Երբ փնտրում ես անկորուստ ժամանակի շրջադարձը

[1] Հրաչյա Սարիբեկյան, Երկվորյակների արևը, Երևան, Անտարես, 2012, 216 էջ: Հետագա բնագրային մեջբերումները կլինեն նույն հրատարակությունից:

[2]   Տե’ս Մորիս Մետերլինկ, Թատերգություններ, Երևան, 1997, էջ 111-135:

[3] Հնդեվրոպական առասպելաբանության մեջ երկվորյակ եղբայրները, որոնք կոչվում են «երկնքի աստծու զավակներ», հոգ են տանում իրենց քրոջ և արևի աստծու դստեր մասին: Տե’ս ''Мифы народов мира'', Москва, Советская энциклопедия, 1987, հ 1, էջ 175:

[4] Ժամանակակից գրականության մեջ ավելի ու ավելի շատ է հանդիպում մոլի ընթերցողի կերպավորումը բացասական երանգավորումով: Հետաքրքիր է, որ Թովմասը հետագայում այրում է իր բոլոր գրքերը` փորձելով հրաժարվել նախկին ընտրությունից, դրանով, սակայն, դավաճանելով սեփական էությանը:

[5] Թովմաս անվան ընտրությունը, ըստ աստվածաշնչյան բնագրի, նաև թերահավատության հուշումն ունի իր մեջ, որն այս կերպարի բնորոշիչներից է, տե’ս Յովհ. 20, 24-29:

[6] Օրինակ, ըստ առասպելի, ագռավի սև գույնը առաջացել է կրակից կամ ծխից` ի հետևանք Աստծու պատժի, տե՛ս Мифы народов мира, Москва, հ. 1, էջ 245: Սակայն հայտնի է նաև ագռավի` որպես առասպելական թռչնի այլ նշանակությունների մասին. «Սասնա ծռեր» էպոսից հիշենք հենց թեկուզ Ագռավաքարը` որպես Մհերի (արևի պաշտամունք) ապաստարան:

[7] Վեպում շատ  խորհրդանիշներ անմիջական զուգահեռի մեջ են հեղինակի մեկ այլ ստեղծագործության` «Հավերժական շարժիչը» պատմվածքի հետ: Այստեղ նույնպես կա ժամանակը ետ շրջելու, անդառնալին վերադարձնելու միտում, իր փիլիսոփայական դերակատարումն ունի գերեզմանատունը (գրեթե նույնը, ինչ վեպում), իսկ կախված հորը տեսած փոքրիկ տղայի մազերը մի ակնթարթ ճերմակած են թվում ավագ որդուն և այլն: Տե’ս Գրեթերթ, 2009, N2 (13), էջ 3:

[8] Վթարված ժամանակի գաղափարը գրականության ամենահետաքրքիր արծարծումներից է Շեքսպիրից մինչև Մարկես:

[9] Ժամանակի մասին Արեգի որոշ խոհեր Զենոնի ապորիաներն ու Լուիս Քերոլի գրական ձևավորում ստացած մաթեմատիկական մոդելներն են հիշեցնում: Կանգնած ժամացույցի ճշգրտության մասին դատողությունը, ինչպես նաև «ժամացույցի սլաքները հետ տանելիս դեպքերը ևս կվերադառնան անցյալի գիրկը» միտքը տեևս Լուիս Քերոլի «Ալիսը հրաշքների աշխարհում», «ՍամՍոն» հրատ., Ծանոթագրություններ, էջ 271, ինչպես նաև «Խելահեղ թեյըմպում» գլուխը, էջ 71-72: Եթե կերպարը փորձենք սովորական իրականության դաշտ բերել, ապա Արեգի ընթերցասիրությունը ենթադրել է տալիս, որ փոքրիկ տղան կարող էր ծանոթ լինել նմանատիպ գրականության: Հին դրամները նրան տալիս Հարութ պապը նաև ժամանակի մեքենայի մասին է հիշատակում:

[10] Այս թեմային հետաքրքիր անդրադարձ ունի Հանս Քրիստիան Անդերսենը: Տե’ս Литературные сказки зарубежных писателей / Тень, Москва, “Детская литература”, 1982, էջ 375-386: Այստեղ ստվերը փոխարինում է իր տիրոջը, գրավում նրա տեղը և ի վերջո դաժան հաշվեհարդար է տեսնում:

[11] Լարախաղացի առասպելը, իհարկե, իր մեջ մեկ այլ հղում էլ է պարունակում: Մանավանդ, որ երեխաների մտքերում մահվան ընկալումն իր խորհրդանշական և զգայական դրսևորումներն է ունենում: Այդպես Արեգը վեպի մի հատվածում ազդարարում է հասունացած ժամանակը` հրդեհված արտը նմանեցնելով «Հայտնության» նկարագրություններին, իսկ լարախաղացի կերպարով Հարութը` մեկ այլ տեղում Մազե կամուրջը և հանդերձյալ աշխարհ տեղափոխող սուրբ Կարապետին հիշեցնում: