Սիմին Դանեշվար. Ստվեր

Տասնամյա Բահմանը մի արտասովոր քաջությամբ էր դիմանում վիրահատությանը: Շատ էր ցավում, բայց ճակատն անգամ չէր կնճռոտում՝ ողջ ցավը կոկորդում ճզմելով: Փոքրիկ, կլոր դեմքը սաստիկ ջղաձգվել էր, հաստ, ուռած, ընգծված շուրթերը ցավից իրար էր սեղմում: Մի քանի կաթիլ քրտինք էր հայտնվել նրա լայն ճակատին, իսկ նուրբ քթանցքերը, որ նման էին Լիկիասի[1] արձանին, դողում էին: Ճակատին մի կապույտ երակ էր հայտնվել՝ դառնալով արտահայտիչ խոր կնճիռ: Հմուտ բժիշկը հայրական հոգատարությամբ ուշադիր զննում էր նրան: Ժպիտը զարդարում էր շուրթերը, սակայն ներքուստ տագնապած էր, քանի որ հույսը մեծ չէր, թե այս կույր երեխային տեսողություն պարգևած կլինի: Վիրահատությունը բարեհաջող կերպով ավարտին հասավ, սակայն ձախողված լինելու երկյուղը ոտնակոխ էր անում հաջողության հույսը՝ խոցոտելով շնորհալի բժշկի հոգին:            
Գթասիրտ բուժքույրը, որ հույսի բյուրավոր կանթեղներ էր վառել տղայի սրտում, հանգցրեց լամպը, բժշկի ցուցումով երեխային գրկելով, խոնավ ճակատին մայրական համբույրներ դրոշմելով՝ ննջասենյակ տարավ:          

