Մարդն Աստծուն շատ ավելի մոտ է, քան մեկ ուրիշին

Զրույց կոմպոզիտոր, դաշնակահար Դավիթ Բալասանյանի հետ:
- Ինչի՞ մասին խոսելուց ես սովորաբար խուսափում:
- Մենք ամեն օր հանդիպում ենք տարբեր մարդկանց՝ տարբեր տեսակի էներգետիկ դաշտերով, ու եթե քո ռեֆլեկտորները զգայուն են, դու կենդանական բնազդներով, գուցե անգիտակցաբար զգում ես` ինչքանով է տվյալ մարդը ընկալունակ, ինչքանով է պահը տրամադրող ու համապատասխան: Բրոդսկին է այդ առիթով մի անգամ ասել, որ նա շան հոտառություն ունի, և անգամ մարդու տեսքը, դիմագծերը իրեն շատ բան կարող են ասել, ու ելնելով եկող ազդակներից՝ նա միանգամից զգում էր՝ ուզո՞ւմ է այդ մարդու հետ շարունակել շփվել, թե՞ ոչ: Երբ դիմացինի ու քո աուրաները համահունչ են, և եթե դու անկեղծ ես, կարող ես ասել գրեթե ամեն ինչ՝ խոսել ամենախոցելի թեմաներով՝ թուլություններիցդ, ասել այն, ինչի վրա շատերը կծիծաղեն: Ամոթը առաջանում է կոմպլեքսներից, երբ քեզ համար շատ կարևոր է՝ ով ինչ կասի ու կմտածի քո մասին, ինչն արժի ժամանակի ընթացքում հաղթահարել: Կան անգամ կոմպլեքսից ձերբազատվելու հատուկ վարժություններ: Օրինակ՝ հագնում ես չափազանց խղճուկ մի բան ու քայլում քաղաքի փողոցներով և այդպես ամոթը խորապես զգալով՝ ինքդ քեզ հասցնելով ամենացածր կետին, ձերբազատվում կոմպլեքսից: Եթե դիմացինս նրբանկատ է, ընկալունակ, զգայուն, ես կարող եմ գրեթե ամեն ինչից խոսել, բայց, որպես կանոն, երբեմն դրա իմաստը չեմ տեսնում:
- Մարդկանցից շո՞ւտ ես հոգնում: 

- Տարբեր բաներից է կախված՝ ֆիզիկական վիճակից, տրամադրությունից, շրջապատող մարդկանցից: Ի վերջո դա կարող է բերել մարդու ապահասարակայնացման: Սա կրկին խոցելիության նշան է, երբ դու չես ուզում մարդկանց հետ շփվել, շատ չես ուզում շփվել... Երբեմն հանդիպում եմ տեսակների, որոնք գրեթե կապ չունեն ինձ հետ, կարծես տարբեր մոլորակներից լինենք: Մի առիթով Քոչարին (եթե ճիշտ եմ հիշում) հարցնում են. «Մաեստրո, ինչո՞ւ չեք դուրս գալիս տնից, չեք զբոսնում»: Պատասխանում է. «Ինչո՞ւ գամ կեղտոտվեմ»: Երբ ստեղծագործում ես, ապա ընդհանրապես ոչ ոքի չես ուզում տեսնել, նույնիսկ ամենահարազատ մարդիկ կարող են հոգնեցնել: Կարևորը ինքդ քո հանդեպ անկեղծ լինելն է: Երբ որևէ մեկը նույն անկեղծությունից դրդված՝ ինչ-որ պահի ասում է, որ չի ուզում քեզ տեսնել ու դու չես նեղանում նրանից, դա խոսում է բարձր տեսակի ընկերության մասին: Ինչպես ընկերս է ասում, «Իմ դռները բաց են միշտ, բայց լավ է գալուց առաջ նախապես զգուշացնեք»: Գիտես, եթե մարդն աթեիստ չէ, ապա էսպես կձևակերպեի. մարդն Աստծուն շատ ավելի մոտ է, քան մեկ ուրիշին, քանի որ իր մեջ էլ կա Աստված:
- Ոչ մեկի հետ մարդ կյանքում այնքան չի առնչվում, որքան ինքն իր հետ: Հաճա՞խ ես քեզնից ձանձրանում:
- Երբեմն ձանձրանում եմ, ո՞վ չի ձանձրանում: Տեսակից է կախված, կան մարդիկ, ովքեր անընդհատ շփման կարիք ունեն, երկար լռությունից կարող են խելագարվել, բայց կան ինքնաբավ տեսակներ, որոնք միշտ էլ զբաղմունք կգտնեն երևակայության, աշխատանքի ու տարբեր հետաքրքրությունների հաշվին: Ավելի շատ ես երկրորդին եմ հակված: Ու կարևոր է հանգստանալ կարողանալը՝ երբեմն ոչինչ չանելով, միանգամա′յն ոչինչ: Մի պատմություն հիշեցի: Յոգայի աշակերտը երկար տարիներ երազում է գնալ Տիբեթ՝ սարերում մաքրվելու, ինքնակատարելագործվելու, բայց ուսուցիչն ասում է նրան. «Կգնաս այնտեղ ու դատարկաձեռն հետ կվերադառնաս: Շատ ավելի կարևոր է ապրել հասարակության մեջ, անգամ ամենաաղմկոտ քաղաքում: Այդպես դու կարող ես ավելի օգտակար լինել հասարակությանը, քան սարերում` մեդիտացիա անելով»:

- Ինչքանո՞վ քեզ կտեղավորես հայ տղամարդու կարծրատիպի մեջ:
- Հայ տղամարդու կարծրատիպը պատմամշակութային զարգացման արդյունք է` մեր տարածաշրջանին բնորոշ առանձնահատկություններով: Եթե խոսքը գնում է այնպիսի հայ տղամարդու մասին, որը կուրորեն, երբեմն չգիտակցելով առաջնորդվում է հայկական ավանդույթներով, հայկական հի՜ն, դարերից եկող տաբուներով, որոնց իմաստը երբեմն չի էլ գիտակցում, ապա այդպիսի տղամարդ չեմ: Ես կողմնակից եմ գիտակից տեսակին: Եթե զգում եմ ավանդույթի տրամաբանվածությունն ու արդիական լինելը` ես այն փորձում եմ պահպանել: Հայ կանայք միշտ դժգոհում են, որ տղամարդիկ իրենց բավականաչափ ազատություն չեն տալիս: Ինձ թվում է՝ «առողջ» ընտանիք պահպանելու այդ եղբայրական անհանգստությունը գենետիկ կոդի պես մի բան է, տեսակի ինքնապահպանման բնազդ: Դրա մեջ, իհարկե, եթե ողջամտության սահմաններում է, ավելի շատ լավ բան եմ տեսնում, քան վատ:
- Ի՞նչ տեղ ունեն կանայք քո կյանքում և ունե՞ն ընդհանրապես:
- Կնոջ աչքերում ես փնտրում եմ առեղծված, անդունդի պես խորը մի անբացատրելի բան, ինչպես «Ֆորսաժ» ֆիլմում է. «Նրա աչքերը պետք է ներթափանցեն հենց հոգուս մեջ ու տեսնեն ինձ` իրականիս, առանց պաճուճանքների: Նա 20 տոկոսով հրեշտակ է, 80-ով` սատանա: Ու երկրային է շատ: Չի ճղճղում, երբ եղունգերի տակ սև է մազութից»: Աչքեր, որ քեզ ուժ կտան, կոգևորեն, սիրող աչքեր, որոնք ամենագեղեցիկն են, որոնց մեջ նայելով ապագաս եմ տեսնում: Ինձ համար կնոջ մեջ ամենակարևորը աչքերն են:
- Ստեղծագործություններդ մի տեսակ կծկված զսպանակ են հիշեցնում, փոքր տարածքում, կարճ ժամանակում շատ բան ասելու ձգտում կա:

- Անտոն Վեբերնից եկող էսթետիկա է: Ժամանակի ընկալումն է փոխվել: Երբեմն չգիտակցված ձգտում աշխարհը տեղավորել մի ստեղծագործության մեջ, ասել մի բան, որով դու ամեն ինչ կընդհանրացնես, ամեն ինչ կդնես իր տեղը, ինչը ի սկզբանե պարտված քայլ է, պարտված փորձ: Սրա մասին է Ֆոլքներն ասել՝ տեղավորել ամբողջ մի աշխարհ ասեղի ծայրին: Այդ փորձը ի սկզբանե իրոք պարտված է: Դու չես ուզում ասել քիչ բան մեծ տարածության մեջ, նախընտրում ես ասել շատը` փոքրում: Երբ ճիշտ խտությունը գտնում եմ, ուզում եմ պատասխանատու լինել այդ խտության առջև, լինել մաքսիմալ անկեղծ: Կենտրոնացված ուշադրության վիճակում գտնվող միտք: Ցրված ուշադրության միտքը չի կարող լինել անկեղծ: Ու այդ ուշադրությունն ինձ համար շատ կարևոր է, հետևել ստեղծագործության շնչառությանը, որ ստեղծագործությունը շնչի, լինի պլաստիկ: Բայց երբեմն ասելիքդ խտանում է այնքան, որ օդն է պակասում, և գործը սկսվում է խեղդվել: Էլ չասած ունկնդրի մասին, որ քեզ հետ միասին է խեղդվում երբեմն: Բայց գուցե իրեն հենց այդ խտությունն է պետք: Մեկ ուրիշը կաներ ճիշտ հակառակը, որտեղ միտքը անընդհատ կընդհատվեր: Սա էլ մեկ այլ էսթետիկա է: Օրինակ՝ երաժշտական մինիմալիզմում կարող է լինել մի քանի նոտա կամ դարձվածք, ու այն կրկնվի գրեթե առանց որևէ փոփոխության բազմաթիվ անգամներ: Մեծ տարածության մեջ, երկար ժամանակահատվածում՝ չնչին ինֆորմացիա, չնչին նյութ: Շատ արդյունքն էլ է հարաբերական, իհարկե: Եթե ես լինեի մինիմալիստ, ես կասեի՝ քիչ նյութից շատ արդյունքի եմ հասնում: Տարիների ընթացքում այդ խտություններն էլ են իմ ստեղծագործություններում նոսրացել: Մի առիթով ուսուցչիս, մեր ժամանակների լավագույն կոմպոզիտորներից մեկին` Աշոտ Զոհրաբյանին ասացի. «Բավականին սուր են հնչողությունները ձեր գործերում»: Ասաց՝ դրանք սուր չեն, այլ խիտ են:
- Եթե քեզ համեմատելու լինես, ասենք, երկու տարի առաջվա Դավիթի հետ: Ի՞նչ է փոխվել բացի նրանից, որ, ինչպես ասացիր, նոսրացել են ստեղծագործություններիդ խտությունները:
- Այդ նոսրացումը ժամանակի ընկալմամբ է պայմանավորված կրկին: Բաներ կան, որ չես կարող բացատրել, ուղղակի այդպես ես զգում ու վերջ: Եվ անգամ չես էլ ցանկանում հասկանալ՝ չկորցնելու համար գաղտնիքն այդ, այդ բնական ընթացքը, ուզում ես ուղղակի հետևել այդ պրոցեսին, մասնակից լինել դրան:
- Ի՞նչ կասես վերջին ստեղծագործությանդ մասին՝ «Արաբեսկի»:

- Դու իմ ճանաչած այն քիչ մարդկանցից ես, որ փորձում են ժամանակակից արվեստի բոլոր ճյուղերին ծանոթանալ, գոնե Հայաստանի սահմաններում: Զարգացման ի՞նչ ընդհանուր միտումներ ես նկատում:
- Ինձ թվում է` ամեն մի ճյուղ ունի իր սեփական առանձնահատկությունները: Գրականության պարագայում երիտասարդ գրողը, անգամ տաղանդավորը, ուշացումով է կարդում 20-րդ դարում ստեղծված գրականությունը, էլ չասած նախորդ դարերի դասականների մասին: Գրականությունը Սովետական միության ժամանակ հիմնականում թարգմանվում էր ռուսերեն, քիչ քանակությամբ՝ հայերեն: Նկատի ունեմ 20-րդ դարի եվրոպական, ամերիկյան գրականությունը: Այսինքն` հիմնական աղբյուրը այդ գրականությանը ծանոթանալու եղել է ռուսերենը: Մեր օրերի երիտասարդ գրողները եթե այդ ամենը գոնե ռուսերեն շատ ու արագ չյուրացնեն, վախենամ, որ նորից անիվ հորինեն: Եթե սպասեն, մինչև այդ ամբողջ գրականությունը թարգմանվի հայերեն, ապա այդ անիվը կհորինեն է՛լ ավելի ուշ: Մտածենք, որ կարիք չկա կարդալու այդ գրականությունը, ինչը ինձ համար կասկածելի է, ուրեմն դու նոր լիցքեր ստանալու կարիք չունես, ինքնաբավ ես: Ի՞նչ ես ասելու: Ի՞նչ է լինելու թեմադ: Թեման կրկին կյանքն է իր անսահմանությամբ: Դու կդառնաս մի Ռոբինզոն Կրուզո և գուցե նորից հորինես անիվ, բայց դա լինի քո՛ անիվը:
- Նոր անիվ չհորինելու համար պետք է կուրորեն հետևե՞նք Եվրոպային:
- Երբեմն մեծ նշանակություն տալով Եվրոպայում կատարվող գործընթացներին, իդեալիզացնելով, կարող ենք դառնալ դրանց զոհը այն իմաստով, որ կսկսենք աշխատել Եվրոպայի շուկայի վրա: Բայց ես գիտեմ հայ կոմպոզիտորների, որոնք, ապրելով Եվրոպայում, լիարժեք դրսևորում են իրենց՝ դառնալով նաև այդ արժեհամակարգի կրողը (բառիս ամենալավ իմաստով): Միևնույն ժամանակ
երբ դու կտրված ես, սկսում է քեզ թվալ, թե ժամանակից հետ ես ընկել: Բայց ո՞վ ասաց, որ այդ ժամանակը թելադրում է Եվրոպան կամ Ամերիկան: Ինձ չի թվում, որ «մեյն սթրիմ» ասվածը բնորոշ է միայն Եվրոպային: Ինչո՞ւ Մոզամբիկում ապրող գրողը չի կարող լինել «մեյն սթրիմ», չի կարող լինել շատ ավելի տաղանդավոր, քան այն գրողը, ում մասին ամենուրեք խոսում են` համացանցում, հեռուստատեսությամբ: Ուղղակի նրա մասին ոչ ոք չգիտի: Միգուցե դո՞ւ ես այդ գրողը ու այդպես կործանվես` չգիտակցելով արածիդ կարևորությունն ու իրական արժանիքները: Թերարժեքության ինչ-որ զգացում առաջանա: Ես զգում եմ, որ նոր թարգմանվող գրականությունը, իհարկե, նոր էներգիա է ծնում, բայց այդ նոր էներգիան հաճախ ուշացած մոդեռն է հիշեցնում պոստմոդեռնի դարաշրջանում:

- Միգուցե չարժի՞ արվեստը -իզմ-երով ընկալել:
- Գուցե և չարժի: Եթե դու ասելիք ունես ու բավարարված ես քո արածով, ուրեմն երևի թե ժամանակի շունչն արդեն բռնացրել ես: Ազդեցություններ արվեստդ կարող է կրել արվեստի ուրիշ գործերից կամ ուրիշ ճյուղերից, բայց եթե մի բանի մեջ վստահ ես ու դա անում ես, ասելիք ունես, ուրեմն պիտի ասես: Իսկ թե դա որտեղ կլինի` «մեյն սթրիմում», թե ոչ, նշանակություն չունի: Միևնույն է, քեզ մի տեղ կընդունեն, մի տեղ չեն ընդունի: Չպետք է առաջնորդվել իզմ-երով, անել մի բան, որը քեզ խորթ է, քո բնությունից դուրս է: Հայաստանում արվեստին վերաբերող գրականության թարգմանությունների մեծ պակաս է նկատվում: Ճիշտ է, կա համացանց, որտեղ կարող ես ուզածդ երաժշտությունը, գիրքը գտնել, բայց դաշտն այնքան բաց է, ծավալուն, որ երբեմն կարող ես մոլորվել: Տարիներ առաջ, երբ Հայաստան մի ժամանակակից նոտա (պարտիտուր) էր հասնում` թաքուն նկարահանված, ֆոտո արած, կոմպոզիտորները կլանված ուսումնասիրում էին այն: Այնքան քիչ ինֆորմացիա էր գալիս, որ եկածից դու կարող էիր ահռելի մեծ քանակությամբ գեներացիա անել, ու դա կարող էր նոր ստեղծագործությունների համար իմպուլս հանդիսանալ: Միաժամանակ կարող էր փակուղի տանել, ու քեզ թվար, որ դրանից դուրս, դրանից բացի ոչինչ չկա. այսպիսին է երաժշտությունը, այս մի տեսակը: Հիմա բազում տեսակներ են քո առջև դրած, մի մեծ գրադարան է, այնտեղ կան հազարավոր «գրքեր», և դու ուզում ես բոլորը կարդալ, բայց դա ֆիզիկապես անհնար է: Բոլորն այնքան տարբեր են, այնքան հետաքրքիր: Իսկ այդ ամենի մեջ դու որտե՞ղ ես: Քեզ պիտի կրկին փակես աշխարհից՝ կրկին վերագտնելու համար:
Զրուցեց Ռուզաննա Ոսկանյանը
Դիմանկարը՝ Գեորգի Բաբայանի (2010 թ.)
«Արաբեսկ» դաշնամուրի համար (2012), կատարում է հեղինակը:
Դիմանկարը՝ Գեորգի Բաբայանի (2010 թ.)
«Արաբեսկ» դաշնամուրի համար (2012), կատարում է հեղինակը:
- Created on .
- Hits: 4956