Ժան Բոդրիար. Անհաշտություն

«Չարի թափանցիկությունը» գրքից

Հաղորդակցման և համերաշխության սկզբունքը հակադրվում է կապերը խզելու և անհաշտության սկզբունքին: Այս երկու սկզբունքներից անընդհատ հաղթում է անհաշտության սկզբունքը, քանի որ իր բնույթով այն անընդհատ ձախողման է դատապարտում համերաշխության սկզբունքը:

Չարի և Բարու ճանապարհներին միշտ հանդիպում է այդ նույն խնդիրը: Բարին ամփոփված է Չարի և Բարու դիալեկտիկայում: Չարը, սակայն, բաղկացած է այդ դիալեկտիկայի հերքումից, Բարու և Չարի արմատական տարանջատումից և, որպես արդյունք, Չարի սկզբունքի ինքնավարությունից: Մինչ Բարին ենթադրում է Չարի հետ դիալեկտիկ կապ, Չարը հիմնված է ինքն իր և Բարու հետ լիակատար անհամատեղելիության վրա: Այսպիսով, Չարը դրության տերն է դառնում, և Չարի սկզբունքը՝ հավերժական անտագոնիզմի գերակայությունը, տոնում է տրիումֆը:

Երբ գործ ունենք էակների, սեռերի, մշակույթների միջև արմատական Տարբերության հետ, մենք բախվում ենք անտագոնիզմի, որն է Չարի անտագոնիզմը, այդ նույն բացարձակ թյուրըմբռման տրամաբանությանը, և օտարի հանդեպ նույն կողմնակալ կարծիքին: Մի՞թե հնարավոր է օտարի կողմը բռնել: Դա ինքնին անհնար է համաձայն հեռացման թեորեմի, որն է մարմինների ու մտքերի աճող օտարացումն ու հեռացումը, թեորեմ, որը ճանապարհ է հարթում հիպոթեզի համար, որը գոյություն ունի երկնային մարմինների հարաբերության մեջ: Դա հավերժական մեկուսացման հիպոթեզն է, որն իր հետևից բերում է անլուծելի անեծքի հիպոթեզը, Չարի թափանցիկության հիպոթեզը, որը կոչված է դիմակայելու ընդհանրության մասին ունիվերսալ ուտոպիային: Հրապարակայնորեն այս վարկածը միշտ վիճարկվում է: Բայց դա միայն առերևույթ, քանի որ ինչքան առարկաները ձգտում են փոխըմբռնման և հոմոգենիզացիայի, այնքան ավելի հրատապ է դառնում հավերժական անզիջողականության թեման, և որքան պակաս ենք համարձակվում վերլուծել այն, այնքան ավելի ենք զգում դրա անդիմադրելի ներկայությունը:

Այդ ներկայությունը մեր ճամփին է հայտնվում իբրև գերբնական, անըմբռնելի, անառիկ ու կոպիտ մի փաստ, որը ճակատագրական կոնֆիգուրացիայի պես Տարբերությունների մասին դիալեկտիկական մտքի անհնարինության արդյունքն է՝ նման համաշխարհային հակադարձման կանոնական ուժին հակադրվող ձգողականության համընդհանուր ուժին:

Այդ անզիջող ուժը գոյություն ունի բոլոր մշակույթներում, այսօր նաև՝ Երրորդ աշխարհի և Արևմուտքի երկրների միջև հարաբերություններում` Ճապոնիայից մինչև Արևմտյան Եվրոպա, Եվրոպայից Ամերիկա և, նույնիսկ, յուրաքանչյուր մշակույթի որոշակի, ի վերջո գերակայող առանձնահատկության մեջ: Ոչ Մարոկկոն, ոչ Ճապոնիան, ոչ իսլամը երբեք չեն դառնա արևմտյան: Եվրոպան երբեք չի կարող վերացնել Ամերիկայից իրեն բաժանող արդիականության անդունդը:Կոսմոպոլիտային էվոլյուցիոնիզմը պատրանք է, և, պատրանք լինելով, այն ամենուր չքվում է:

Օտարի, խորթի խնդիրը լուծում չունի: Խորթն արմատական է և ընդմիշտ: Անգամ չարժի ցանկություն հայտնել, որ այն այդպիսին լինի: Առանց այդ էլ, դա այդպես է:

Սա համապարփակ Էկզոտիկա է: Սա է աշխարհի կարգը: Բայց, միևնույն ժամանակ, դա օրենք չէ: Օրենքը հենց փոխըմբռնման համընդհանուր սկզբունք է, տարբերությունների դյուրահարթ և կանոնակարգված խաղ, բարոյական, քաղաքական և տնտեսական ռացիոնալություն: Այստեղ մենք գործ ունենք մի կանոնի հետ և, ինչպես ցանկացած կանոն, այն հղի է կամայական կանխորոշումով: Օրինակ, միմյանց լիովին անհանդուրժող լեզուները: Լեզուները կանխորոշված երևույթ են. յուրաքանչյուրն` իր կանոնով, սեփական ինքնակառավարմամբ, իր անողոք տրամաբանությամբ: Յուրաքանչյուրը ենթարկվում է հաղորդակցության և փոխանակման օրենքին, բայց, միաժամանակ, ինչ-որ ներքին անխորտակելի կապի: Որպես լեզուներ դրանք միշտ եղել են և հավերժ կմնան անթարգմանելի միմյանց: Եվ դրանք այդքան «գեղեցիկ» են հնչում, քանի որ մնում են միմյանց խորթ:

Օրենքը երբեք չի կարող անդառնալի լինել: Դա փոխհամաձայնության վրա հիմնված հասկացություն է: Կանոնն անխորտակելի է, այն հասկացություն չէ, այլ ձև, որին ենթարկվում է խաղի կարգը: Այդպես է, օրինակ, տեղի ունենում գայթակղությունը: Էրոսը սերն է, ձգողականության, միաձուլման և հաղորդակցման ուժը: Իսկ գայթակղությունը տարանջատման, շեղման, պատրանքի, այլասերման, էության և իմաստի խեղաթյուրման, առարկաների և նրանց ինքնության աղավաղման շատ ավելի արմատական հասկացություն է:

Հակառակ համընդհանուր կարծիքի, էնտրոպիայի աճը չի բխում ընդհանուր անհամաձայնությունից, այլ գալիս է հաղորդակցության և միաձուլման, ըմբռնման և սիրո կողմից, տարբերությունների խելամիտ օգտագործումից: Գայթակղությունն ու էկզոտիկը Օտարի ավելցուկն են, տարաձայնությունների ավելցուկը: Դա բնույթով միմյանց խորթ մարդկանց բանականության մթագնումն է, մի անկասելի բան, որը հենց էներգիայի իրական աղբյուրն է:

Այս աշխարհում Օտարի կանխորոշումները տրված են ի վերուստ, դրսից՝ երջանիկ կամ դժբախտ պատահարները, հիվանդությունները, անգամ՝ մտքերը: Բոլոր հրահանգները բխում են ոչ մարդկային էությունից՝ աստվածներից, կենդանիներից, ոգիներից, մոգությունից:Սա ֆատալիզմի ունիվերսումն է, որը հակադրվում է հոգեբանականին: Եթե մենք, ինչպես Քրիստևան է ենթադրում, մեր մեջ փակելով Օտարին՝ ինքներս մեզ ենք խորթանում, և, միևնույն ժամանակ, այդ գործընթացը անգիտակից ձևով է ընթանում, ապա ճիշտ է նաև այն, որ ճակատագրական աշխարհում անգիտակցականը գոյություն չունի: Անգիտակցանի ունիվերսալ ձև չկա՝ պնդում է հոգեվերլուծությունը: Այդ իմաստով, անգիտակցական ինքնակոծկման միակ այլընտրանքը ճակատագրականն է. ամենայն գոյի մեղավորության աստիճանը պետք է դիտարկվի մարդկությունից շատ հեռու գտնվող և մեզ այդ գործառույթից ազատող այլ ատյաններում:

Այս ֆատալության տիրույթում Օտարի խնդիրը հենց հյուրընկալության խնդիրն է:

Այստեղ նշանակությունը երկիմաստ է, ծիսական, դրամատիկ: Ո՞ւմ ընդունել, ինչպե՞ս ընդունել, ո՞ր կանոններով: Այսպիսով, մեր կյանքի իմաստը հյուրընկալությունն է և հյուր գնալը (և ոչ թե ծանոթանալը և միմյանց ճանաչելը): Հաղորդակցման մեջ մեզ պակասում է հենց այս խորհրդանշականը, որովհետև այլևս ուղերձներ չենք ուղարկում և չենք ստանում, միայն վերծանում ենք դրանք: Ուղերձները տեղ են հասնում, բայց մարդիկ դրանք չեն փոխանցում միմյանց: Տեղ է հասնում միայն իմաստի վերացական կողմը, որը երկակի նշանակության շղթայում սոսկ կարճ միացում է առաջացնում:

Օտարը հյուրն է: Ոչ թե տարբերություններ ունեցող և մեզ հավասար մեկը, այլ դրսից եկած օտար հյուրը:Եվ նա, իր բնածին խորթությամբ, պետք է արտաքսվի: Բայց սկսած իմ տան շեմը հատելու պահից, կանոնների համաձայն, նրա կյանքը դառնում է ավելի թանկ, քան իմը: Ամբողջ խորհրդանշական տիեզերքում չկա այնպիսի տարբերություն, որը կարող է լինել դրանից տարբերվող իրավիճակում: Ոչ կենդանիները, ոչ աստվածները, ոչ էլ մեռածները Օտար չեն: Դրանք ամփոփվում են միևնույն շրջապտույտում: Այս ամենի սահմաններից դուրս դուք պարզապես գոյություն չունեք:

Մնացած բոլոր մշակույթները խիստ հյուրընկալ են, նրանք կլանելու ֆանտաստիկ հնարավորություն ունեն: Մինչ մենք տատանվում ենք զոհաբերության և Օտարի ստվերի, կատարյալ երախտագիտությանև զուտ գիշատչության միջև, մյուս մշակույթները պահպանում են դրսից եկած Օտարը դարձյալ շրջանառելու հնարավորությունը,այդ թվում՝ կիրառելով խաղի սեփական կանոնները, նաև մեր՝ արևմտյան մշակույթից եկածը: Նրանք գործում են ակնթարթորեն կամ բավական տևական ժամանակ առանց իրենց կանոնները կամ իրենց մշակույթի հիմքերը վտանգող որևէ սպառնալիքի: Հենց այդ պատճառով, որ նրանք չեն ապրում համընդհանուր օրենքի պատրանքով, նրանք այնքան անկայուն չեն, որքան մենք, որ անընդհատ մտահոգված ենք օրենք ստեղծելով և ինքներս մեզ, մեր գործողությունները, ճաշակն ու հաճույքները տնօրինելու մտքով: Բարբարոս մշակույթները բեռնված չեն նման հավակնոտությամբ: Ինքդ քեզ հետ լինելը զուրկ է որևէ իմաստից, քանզի ամեն ինչ բխում է Օտարից: Ոչինչ ինքնին չէ և հիմք էլ չունի այդպիսին լինելու:

Այս առումով, Ճապոնիան արժանի է Բրազիլիային կամ Ժան Ռուշի «Խենթ վարպետների»՝ Արևմուտքի ազդեցությունը կրած վայրենիներին:Որպես մարդակեր, նրանք կործանիչ հյուրընկալությամբ են վերաբերում արժեքներին, որոնք երբեք չեն լինելու իրենցը:

Ճապոնիայի հզորությունը տեխնիկային և արդի տարաբնույթ կենսակերպին վերաբերող հյուրընկալության ձևն է (ինչպես նախկինում կրոնի կամ գրի հանդեպ էր): Բայց այդ հյուրընկալությունը չի ուղեկցվում ներքին հոգեբանական ըմբռնումով ու խորությամբ և կոդի հեռավորություն է պահում: Ոչ թե ճանաչելու և հանդուրժելու, այլ մարտահրավերի ձև ունեցող հյուրընկալություն է: Դեռևս լիակատար անթափանցելիություն է:Բառացիորեն ասած, որևէ առարկա (իր, նշան, տեխնիկական գործիք) իր էությունից զրկելու, այն այլ կերպ, օրենքից (իմաստի, կապիտալի, գնի, տնտեսության հասկացություններից դուրս) դուրս գործել ստիպելու և կանոնների դաշտ տեղափոխելու (այսինքն, խաղի, ծեսի, արարողակարգի, կրկնության հասկացություններին) գայթակղիչ գործողություն է:

Ճապոնական դինամիզմը չի ենթարկվում արևմտյան աշխարհի ո՛չ արժեքային համակարգին, ո՛չ էլվերջնական նպատակներին: Այն իրականացվում է պատշաճ հեռավորությամբ և գործառնական մաքրության պահպանմամբ, ինչը հաշվի չի նստում գաղափարախոսությունների և հավատամքների հետ, որոնք իրենց ռիթմը ենթարկել ենկապիտալի և տեխնիկայի պատմությանը Արևմուտքում: Ճապոնացիները տեխնոլոգիայի բնագավառում հիանալի խաղացողներ են, որոնք նույնիսկ գլխի չեն ընկնում, որ հաստատում են տեխնոլոգիական գործընթացի մասնակցի պարադոքսն այնպես, ինչպես Դիդրոն էր հաստատել կատակերգուի պարադոքսը. առավելագույն արդյունքի հասնելու համար անհրաժեշտ է անտարբերություն ու խաղի կանոնների պահպանում, անհրաժեշտ է, որ ձեր իսկական վարպետությունը դրսից գա, տեխնիկական կատալոգից կամ սարքից (ճապոնացի արդյունաբերողները կարծում են, որ յուրաքանչյուր տեխնիկական սարքի մեջ կա դրան ինքնավարություն և իսկական հանճարեղություն պարգևող մի աստված): Անհրաժեշտ է խաղալ տեխնիկայի հետ, ինչպես նշանների հետ՝ առարկայի լիակատար անհետացման, իմաստի լրիվ զեղչման, այսինքն, բացարձակ աֆեկտացիայի պայմաններում:

Խորհրդանշական ծեսերն ունակ են կլանել ամեն բան, ներառյալ կապիտալիզմի՝ օրգաններից զուրկ մարմինը: Չկա էքստերիտորիալիզացիա, չկան հայդեգերյան շահարկումներ ծագման և գոյության գործընթացում գտնվող տեխնիկայի հետ հարաբերությունների առումով, չկա ներքին հոգեբանական ընկալում տեղի ունեցողի հետ: Սա խաղ է Արևմուտքի հետ, որը ընթանում է հենց նրա իսկ դաշտում, անչափելի արդյունավետ մարտահրավեր է, քանի որ դրա ռազմավարությունը արժեքային համակարգի ռազմավարությունն է, որն իրեն թույլ է տալիս տեխնոլոգիայի շքեղություն, տեխնիկական պրակտիկայի ռազմավարություն՝ որպես առաջընթացի կամ որևէ այլ ռացիոնալ ձևերի հետ կապ չունեցող զուտ արհեստական գյուտի հանդեպ: Այս մաքուր ռազմավարությունը, այս տքնաջան և էմոցիաներից զուրկ, արդի արևմտյան տրիվիալ գործելակերպից այնքան տարբերվող գործողությունները մեզ համար անհասկանալի ու առեղծվածային են: Այդ իմաստով, սա արմատական էկզոտիկայի ձևերից մեկն է, որի մասին խոսում է Սեգալենը, առավել ևս՝ հանելուկային, քանի որ «առնչվում է» նախահամայնքային ծիսական ողջ հզորությունը պահպանած ու գերզարգացած հասարակությանը:

Սա կաննիբալիզմի ձև է, որը կլանում, ընդօրինակում եւ խժռում է: Եվ աֆրո-բրազիլական մշակույթը նույնպես մարդակերության հիանալի օրինակ է՝ սպիտակամորթների ժամանակակից մշակույթի կլանման, այլասերման հերթական մի ձև: Կանիբալիզմը միշտ Օտարի հետ կապի ամենաբարձր ձևն է. նման կապի տարատեսակ է սերը՝ որպես արմատական հյուրընկալության ձև:

Այնպես չէ, որ Բրազիլիայում ռասայական խնդիրը լուծվել է ավելի մեծ չափով, քան ցանկացած այլ տեղ, բայց գաղափարական ռասիզմը բավականին ծանր վիճակում է գտնվում` ռասաների խառնուրդի և մետիսների քանակի աճի պատճառով: Ռասայական խտրականությունը ծածկված է ռասայական հատվող գծերով, որոնք խաչվում են ձեռքի ափի գծերի պես: Ռասիզմի որակազրկման այս ձևը` իր օբյեկտի ցրման պատճառով, ինքնին շատ ավելի մանրակրկիտ և արդյունավետ է, քան գաղափարական պայքարը, որի երկիմաստությունն ամեն անգամ նպաստում է այս օբյեկտի հարությանը: Ռասիզմը չի ավարտվի այնքան ժամանակ, քանի դեռ նրանք կփորձեն հաղթահարել այն ճակատային բանական ժխտման ճանապարհով: Այն կարող է հաղթվել միայն ռասաների խաղի ու դրանց հեգնական դիֆերենցիալ մեխանիզմի միջոցով: Ամենևին էլ ոչ իրավունքի քողի տակ տարբերություններն օրինականացնելու միջոցով, այլ՝ այլասերման ու կլանման երբեմն դաժան խաղով: Օրինակ, պեռնամբուկցի եպիսկոպոսի պատմությունը կամ այն մյուսը, որը պատմվումէ «Օհ, ինչ լավն էր նա, իմ փառահեղ ֆրանսիացին» երգում: Երգի հերոսին, ում շատ գեղեցիկ են համարում, զոհաբերում և ուտում են: Նրան տրվում է գոյություն ունենալու իրավունքից առավել համարվող պատվաբեր մահվան հնարավորությունը: Եթե ռասիզմն ազատումն է ճնշված էմոցիաների հետևանքով առաջացած լարվածությունից՝ Օտարին այլասերելու միջոցով (ընդ որում այն ընդգրկում է ավելին, քան դրա տարբերակիչ հատկությունները), ապա ռասիզմի խնդիրը կարող է լուծվել միայն այլասերման խաղի կրկնապատկմամբ:

Քանի՜ այլ մշակույթներ են գտնվում մեզանից շատ ավելի յուրօրինակ իրավիճակում: Մենք նախապես ենթադրում ենք, որ ամեն ինչ հնարավոր է վերծանել, մենք ունենք վերլուծության արտառոց մեթոդներ, բայց դրանք ի վիճակի չեն վերլուծել իրավիճակը: Մենք ապրում ենք տեսականորեն ամբողջովին օտարացած մեզ հետ կատարվող իրողություններից: Այդտեղից է մեր խորը մելամաղձոտությունը: Մյուսներին բաժին է ընկնում Ճակատագրի լույսը, ինչ-որ բանի լույսը, որը նրանք զգում են, բայց որ նրանց համար՝ կենդանի կամ մեռած, հավերժ մնում է անհասկանալի: Մենք ոչնչացրեցինք այն ամենը, ինչ գալիս է դրսից: Մեզ տարօրինակ թվացող մյուս մշակույթները ապրում են երկրպագությամբ (աստղերի, ճակատագրի): Մենք ապրում ենք ընկճված և շփոթված (ճակատագրի բացակայության պատճառով): Ոչինչը չի կարող բխել ոչ մի տեղից, այլ՝ միայն մեզանից: Եվ սա, ինչ-որ իմաստով, բացարձակ դժբախտություն է:

Ռուսերենից թարգմանեց Հերմինե Հակոբյանը