****

Բժիշկն ասել էր, որ յոթերորդ օրը՝ առավոտ շուտ, կբացի նրա աչքերը, և տղան կկարողանա տեսնել կյանքում երբեք չտեսած բոլոր գեղեցկությունները: Խեղճ երեխայի համար այդ գիշերը երկար ձգվեց: Մինչև լուսադեմ աշխարհը ոչ մի անգամ չտեսած այդ աչքերին քուն չեկավ:  
Վաղվա սպասումը, առավոտվա սպասումը նրա մանկական սիրտը լցրել էր հույսով ու վախով: Վաղը, այդ արտասովոր վաղը, ուրախությամբ ու խինդով լցված այդ վաղը ե՞րբ է գալու: Այդ վաղը, որ իր համար չի լինելու այսօրվա շարունակությունը, այսօրվանից լիովին տարբեր օր է լինելու, ե՞րբ է իրեն ժպտալու: Արեգակը, որի նկարագիրը միայն մայրիկից է լսել և որը իր մտքում հազար անգամ  կառուցել ու քանդել է, ե՞րբ է իրեն ժպտալու: Իր համար գիշերն ու ցերեկը նույնն էին, կյանքը՝ անհանդուրժելի մթություն, սարսռազդու սևություն, կատարյալ ու հավերժական խավարում: Իր համար լույսը, լուսավորությունը, ցերեկը զուրկ էին որևէ իմաստից:            
Բուժքույրն ինչեր ասես, որ չէր պատմել վիրահատությունից առաջվա ու հետոյի գիշերների, մանկական սպասումով, կենսախնդությամբ լեցուն գիշերների մասին: Տեսողության մասին ինչքա՜ն արտասովոր պատմություններ էին լսել նրա ականջները:  
Բուժքույրը պատմում էր, և նրա ձայնը հնչում էր՝ որպես հարևանի երեխայի սուլիչի գրավիչ արձագանք.
- Աշխարհը շատ գեղեցիկ է, այն լի է գեղեցիկ, փոքր բաներով: Ամեն ինչի մեջ կա գեղեցկություն: Գեղեցկություն կա ամպի այն քուլայի մեջ, որին արևն այրելով իր ոսկին է ընդգծում, երկնքի այն հատվածի մեջ, որտեղից մայրամուտն է սկսվում, և երկնքի այտերը անմեղ աղջնակի նման աներկյուղ շիկնում են, գեղեցկություն կա հազարավոր անգամներ ներկված փետուրի, մի հատիկ կորիզի, բողբոջի, ծառի մի տերևի, թռչունների թևերի մեջ… փոքրիկ ամեն ինչի մեջ բյուր գեղեցկություններ կան:   
Հսկա գեղեցկություններ էլ են լինում: Երկինք մխրճված լեռը ևս գեղեցիկ է՝ իր բարձունքով ու հաճելի զառիթափով, դարերից հիշատակ մնացած վաղնջական գույներով: Գեղեցիկ են արևից շիկացած ու խոնջացած քարերը, կապույտից ծնունդ առած և, ի վերջո, մանուշակագույնի փեշը համբուրած, մանուշակագույնից էլ մգացած երանգները: Գեղեցիկ է ծովը, շառաչուն ալիքների պարը բնության մեղեդու ներքո, որն ուսուցանել ու ներշնչել է  Բեթհովենին ու Վագներին:          
Գեղեցիկ է արևին իր սրտում հյուրընկալող ծովը, որի կուրծքը հազարավոր ցանկալի ուռուցիկություններ են զարդարել: Գեղեցիկ են գարնանային նորատունկ ու կանաչ ծառերը, որոնց կանաչի մգությունը մարդկանց հրճվանք է պարգևում՝ արթնացնելով քուն մտած երազանքները: Բայց աշնան ծառերն էլ ավելի գեղեցիկ են՝ իրենց պերճությամբ, իրենց դեղինով ու դժգունությամբ, կանաչի հազարավոր երանգներով՝ ձուլված դեղինին, մուգ ու բաց դարչնագույնին, ասես ծիածանի կամարներից կտրված ու գունազարդված այդ ծառերը (բայց, ափսոս, որ տրտմության ալիքը հոգու վրա էլ ավելի է ծանրանում): Ձմեռվա ձյունը, սպիտակի թավությունը, աչքերդ հագենալու ու ցավելու չափ այդ անսահման ճերմակը: Ամառվա պտղաբերությունը, գլխահակ, բայցև հպարտ ծառերը՝ նման պտղաբերող կանանց: Այս ամենն ու էլի շատ բաներ են գեղեցիկ, սակայն քեզ համար ամենից գեղեցիկը մայրիկիդ դեմքն է, ձյունաճերմակ երեսը, սև աչքերը, այն մի քանի խորշոմները, որ քեզ մեծացնելու տանջանքից ժամանակից շուտ հայտնվել են նրա դեմքին: Դու բացելու ես աչքերդ և օգտվելու ես տեսողության պարգևից, տեսնելու ես ամեն-ամեն ինչ: Աչքերդ չեն կշտանալու այս գեղեցկությունից, ամբողջ կյանքում նկարչի սքանչելի կտավներով ես զմայլվելու: Իսկապես, տեսողությունը ինչ թանկարժեք պարգև է: Մեր աչքերն ինչքան թանկ են մեզ համար:         
Փոքրիկ տղան տենդագին եռանդով ու սպասումով բուժքրոջ ասածներն էր լսում՝ դրանցից և ոչ մեկին չհավատալով: Ասածների կեսն էր միայն հասկացել, այն էլ՝ դժվարությամբ: Իր համար, ով ապրում էր բացարձակ մթության մեջ, լուսավորությունը, գույների իշխանությունը, ողջ գեղեցկություններն իմաստազուրկ էին, իսկ այդ գովաբանությունը բանաստեղծական պատկերներից առավել չէր: Երբ ընդհատվում էր բուժքրոջ ձայնը, ասում էր. «Ինչ կլինի, նորից պատմիր: Քո բոլոր պատմածները գեղեցիկ են»: Չէր համարձակվում ասել՝ աշխարհում ինչ կա, գեղեցիկ է, քանզի հավատը չէր գալիս, որ աշխարհը լի է այդպիսի գեղեցկություններով, և իր ծնողները, քույրը, եղբայրներն ու հարազատները դեռ դժգոհ են, մտածում էր՝ եթե աշխարհը լցված լինի այդքան գեղեցկություններով, ապա էլ ի՞նչ է մնում, որ ցանկանա:    
Ասում էր՝ էլի պատմիր… բուժքույրը պատմում էր, և ինքը  ջիների ու փերիների մասին լեգենդների նման լսածին չէր հավատում և փերիների արքայադստեր[2] պես հեռու էր երազանքին հասնելուց:       
Մի գիշեր բուժքրոջն ասել էր. «Եթե այնպես է, ինչպես դու ես պատմում, ապա ինչո՞ւ Աստված տեսողությունը՝ այդ մեծ ու հսկայական զգայարանը, սահմանափակել է այս երկու գնդերում՝ հենց այս նուրբ աչքերում: Ինչո՞ւ ողջ մարմնով, մեր մարմնի բոլոր բջիջներով, մատների ծայրերով, սրտով, բերանով ու քթով չենք կարողանում տեսնել: Ինչո՞ւ…»: Բուժքույրն ընկել էր մտածմունքների մեջ և պատասխան չէր տվել: Իսկապես, հաճույքների, գեղեցկությունների աղբյուրն ինչո՞ւ է սահմանափակված այդ երկու աչքերում, և երբ խավարում է աչքերի լույսը, մարդու համար աշխարհը մշտապես այդպե՞ս է մնալու, այս ողջ բանտում՝ մթության մե՞ջ է շղթայված լինելու: Կիսագերի ու կիսազատ մարդը մի երազանք է փայփայում, շարունակական ու այրող մի երազանք՝ տեսնել…        
Մի գիշեր էլ, երբ բուժքույրը խոսել էր խաղալիքների գեղեցկությունից, վոլեյբոլի գնդակից, մուրճից, սղոցից ու կացնից, տանկերից ու ավտոմեքենաներից, փափուկ արջուկներից, նա այնքան էր ոգևորվել, փոքրիկ սիրտն այնպես էր զարկել, որ իր սրտին էր դրել բուժքրոջ ձեռքերը, համբուրել դրանք, ապա հպել իր՝ ուղիղ տասը տարի չբացված աչքերին, այնուհետև մի փոքր լռելուց հետո ասել էր՝ եթե աչքերը լավացան, մեծանալուն պես ամուսնանալու է բուժքրոջ հետ:      
Տարիքն առած բուժքույրը ժպտացել էր… նա ինքը երկու զավակ ուներ:           
 

****

Լուսացավ: Վերջապես հույս պարգևող այդ առավոտը ժպտաց աշխարհին: Արևն իր դեղնավուն ցոլքը սենյակի պատուհանից շաղ տվեց Բահմանի սպիտակ ծածկոցին: Բահմանը դեռ չէր արթնացել: Բժիշկն ու բուժքույրը անհամբեր նրա խոր շնչառությունն էին հաշվում՝ ուշադիր նայելով բարձրացող-իջնող կրծքավանդակին: Վերջապես նրա աչքերը բացվեցին…
Լույս… լո՜ւյս…           
Աշխարհը ցոլաց նրա աչքերում, այն ողջ գեղեցկությունը, որի պատկերի համար սիրտը զարկում էր, աչքերի առջև սփռվեց: Աստված, որ դրախտն այն աշխարհում էր նրան խոստացել և հենց այս աշխարհում նրան այն պարգևեց, իսկապես, ինչպիսի՜ համբերություն ու խիզախություն դրսևորեց: Աստված երկար կյանք տա բուժքրոջը, որ նրան նախապատրաստել էր այդ հրաշքին, հակառակ դեպքում սիրտն ուրախությունից չէր տեղավորվի կրծքավանդակում:        
Նախ աչքերը պլշեց, հառեց բժշկի դեմքին, հետո երկյուղած, որ հանկարծ տեսողությունը՝ այդ թանկարժեք ընծան, ձեռքից չփախչի, հայացքը շատ դանդաղ շրջեց ու նայեց բուժքրոջը: Նրան տեսնելուն պես ժպտաց:         
Բժշկի հորդորով նրա աթոռը դրել էին այգու մեջտեղում՝ արևի հակառակ կողմում: Բահմանը տեղավորվեց, ամենուր ագահ ու տենչալի հայացք գցեց: Կլանեց ողջ գեղեցկությունը. այդ ամենը տեսնելու համար նրանից խիզախություն ու համբերություն պահանջվեցին: Մինչև կեսօր շուրջբոլորն ինչ կար, ուշադիր նայեց: Հանուն արդարության անհնար է չասել, որ բնությունն այդ օրը նրա պատվին մի համընդհանուր խնջույք էր պատրաստել. երբեք շրջակայքի եղևնիները այդպես չէին բուրել, ոչ մի անգամ հուդայածառն այդ աստիճան կարմրին չէր տվել, երբեք աշխարհը Քարուի[3] կտավների նման այսչափ չէր գեղեցկացել:  
Վերջապես վեր կացավ, որ ինքնուրույն, առանց որևէ մեկի օգնության քայլի: Ոտքի վրա կանգնեց, առաջ նայեց, իր դիմաց այն հավերժական մթության նման մի բան տեսավ: Մի պահ դողաց, և ժպիտը շուրթերին քարացավ: Ձեռքը թափահարեց, որ քշի այդ մթությունը. նա էլ թափահարեց: Վախն աստիճանաբար պատեց նրա մանկական սիրտը, երկու ձեռքերը թափահարեց, առաջ կռացավ. մթությունը կրկնեց նույն շարժումները: Արյունը սառեց երակներում: Համբերությունը հատեց, ճչաց ու գետնին հայտնվեց:  
Բուժքույրը, որ նրան չէր հեռացնում իր տեսադաշտից, հասավ օգնության, տարավ բժշկի մոտ: Մինչ կարձակեր նրա վերնաշապիկի օձիքը, իսկ բժիշկը ամոնիակի սրվակը կգտներ, ասաց.      
- Ես եմ մեղավոր, որ այս երեխային ոչինչ չեմ ասել ստվերի հավերժության մասին:

Թարգմանությունը պարսկերենից՝ Արեգ Բագրատյանի

[1] Լիկիասը հին հունական դիցաբանական կերպարներից է, որ չճանաչեց Դիոնիսոսի իշխանությունը, հարձակվեց նրա վրա, իսկ Զևսը կուրացրեց նրան:

[2] Փերիների արքայադուստրը «Հազար ու մի գիշերի» հերոսներից է:

[3] Ֆրեդ Քարու – 19-րդ դարի ամերիկացի նկարիչ: