Համարում են գլուխգործոց, բայց ոչ ոք չի ընթերցել

       Հարցազրույց թարգմանիչ Սամվել Մկրտչյանի հետ

  - Եթե հայացք նետենք Ձեր կատարած թարգմանությունների թվի վրա, դրանք մատներով հաշվել չի լինի: Ինչի՞ հիման վրա է թարգմանիչը կատարում հեղինակի ընտրությունը, արդյո՞ք գտնում եք, որ հեղինակի ու թարգմանչի զգացողությունը պետք է միանշանակ լինի նույնը` ստանալու համար այն, ինչ իսկապես ցանկացել է փոխանցել գրողը: 

   - Մի քանի անգամ առիթ ունեցել եմ ասելու, որ թարգմանությունն ինձ համար միշտ tour de force է՝ ուժի փորձություն: Ինձ հետաքրքրում են «դժվար» հեղինակները, ովքեր հիմնականում Սովետի տարիների արգելված մոդեռնիստներն են՝ Էլիոթ, Ջոյս, Փաունդ, Ֆոլքներ... Երբ առանց հիվանդագին ինքնագնահատանքի զգում ես, որ ինչ-որ բնագավառում դու կաս, ապա նաև պարտավոր ես մտածել՝ «ո՞վ սա կանի, եթե ոչ ես»: Հետո արդեն ապշում ես հայերենի հնարավորություններից, ինչպես նաև ձեր ասած՝ հեղինակի ու թարգմանչի անխուսափելի միանման զգացողություններից: Թարգմանությունն առավելապես ներըմբռնողական ընթացք է, որին, սակայն, պիտի պատրաստ լինել. նախքան «Ուլիսես»-ին անցնելը, վերջին 5 տարում ես ավելի շատ այդ գրքի մասին գրաքննադատություն եմ կարդացել, քան որևէ այլ գիրք: 

    - Այսօր «Ուլիսես»-ը չի վաճառվում գրախանութներում. ինչո՞ւ: Թարգմանելու ընթացքում, կամ հետո, երբևէ մտածել ե՞ք, որ այդ գիրքը նախատեսված է հատուկենտ ընթերցողների համար:

    - Մի-երկու գրախանութներում «վաճառվում» է: Ավելի էժան վաճառվում է համացանցում: Իհարկե «Ուլիսես»-ը հատուկենտ ընթերցողների համար է, ինչպես արվեստի յուրաքանչյուր բարձրարժեք գործ: Կատակով, սակայն ճշմարիտ է ասված. համարյա բոլորն այդ վեպը (կամ հակավեպը) համարում են գլուխգործոց, բայց ոչ ոք այն չի ընթերցել: Ամեն դեպքում, ես ուրախ եմ, որ մենք ունենք այս գիրքը, և լավ եմ զգում, երբ մարդիկ տարբեր առիթներով այն նվիրում են իրար: 

    - Թարգմանիչը կարո՞ղ է իր ձեռքի տակ եղած ստեղծագործության մեջ լինել կողմնապահ: 

  - Կողմնապահությունը ենթադրում է անհամարժեքություն և անարդարություն: Գրականության մեջ՝ սա մեղանչում է առաջին հերթին հենց գրականության դեմ: Թարգմանիչը դատավոր կամ դասախոս չէ. նա պարտավոր է հավատարիմ մնալ բնագրին՝ միաժամանակ փորձելով այլ լեզվի փոխանցել ոչ միայն միտքը, այլև բնագրի ոճաբանական բոլոր միջոցները: Յուրաքանչյուր գործ դառնում է ոչինչ, երբ «թարգմանում» ես միայն միտքը և սպանում հոգին ու ոգին: Նույնն է թե՝ կնոջը ոչ թե վարդ նվիրես, այլ վարդի գաղափարը: 

    - Էլիոթի գրականությունը համարվում է դժվարամարս, շատերը այն գտնում են նաև անհասկանալի: Նման գրողի ստեղծագործությունները թարգմանելը որքանո՞վ է պատասխանատու: Եվ ինչու հենց Էլիոթ, ու բավականին մեծ թվով գործեր:

    - Մոդեռնիզմն այնքան էլ սարսափելի չէր, որքան պատկերացնում էին: 100 տարի առաջ շարքային ընթերցողը (ունկնդիրը, դիտորդը, հանդիսատեսը...) պատրաստ չէր նոր արտահայտչամիջոցներին (այն, ինչ այսօր Հայաստանում է): Ճշմարիտ արվեստը հասկանալու համար գիտելիքների որոշակի պաշար է պետք: Դառնալով Էլիոթին՝ ես նրա գործերը մանրամասն ծանոթագրել եմ, ինչպես և Ջոյսի «Ուլիսես»-ը՝ հայրենի ընթերցողին ու գրականագետին ազատելով ավելորդ տվայտանքներից: 

    - Ի՞նչ կարող եք ասել ժամանակակից հայ գրականության մասին: Ընդունո՞ւմ եք այն:

    - Իմ ընդունելով կամ չընդունելով՝ ժամանակակից հայ գրականության դեմքը չի փոխվի: 

    - Ձեր թարգմանած հեղինակների գործերը ինչ-որ չափով համարո՞ւմ եք նաև Ձեր գրականությունը: Եվ եթե այո, ապա ինչո՞ւ:

    - Վերջին հաշվով, այդ գործերի հայերենը իմն է. դրանք անցել են իմ միջով, իմ կյանքի մի մասն են: Տեխնիկապես՝ իմն է դրանց հեղինակային իրավունքը: Բայց եթե անկեղծ լինեմ՝ ինքս էլ չեմ հասկանում, թե ինչպես և ինչու եմ այսքան թարգմանել: Աներևույթ մի ուժ բռնում է ձեռքդ ու ստիպում քեզ ինչ-որ բան անել: Հավանաբար՝ մենք ինքներս ոչինչ չենք որոշում: Կամ ինչ-որ բան ենք անում՝ մեր կամ մեր նախնիների մեղքերը քավելու համար: Մյուս կողմից, ես հաճախ անկեղծորեն ասել եմ, որ այս կյանքում ես ավելի բարձր հետաքրքրություններ ունեմ, քան գրականությունը: 

    - Ինքներդ գո՞հ եք Ձեր կատարած աշխատանքից, արդյո՞ք այն միշտ ստացել է արժանի գնահատական: 

    - Եթե գոհ չլինեի՝ տպագրության չէի հանձնի: Սա էլ վատ տարբերակ չէր լինի: Թող ամեն մտածող մարդ ի՛ր Ջոյսն ունենար: Արժանի գնահատականը միայն հետմահու է լինում, հիմնականում՝ հոգեհանգստի ու հոգեհացի արարողությամբ: 

    - «Ուլիսես»-ից հետո կա՞ն նոր թարգմանությունների ծրագրեր:

    - Գրականության հետ ապահարզանի փաստաթղթերն էի պատրաստում, երբ «ներգրավվեցի» Չարենցի անգլերեն հատորյակի պատրաստման գործում: Շուտով այն լույս կտեսնի և, հուսով եմ, ինձ համար կլինի վերջինը:

 Հարցազրույցը` Մերրի Մկրտչյանի