամեն առավոտ մի փունջ եղրևանի էր դնում առջևը: Ինձ պատմել էր` Սպիտակ Թարան հնդկական ավանդության մեջ սիրո Աստվածն է, որն օգնում է մոլորյալ ու անօգնական հոգիներին` անցնելու տառապանքի գետով: Դեպի վեր մեկնած աջ ձեռքը խաղաղության և բարության կոչի, ձախ ձեռքում բռնած ճերմակ նունուֆարն արաչագործության իմաստ ունեին: Բադրի մորաքույրը վստահ էր` Սպիտակ Թարան իր ամուսնու պաշտպանն ու պահապանն էր: Այդ միտքը սփոփում էր նրան. սեղմում էր արձանիկը կրծքին, խոսում էր հետը:
Ամեն ինչ այնքան արագ տեղի ունեցավ, որ հնարավոր չէր եղածն ընկալել: Երբեմն թվում էր` երազի մեջ եմ: Ինքս ինձ ասում էի` կարթնանամ ու կտեսնեմ` Քարիմ փաշան և հայրս վերադարձել են. մորաքույրն առաջվա նման ակնոցը քթի ծայրին դրած, ծխախոտը բերանում, ծառի ստվերում նստած` գիրք է կարդում: Բայց իրականությունն այլ էր, որից փախչել չէր լինում: Վերադարձա մորեղբայր Հոմայունի տուն: Այնտեղ ևս խառնաշփոթ էր: Մայրս ցրված ու անտարբեր նստում էր մահճակալին և ժամերով նույն կետին նայում: Տատիկը ճչում էր, երբ քեռու շունը ճաշասենյակ էր մտնում: Հաջիից պահանջել էր, որ խիճ հավաքի ու իր մոտ դնի: Երբ մի անգամ Ջիմին պոչը խաղացնելով, աշխույժ սենյակ մտավ, անմիջապես մի քար նետեց նրա ուղղությամբ: Քարը դիպավ շան գլխին, և խեղճ կենդանին կաղկանձելով փախավ սենյակից: Տատիկը սովորականից ավելի քմահաճ ու անհանդուրժող էր դարձել: Ուզում էր նախկինի պես տան լիակատար տերը լինել, բայց չէր ստացվում: Ոտքը ցավում էր, քայլել չէր կարողանում: Ամեն օր մի հաղթանդամ բուժքույր էր գալիս և խնամում էր նրան: Տատիկը պատրաստ չէր որևէ մեկին ենթարկվել, փնթփնթում էր, կողքով անցնողին ձեռնափայտով հարվածում: Նրա արարքները հանդուրժելն ինձ համար դժվար էր: Մի քանի օր դիմանում էի, հետո վերադառնում մորաքրոջս մոտ: Վախենում էի` մենակ մնար ու գլխին մի փորձանք բերեր: Եվ վախս անհիմն չէր:
Երկու օր էր` Բադրի մորաքրոջից տեղեկություն չունեի: Ամուսնու մահից հետո հեռախոսազանգերին չէր պատասխանում: Գնացի նրա տուն: Նանեն բակում էր, անհանգիստ էր: Ասաց. «Տիկինը նորից փակվել է սենյակում: Դուռն ինչքան թակում եմ, չի արձագանքում»: Սիրտս թպրտաց: Հաստատ ինչ-որ վատ բան էր պատահել: Դուռը նորից թակելն այլևս անիմաստ էր: Քեռի Հոմայունին լուր ուղարկեցի, շտապ եկավ, փորձեց դուռը լինգով բացել, չստացվեց: Բակ դուրս եկանք: Մորաքույր Բադրիի ննջասենյակի պատուհանը կիսաբաց էր: Քեռին այգու խորքից բերեց սանդուղքը, դրեց պատուհանի տակ, բարձրացավ վերև: Լուսամուտի փեղկը լայն բացեց, մտավ ներս: Անցավ որոշ ժամանակ: Նանեն մոտեցել էր ինձ, արտասվում էր ու աղոթում: Քիչ էր մնում խենթանայի, մեկ էլ պատուհանից երևաց քեռի Հոմայունի գլուխը: Ձեռքի շարժումով կանչեց ինձ: Վազելով երկրորդ հարկ բարձրացա: Քեռին կանգնած էր ննջասենյակի շեմին: Դեմքին գույն չկար, ներքևի շուրթը դողում էր: Ամեն ինչ պարզ էր, բայց չէի ցանկանում հավատալ: Ճշմարտությունն ուզում էի մորեղբորս շուրթերից լսել: Պիտի տեսնեի մորաքույր Բադրիին: Քեռին գրկեց ինձ, սեղմեց կրծքին: Աչքերը թաց էին: Հետո մի կողմ քաշվեց` թույլ տալով` սենյակ մտնեմ: Մորաքույր Բադրին խաղաղ պառկած էր մահճակալին: Լուսնի էր նման, ավելի սիրուն էր, քան երբևէ: Գրկել էր «Սպիտակ Թարա»-ին, Քարիմ փաշայի լուսանկարը բարձի վրա էր, երեսին կպած: Քնաբեր դեղահաբերի սրվակը, որ մայրիկն էր նրան տվել, գետնին էր ընկած: Ձեռքս սահեցրի վարսերի միջով, համբուրեցի այտերը, բռնեցի ձեռքը: Արտասվել չէի կարողանում: Ներսս դատարկ էր: Մարմնիս ու սրտիս մեջ ցավից ավելի մեծ մի զգացում էր պտույտ տալիս, զգացում, որ մինչ այդ պահն ինձ ծանոթ բոլոր տառապանքներից ավելի խորն էր: Մանկությանս մեծ ու գեղեցիկ հատվածը հեռացել էր ինձանից: Զգացի` այլևս մեծ կին եմ, միայնակ մի կին: Ուզում էի` ողջ օրը նրա կողքին նստել, անթարթ նրան նայել: Անծանոթ հանգստություն կար նրա դեմքին, քնքուշ, պաղ ժպիտը նստել էր շուրթերին: Թերևս Քարիմ փաշայի մոտ էր, թվում էր` երջանիկ էր: Սպիտակ Թարան հիմա նաև նրա պաշտպանն ու պահապանն էր: Մորեղբայրս, կանգնած իմ գլխավերևում, ձեռքն ուսիս էր դրել: Մահճակալի կողքի սեղանիկին թղթի մի պատառիկ կար: Գրությունն ինձ էր ուղղված. «Սիրելիս, երեկ գիշեր Քարիմ փաշային տեսա, եկել էր իմ հետևից: «Սպիտակ Թարա»-ն քեզ եմ թողնում, պահիր ու պահպանիր այն»:
Տատիկին ասացինք` իբր մորաքույրը Ստամբուլ է մեկնել` ամուսնու մոտ: Մայրիկը չհավատաց, բայց երկու րոպե անց, մոռացավ: Տատիկը հավատաց և ուրախացավ: Հարցրեց. «Ե՞րբ է վերադառնալու»: Թոթվեցի ուսերս, այսինքն` շուտով կամ երբեք:
«Սպիտակ Թարա»-ին դրեցի մահճակալիս կողքի հարդասեղանին: Ամեն անգամ նրան նայելիս` մեջս հաճելի զգացում էր առաջանում: Նրա կիսաբաց աչքերն ու քնքուշ ժպիտը հանգստաբեր դեղի նման փարատում էին ներսիս տագնապն ու հուզմունքը: Գիշերները, երբեմն մորաքույր Բադրիին էր նմանվում և ինձ թվում էր` նրանց միջև կապ գոյություն ունի: Գուցեև հորինում էի, սակայն ինչ էլ լիներ, քաղցր հորինվածք էր:
Կյանքը շարունակվում էր քնի ու արթնության մեջ, երբ մի օր տարօրինակ դեպք պատահեց: Քեռի Հոմայունն իր սենյակում էր, տատիկը ռադիո էր լսում, որ բարձի կողքին էր դրված: Ինչ-որ մեկը թակեց ճաշասենյակի` դեպի բակ բացվող ապակյա դուռը: Աղոտ ստվեր էր երևում դռան հետևում: Երբ ուշադիր նայեցի, տեսա` բարձրահասակ տղամարդ է` գլխին բոլորքավոր գլխարկ: Սիրտս տրոփեց: Ակամայից դուռը կիսաբաց արեցի: Մտածելու ունակությունս կորցրել էի, և մինչ կհարցնեի` ով է, տղամարդը հրեց դուռը, ներս մտավ, ողջունեց: Տատիկը գլխի ընկավ, որ իր թիկունքում ինչ-որ բաներ են կատարվում: Շրջեց գլուխը, ուշադիր նայելով ինձ ու անծանոթին` հարցրեց. «Դուք ո՞վ եք»: Պարոնն ի նշան հարգանքի` հանեց գլխարկը, ասաց. «Խնդրում եմ խուճապի չմատնվեք: Ձեզ վնասելու մտադրություն չունեմ: Մի երկու մանր-մունր իր կվերցնեմ ու կհեռանամ»: Տատիկն ընդհատեց. «Բարձր խոսի՛ր: Ի՞նչ ես ասում»: Տղամարդն ավելի բարձր կրկնեց ասածը, շիկնեց ու գլուխը կախեց: Հանեց թաշկինակը, մաքրեց ճակատի քրտինքը, շարունակեց. «Ներո՛ղ եղեք: Ձեր թույլտվությամբ կվերցնեմ այս պնակն ու ժամացույցը և կգնամ»: Տատիկը կռացավ կիսով չափ, ձեռնափայտը վերցրեց, գոռաց. «Գլուխդ պատին կտաս: Տե՛ր Աստված, ամեն տեսակ ավազակ տեսել էի, բարեկիրթ ու քաղաքավարի գող չէի տեսել: Թույլտվություն խնդրող գող: Գժվե՞լ ես: Չքվի՛ր, թե չէ սև կբերեմ գլխիդ»,-հետո մի քար վերցրեց, բարեկիրթ գողի կողմը շպրտեց: Գողը ճչաց` ափով ծածկելով քիթը: Ասաց. «Չէի կարծում` այդքան անքաղաքավարի կգտնվեք»:
Ես երբևէ գող չէի տեսել: Այնքան վախեցած էի, որ ունակ չէի շարժվելու: Տատիկը, ընդհակառակը, իրեն բնավ չէր կորցրել: Գոռաց. «Հիմա զանգ կտամ ոստիկանություն»: Գողը պատասխանեց. «Ժամանակս մի՛ վատնեք, շտապում եմ»: Տատիկը շրջվեց դեպի ինձ. «Լսեցի՞ր, հարգարժան գողը շտապում է, մի երկու տեղ էլ պիտի մտնի` թռցնելու բաներ կան»: «Խնդրում եմ, մի՛ ծաղրեք: Ատում եմ, երբ հեգնում են»,-պատասխանեց գողը` հայացքը հառելով չինական բաժակներից մեկին: Տատիկը նկատեց, մեկնեց ձեռքը, ձեռնափայտը վերցրեց, օդում ճոճելով ասաց. «Կողոսկրերդ կջարդեմ, եթե փորձես այդ բաժակին ձեռք տալ: Դա աղջկաս ապրանքն է, ինձ է պահ տվել»,-հետո շրջվելով իմ կողմը` գոռաց. «Ի՞նչ ես պապանձվել: Կանգնել, նայում ես: Լեզուդ կուլ տվեցի՞ր: Զանգահարի՛ր ոստիկանություն, հաջիին կանչի՛ր: Բղավի՛ր` գող է մտել մեր տուն: Հարևաններին օգնության կանչիր»: Գողը մի քանի քայլ առաջ եկավ, ասաց. «Խնդրո՛ւմ եմ, մի՛ բղավեք, թե չէ կբարկանամ»: Տատիկը տեսավ` գողն իրենից երկու քայլ հեռու է կանգնած, ձեռնափայտը վերցրեց, ուժեղ հարվածեց տղամարդու ոտնաթաթին ու գոռաց. «Հաջի՜, ո՞ւր ես, գող է մտել տուն»: Գողը ցավից գունատվեց: Քիթն էլ էր ուռել: Փնթփնթաց, լնգլնգալով հեռացավ տատիկից: Ասաց. «Հարգարժա՛ն տիկին, խնդրում եմ ձեզ կոռեկտ պահեք: Չեմ ուզում կոպիտ լինել»: Տատիկը նորից թափահարեց ձեռնափայտը, գոռաց. «Եթե ձեռքս հասներ, գլուխդ մեջտեղից կկիսեի: Արի՛, արի՛ մոտիկ»:
Ժամանակն էր, որ միջամտեի, բայց ամբողջ մարմնով դողում էի, լեզուս կապ էր ընկել: Գողը նկատեց: Ասաց. «Աղջի՛կ ջան, ես չեմ ուզում ձեզ վնասել: Դուք տիկնոջը հանգստացրեք, ես էլ այս լուսամփոփն ու բաժակը վերցնեմ ու հեռանամ»: Տատիկը բղավեց. «Չհասկացա՞ր` քեզ ինչ ասացի, ա՛յ անճոռնի դատարկագլուխ»: Գողը կարմրեց, ասաց. «Խնդրում եմ, մի՛ վիրավորեք: Զգուշացրի` հետևեք ձեր խոսքերին»: Տատիկը քրքջաց. «Պա՜հ, պարոն գողը վիրավորվեց: Ներողություն, ներողություն: Ա՛յ տխմար, եթե դու մարդ լինեիր, գողությամբ չէիր զբաղվի, գիշերվա կեսին էլ մարդկանց տուն չէիր ներխուժի»:Իմ հերթն էր: Վախս թոթափել էի, ինձ թվում էր` գողը վատ մարդ չէ: Ասացի. «Պարո՛ն, սրանք մորաքրոջս իրերն են: Եթե ուզում եք, կարող եք այս փոքր գորգը վերցնել»: Տատիկը հունից դուրս եկավ, ճչաց. «Էդ ո՞ւմ հաշվին ես լավություն անում: Ձեռ ու ոտ ունես, քամակին խփի՛ր, դուրս գցիր սրան»: Գողը կրկին շիկնեց. «Նախ ես գող չեմ,- ասաց,- մաթեմատիկայի ուսուցիչ եմ: Հետո էլ որևէ մեկին թույլ չեմ տա ինձ նվաստացնել»: Տատիկն ուզում էր շարունակել, ընդհատեցի. «Լավ, պարոն ուսուցիչ, վերցրեք այս գորգն ու հեռացեք»: «Հողերն այն դպրոցի գլխին, որտեղ դու ուսուցիչ ես: Գողության դասեր ես տալիս երևի»,- նորից մեջ ընկավ տատիկը:Գողը գլուխը կախեց, այլայլվեց: Ակնհայտ էր` իր համար էլ էր դժվար: Ասաց. «Այլևս չեմ աշխատում, մի տարի առաջ են աշխատանքից հեռացրել»: Տատիկն ընդհատեց. «Հավանաբար աշակերտների գրքերն ու տետրերը թռցնելու պատճառով»: Գողը ձայնի տոնը բարձրացրեց. «Ասացի` փողոցային ավազակ չեմ: Եթե ինչ-որ բան էլ վերցնեմ, անպայման կվերադարձնեմ, երբ վիճակս լավանա»: «Էշ մի՛ սատկիր, գարուն կգա, յոնջա կուտես: Մինչև վիճակդ լավանա` ես մեռած կլինեմ: Քո վրա էլ ոնց որ հոգի չկա, մի ոտքդ էն աշխարհում է արդեն»: Գողը վիրավորվեց: Գլուխը բարձր պահեց, ասաց. «Այլևս չեմ կարող հանդուրժել»,- և վերցրեց ռուսական ոսկեզօծ ժամացույցը: Տատիկը գոռաց. «Հաջի՛, հասի՜ր»:
Ննջասենյակի դուռը բացվեց, մայրիկը գզգզված մազերով ներս մտավ: Նայեց գողին, նայեց ինձ և շվարած կանգնեց: Չգիտեր` ինչի համար էր եկել: Մի պահ աչքը կպավ, քիչ էր մնում ընկներ, ուշքի եկավ, հայացքը հառելով գողին` ասաց. «Գնա՛, ինձ համար մի բաժակ ջուր բեր»: Ընկա մորս թևերի տակ, օգնեցի, որ բազմոցին պառկի: Տատիկն ասաց. «Պա՜հ-պա՜հ, փաստորեն դու հա՛մ գող ես, հա՛մ մաթեմատիկայի ուսուցիչ, հա՛մ էլ սպասավոր»: Միջամտեցի. «Գնամ, ջուր բերեմ»: Գողը ոսկեջուր ժամացույցը դրեց գետնին, հետևեց ինձ, ասաց. «Ձեր թույլտվությամբ, մի բաժակ ջուր էլ ես խմեմ: Այնքան խոսեցի, բերանս չորացավ»: «Գրող խմես, էդքան աներես գող տեսած չկայի»,- նորից շարունակեց տատիկը: Ես և գողը մի շիշ ջրով և երկու բաժակով արագ վերադարձանք: Մայրիկը կես բաժակ ջուրը միանգամից գլուխը քաշեց, արթնացավ: Թռուցիկ նայելով գողին` հարցրեց. «Ո՞վ եք դուք»: «Նորին մեծություն գողը»,-պատասխանեց տատիկը: Մայրիկը չըմբռնեց: Ժպտաց, քթի տակ կրկնեց` գող, հետո շփոթվեց, հետ քաշվեց, հարցրեց` գո՞ղ և ուշաթափվեց:
Գողն ավելի վախեցավ, քան` ես: Մի բուռ ջուր ցանեց մորս դեմքին, թափ տվեց նրան: Հենց այդ պահին հաջին հայտնվեց աստիճանների վրա: Իջավ ներքև, բարևեց գողին: Տատիկն ասաց. «Տխմա՛ր, ո՞ւմ ես բարևում: Այս մարդը գող է, լսո՞ւմ ես, գող է»:Քիչ անց ներս մտավ նաև Ջիմին: Շանը տեսնելով` գողը ճչաց, ցատկելով թաքնվեց աթոռի հետևում: Տատիկն սկսեց ծիծաղել, գոռաց. «Ջիմի՜, քեզ տեսնեմ: Գող է մտել մեր տուն, բռնիր նրան, ա՛յ անողնաշար»: Հաջին հարցրեց գողին. «Թեյ կկամենա՞ք»: Տղամարդը սփրթնել էր, ասաց. «Եղբա՛յր ջան, ցավդ տանեմ, ես շնից սարսափելի վախենում եմ, փոքր ժամանակ կծել է ինձ: Խնդրում եմ, այս շանը հեռու տար»:
Մայրիկն աչքերը բացեց: Չէր հիշում` որտեղ է, ինչ է պատահել: Մտածեց` լուսացել է: Հարցրեց.«Հաջի՛, հաց գնե՞լ ես, ինքնաեռը գործի գցե՞լ ես»:
Ջիմին սիրում էր օտար մարդկանց: Պոչը շարժելով` մոտեցավ գողին: Ցանկանում էր հոտոտել նրա կոշիկներն ու շորերը: Գողը բղավեց: Աթոռը բարձրացրեց, պահելով առջևը` հետ-հետ գնաց:
Անհանգստանում էի մորս համար: Վախենում էի` նորից կորցնի գիտակցությունը: Տատիկը ցնծության մեջ էր, գոռում էր.«Ջիմի՜, թռի՛ր, բռնի՛ր, հաչա՛, ա՛յ հիմար»:Մայրիկին տարա իր սենյակը: Պառկեցրի անկողնու մեջ, ասացի, որ վատ երազ է տեսել, իրականում գող չկա:
Վերևից լսվեց քեռու ձայնը: Ջիմիին էր կանչում: Գողն ավելի շփոթվեց, ասաց. «Ես գնում եմ: Ձեր ապրանքն ինձ պետք չի: Միայն թե զգուշացնում եմ` պահեք ձեր ունեցվածքը, իրական գողերն ինձ նման խղճով չեն»:
Ջիմին քեռուն տեսնելով` սկսեց ցատկոտել: Տատիկը մի քար նետեց շան կողմը, գոռաց. «Գո՜ղը, գո՜ղը»: Քեռին չէր հասկանում` ինչ է կատարվում: Հաջին ասաց. «Պարո՛ն, հյուր ունենք»,- և սկսեց մաքրել ճաշասեղանի փոշին: Մինչ ցանկանում էինք բացատրել` ինչն ինչոց է, գողը, օգտվելով պատեհ առիթից, վազեց իմ սենյակ` իր հետևից փակելով դուռը: Տատիկն աղաղակեց. «Հաստատ մի բան թռցրեց: Հաջի՛, վազի՛ր, բռնի՛ր դրան»: Հաջին գլուխը շարժելով հարցրեց. «Ինձ հե՞տ եք»: Տատիկը ձեռնափայտով հարվածեց նրա ոտքին, ասաց. «Ավանա՛կ, վազի՛ր գողին բռնի՛ր»:Հաջին նվաց: Ջիմին, ասես զգալով նրա ցավը, կաղկանձեց: Քեռին ասաց.«Այս ի՞նչ քաոս է, հանգստացեք, տեսնեմ` ինչ է պատահել»:
Մայրիկը կրկին արթնացել էր: Վատ երազ էր տեսել: Եկել, նստել էր տատիկի կողքին: Արտասվում էր: Ջիմին մոտեցավ, դնչով շոյեց նրա ուսը: Տատիկը ձեռնափայտով հարվածեց շանը. «Էդ անպետքին դուրս տար: Հեռու, ինձ չմոտենա՛ս,- հետո գոռաց,- գողն ի՞նչ եղավ, ո՞ւր գնաց»:
Քեռին շվարել էր, հարցրեց.«Ի՞նչ գող»: Տատիկը մատնացույց արեց սենյակիս դուռը, ասաց` այնտեղ է թաքնվել: Քեռին ստուգեց ննջասենյակը: Ոչ մեկին չգտավ: Սենյակի լուսամուտը բաց էր: Եղելությունը պատմեցի նրան: Քեռի Հոմայունը հանգիստ մարդ էր, գլուխը տարուբերեց, ասաց. «Անճար մարդ, մաթեմատիկայի ուսուցիչը ստիպված է գողություն անել: Պիտի դրամ տայիք, ինչ-որ բանով օգնեիք նրան: Ինչո՞ւ չկանչեցիք ինձ»: Տատիկը վրա տվեց. «Ա՛յ քեզ մարդ, անհեթեթություններ դուրս տալու փոխարեն գնա՛, գողին բռնի՛ր: Թաքնվել է սենյակում, գուցե մահճակալի տակ է մտել»: Քեռին պատասխանեց. «Սենյակում ոչ ոք էլ չկա, ով էլ որ եղել է, պատուհանից թռել, փախել է»: Մայրիկն իր մղձավանջային երազի ազդեցության տակ էր, ասաց. «Վերելակի մեջ էի: Երբ դուռը բացվեց, դիմացս պատ էր: Այդպես էր նաև մնացած հարկերում, դուռը բացվում էր, էլի պատ էր ու պատ…»: Տատիկը հառաչեց. «Ի՞նչ պիտի նշանակի այդ երազը. վերև կբարձրանաս, և բոլոր դռները կբացվեն քո առաջ»: Քեռին ասաց. «Անիմաստ տանջում եք ձեզ: Այս լուսամփոփն ու բաժակը նրան պիտի տայիք: Իզուր մնացել է սեղանին ու մեզ համար գլխացավանք դարձել»: Տատիկը բարկացավ. «Սրանք ամանաթ են, ինձ են պահ տվել: Քանի ես կենդանի եմ, ոչ մեկի մատը դրանց չի դիպչի: Թող այստեղ մնան, մինչև սիրելի Բադրիս կվերադառնա ճամփորդությունից»: Քեռին շարունակում էր իրենը պնդել. «Ձեր փոխարեն սրանք կվաճառեի, ստացված գումարով էլ բարեգործություն կանեի»:
Մայրիկին դժվարությամբ իր սենյակը տարա: Պառկեցրի մահճակալին, դուռը կողպեցի:
Տատիկը շարունակում էր գողի մասին մտածել և չէր կարողանում քնել: Խոսում էր նրա հետ, նրա տնազն անում: «Թույլ կտա՞ք այս լուսամփոփը վերցնեմ: Թույլ կտա՞ք` գլուխներդ կտրեմ»: Քեռին ասաց. «Մոռացեք պատահածը և քնեք»,- ինքն էլ բարձրացավ իր սենյակը: Ջիմին ու հաջին հետևեցին նրան: Ես էլ գնացի իմ ննջասենյակ, մեկնվեցի մահճակալին: Տարօրինակ գիշեր էր, մնում էր` վերջը բարի լիներ: Ձեռքս պարզեցի, որպեսզի մարեմ լամպը, աչքս ընկավ «Սպիտակ Թարա»-ի թափուր տեղին, սիրտս մրմռաց: Վեր թռա տեղիցս: Ա՜խ, անիծյալ: Ի վերջո իր գործն արել էր: Կգերադասեի բոլոր ափսեներն ու բաժակները նրան տալ և վերադարձնել Սպիտակ փերուն: Հուզմունքից շնչահեղձ էի լինում: Կարծես կրկին մորաքույր Բադրիի մահվան ականատեսն էի:
Գողի նախազգուշացումները ճիշտ դուրս եկան: Մեկ ամիս անց՝ գիշերվա կեսին, երեք իսկական գողեր նախապատրաստված, անձայն ու աննկատ մեր տուն մտան: Հավանաբար նախորդ օրը կեսօրից հետո թունավորված մսի կտոր էին նետած եղել Ջիմիի առաջ, և մեզանից ոչ մեկն ուշադրություն չէր դարձրել բակի անկյունում փռված, թաթերն անշարժացած շանը: Գողերը լավ տեղեկացված էին եղել: Իմանալով, թե հաջին երբ է աղբի տոպրակը թափելու տանում փողոցի վերջնամասում, թաքնվել էին ծառերի հետևում, հանկարծակի հարձակվել վրան ու այնպես հարվածել գլխին, որ մինչև հաջորդ օրը ծերուկն անգիտակից էր: Այդ ընթացքում ես ու քեռին քնած էինք եղել: Առավոտյան արթնանալուն պես տեսանք` տատիկը` բերանը կապած, իր տեղում նստած, ուշագնաց է եղել: Երբ բացեցինք բերանը, խոսելու ուժ չուներ: Միայն ցույց տվեց ճաշասեղանը և գլուխը տարուբերեց: Գողերը տարել էին բոլոր հնաոճ իրերը:
Ջիմիի մահը մեծ կորուստ էր հաջիի և քեռու համար: Նրանք այգում փոս փորեցին և շանը թաղեցին այնտեղ: Քեռին լուռ էր, ափսոսում էր: Հաջին որդեկորույս հոր նման աղերսագին արտասվում էր: Տատիկը թանկարժեք իրերի մասին էր մտածում: Դրանք իր աղջկան էին պատկանում: Անդադար հարցնում էր. «Բա Բադրիին ի՞նչ պատասխան ենք տալու»:Ցավալի էր, որ տատիկը շարժվել չէր կարողանում: Ուզում էր վեր կենալ, գնալ կորցրածը գտնելու, բայց չէր կարողանում և արտասվում էր: Մորաքույր Բադրիի իրերը նրա համար նույնքան թանկ էին, որքան ինքը` մորաքույրը: Մենք, որ ընդունակ էինք շարժվելու, ոչինչ չէինք կարող անել, և երկու ոտքը բավական չէր ստեղծված իրավիճակը փոխելու համար: Առանց Ջիմիի հաջին կորցրել էր իրեն: Վերև էր բարձրանում, իջնում առաջին հարկ, շշմած նայում ճաշասեղանին, տարուբերում գլուխը: Շան հետ էր խոսում, նրան կանչում:
Այդ դեպքից մեկ ամիս անց տատիկը ջերմեց: Ոչ մեկին չէր ճանաչում, զառանցում էր: Անհայտ մարդու հետ էր խոսում: Հետո մի քանի անգամ Բադրիի անունը տվեց, նվաց և ձմռան ցուրտ մի գիշեր` ուղիղ կեսգիշերին, աչքերը փակեց, ու սիրտը դադարեց զարկել:
Երկու ամիս հետո ես ու մայրիկը կարգավորեցինք մեր գործերը և ուղևորվեցինք Ստամբուլ: Հայրիկի ընկերներից մեկն սպասում էր մեզ: Նրա օգնությամբ Կանադա մեկնելու արտոնագիր ստացանք: Քեռին ասաց. «Ինձ համար մի՛ անհանգստացեք: Ես ու հաջին միմյանց օգնելով` միասին կծերանանք»: Գրկեցի նրան, երեսս սեղմեցի կրծքին: Վրայից խնկի ու հնդկական համեմունքների հոտ էր գալիս: Դա նրա կատարած ճանապարհորդությունների բույրն էր:
Տասնհինգ տարին անցավ քամու ու կայծակի նման: Կյանքը Տորոնտոյում, քսան աստիճան ցրտի պայմաններում, ինձնից սառն ու տրտմագին մի մարդ կերտեց: Չէի դադարում մտածել մորաքույր Բադրիի ու «Սպիտակ Թարա»-ի, տատիկի ու քեռի Հոմայունի մասին: Արվեստի պատմության մասնագետ էի, շրջում էի Ամերիկայի և Եվրոպայի թանգարաններում: Միայն արվեստի գործերն էին կարողանում վերքերիս սպեղանի լինել: Ցանկանում էի հոդված գրել զրադաշտական ատրուշանների մասին: Պիտի մեկնեի Իրան` Յազդ ու Թավրիզ քաղաքներ: Գործերս կարգավորեցի, կապեցի ճամպրուկներս և ճամփա ընկա:
Դեպի Իրան վերադարձի ամբողջ ճանապարհին` օդանավի մեջ, քնեցի կամ ինձ ստիպեցի նիրհել: Չէի ցանկանում տրտմությանն ու տառապանքին տեղի տալ: Նոր օդանավակայանն անծանոթ էր ինձ: Պտտվեցի այնտեղ: Անհանգիստ էի: Ճամպրուկներս վերցնելուց հետո նստեցի տաքսի: Ցանկություն չունեի որևէ մեկի տանը մնալու: Ընտանիքս չկար: Քեռի Հոմայունը ծերանոցում էր, մյուսներն էլ սփռված էին աշխարհով մեկ: Տաքսու վարորդին խնդրեցի` «Հիլթոն» հյուրանոց տանի: Նոր անունը չգիտեի: Վարորդն ասաց` այդ հյուրանոցը հիմա «Էսթեղլալ» է կոչվում:
Երբ մտա հյուրանոցի նախասրահ, աչքս ընկավ պատին ամրացված հայելու մեջ արտացոլված պատկերիս: Չճանաչեցի ինձ: Հուզված էի, որ կողմ շրջվում էի` մորաքույր Բադրիին էի տեսնում: Ասես ամենուր ուղեկցում էր ինձ: Գիշերը չկարողացա քնել: Գալարվում էի անկողնում: Քեռի Հոմայունի մասին էի մտածում: Քնաբեր խմեցի, գլուխս խոթեցի բարձի տակ: Մորաքույրը, Քարիմ փաշան, տատիկը նստած էին կոպերիս հետևում: Հարցրի ինքս ինձ. «Որտե՞ղ են նրանք հիմա: Գուցե մի այլ աշխարհում, որ կապված է այս մեկի հետ և նստած կողք կողքի` ինձ են սպասում»:
Վաղ առավոտյան քնաթաթախ դուրս եկա հյուրանոցից: Չէի համբերում` երբ եմ տեսնելու քեռի Հոմայունին: Գիտեի, որ ծերանոցը Զաֆարանիե փողոցում է գտնվում: Մի տաքսի արգելակեց ոտքերիս առաջ: Երեք ուղևոր ուներ: Մեր ճանապարհը մինչև Զաֆարանիե փողոցի վերջնամաս նույնն էր: Ուղևորները զրուցում էին: Նրանց մտահոգությունները նույնն էին, բողոքում էին անգործությունից, դրամի պակասությունից, գների թանկությունից: Խոսելու ցանկություն ունեին: Հարազատություն զգացի: Ցանկացա նրանց պատմել մորաքույր Բադրիի կյանքի պատմությունը:
Ծերանոցը գտնվում էր քեռի Հոմայունի նախկին տան մոտ: Շենքի դարպասները բաց էին: Տխուր տեղ էր: Անվավոր սայլակների վրա բազմաթիվ ծեր տղամարդիկ ու կանայք նստած էին արևի տակ, պատի մոտ: Առաջացա: Հայացքս պտտեցրի նրանց դեմքերի վրայով: Անծանոթ էին: Ցանկանում էի քիչ հեռու կանգնած բուժքրոջից հարցնել քեռի Հոմայունի տեղը, երբ նկատեցի նրան: Անվասայլակի մեջ, մյուսներից առանձնացած, նստած էր հաստաբուն ծառի ստվերում: Տարբերվում էր ծերանոցի զառամյալ ու կնճռոտ մարդկանցից: Ճերմակ, երկար մորուքը հասնում էր մինչև կուրծքը: Հագնված էր կոկիկ, ձեռքերը դրել էր ծնկներին: Չէր շարժվում: Զառամյալ իմաստունի էր նման: Մի մարդ կար նրա կողքին` ալեխառն մազերով, բարի դեմքով: Ակնհայտ էր` քեռուն տեսակցելու էր եկել: Նրա դեմքը ծանոթ թվաց: Մոտեցա: Կանգնեցի քեռի Հոմայունի կողքին: Ձեռքս սահեցրի մազերի միջով: Գլուխը շրջեց: Ուշադիր ինձ նայեց: Աչքերը փայլեցին, ոչինչ չասաց, ունակ չէր խոսելու: Հայացքով էր զրուցում հետս: Աչքերով հասկացնում էր, որ ուրախ է ինձ տեսնելու համար, այնքան ուրախ, որ դողում էր: Բռնեցի ձեռքը, համբուրեցի: Աչքերը երիտասարդ էին: Ջահելությունը սրտի խորքից էր գալիս: Նրան տեսակցության եկած տղամարդը վեր կացավ, տեղն ինձ զիջեց: Խոսեցի քեռու հետ: Պատմեցի նրան իմ ուԿանադայի, ապագա ծրագրերիս, մորս մասին: Ասացի, որ ողջ է, բայց ոչ մեկին ու ոչինչ չի հիշում: Խոստավանեցի` մորաքույր Բադրիին ու «Սպիտակ Թարա»-ին մտքիցս հանել չեմ կարողանում: Արցունքները հոսեցին աչքերիցս: Քեռին ժպտաց: Գիտակցությունը տեղն էր: Աջ ձեռքը դժվարությամբ բարձրացրեց, մատը դրեց սրտիս: Խոսել չէր կարողանում, բայց հասկացրեց` «Սպիտակ Թարա»-ն այդտեղ է, սրտումդ: Շատ էի ցանկանում քեռուս մոտ մնալ կամ նրան հետս Կանադա տանել:
Անիրականանալի ցանկություն էր:
Ճաշի, հետո էլ` հանգստի ժամն էր: Քեռուն այցելության եկած տղամարդը պատկառելի արտաքին ուներ: Ամեն անգամ, երբ մեր հայացքները հանդիպում էին, նա շիկնում էր, կախում գլուխը:
Տղամարդը բռնեց անվասայլակի բռնակներից և քեռուն տարավ նախասրահ: Բուժաշխատողը դիմավորեց նրան: Անծանոթ պարոնն ուղեկցեց ինձ: Ասաց.«Երկար տարիներ է` ճանաչում եմ ձեր մորեղբորը: Հաջիի մահից հետո ամեն օր այցելում եմ, օգնում` ինչով կարող եմ: Մինչև խոսելու ունակությունը կորցնելը անդադար ձեր մասին էր պատմում: Ես էլ էի սպասում ձեր վերադարձին»: Հանկարծակիի եկա: Ինչո՞ւ պիտի նա սպասեր իմ վերադարձին: Ուզում էի հետաքրքրվել` ո՞վ է, որտեղի՞ց է ինձ ճանաչում, բայց սիրտս այնքան նեղված էր, որ խոսելու ցանկություն չունեի: Ուշք ու միտքս քեռի Հոմայունն էր: Նա հասկացավ և առաջարկեց իր հին ու փոքր մեքենայով, որ երեսուն տարվա կլիներ, ինձ հյուրանոց հասցնել: Մտքումս Աստծուց խնդրեցի, որ «Էսթեղլալ» -ի տեղն իմանա: Ինձ հյուրանոց հասցրեց: Ժպտալով, գլխի շարժումով հրաժեշտ տվեց: Հարցրի. «Ներեցե՛ք, որտեղի՞ց եք ինձ ճանաչում»: Չպատասխանեց: Գործի գցեց շարժիչը, հեռացավ:
Ամբողջ օրը մնացի հյուրանոցի համարում: Գիրք էի կարդում: Հաջորդ օրը պիտի Թավրիզ մեկնեի: Թռիչքը վաղ առավոտյան էր: Մի թեթև ընթրեցի հյուրանոցի ռեստորանում: Շուտ քնեցի:
Ժամը վեցին արդեն պատրաստ էի օդանավակայան գնալու: Սպասասեղանի հետևում կանգնած հյուրանոցի աշխատակիցը, նայելով հանձնածս բանալու համարին, ասաց. «Մեզ փաթեթ են տվել, որպեսզի Ձեզ փոխանցենք»: Վստահ էի` սխալվում էր: Փաթեթը ձեռքս տվեց: Իմ անունն էր գրված վրան: Փոքր կապոց էր: Մի քանի տակ փաթաթված էր թղթով ու կտորով: Շտապում էի: Նստեցի դռան մոտ սպասող տաքսին, պայուսակս մի կողմ դրեցի, պատռեցի փաթեթի թուղթը: Երկտակ կտոր էլ կար` մետասքե ժապավենով կապկպած: Ատամներով և եղունգներով փորձեցի պոկել, սակայն ժապավենն այնքան ամուր էր, որ քանդելն անհնար էր: Վարորդին խնդրեցի օգնել: Բարեբախտաբար փոքրիկ դանակ ուներ: Կտրեցի ժապավենը: Կտորն զգուշորեն մի կողմ տարա: Անսպասելի ուրախությունից ու զարմանքից շունչս կտրվեց: Ձեռքերիս մեջ սիրո տիկնիկն էր: Հավատս չէր գալիս:
Պարսկերենից թարգմանեց Նունե Հովհաննիսյանը
- Hits: 6827