Սոնա Սիմոնյան. Թղթի վրա միայն ֆիլմի գաղափարն է, հետոն անկանխատեսելի է

Ռեժիսոր Սոնա Սիմոնյանը նախորդ ամառ «Ոսկե ծիրան»-ի «Տարածաշրջանային համայնապատկեր» ծրագրում ներկայացրեց իր «Մեծ սպասելիքներ» վավերագրական ֆիլմը: Այն Ֆրանսիայի, Հայաստանի, Վրաստանի համատեղ արտադրության է, առայժմ՝ փառատոնային փուլում: «Մեծ սպասելիքներ»-ում ֆիլմի հեղինակը ներկայացնում է իր և իր ընկերների պատմությունը` անդրադառնալով 1988 թվականի Սպիտակի ավերիչ երկրաշարժին: Cultural.am-ը ներկայացնում է Մերի Հովհաննիսյանի հարցազրույցը Սոնա Սիմոնյանի հետ:

-Առաջին մասնագիտությամբ լրագրող ես: Լրագրողն ինչ-որ առումով նաեւ վավերագրող է, ֆիլմում քո ընտրած ժանրը դարձյալ` վավերագրությունը: Որո՞նք են այն պահանջները, որ մեր ժամանակներում դրվում են վավերագրողի առաջ:

Ես այդքան էլ լրագրությամբ հետաքրքված չեմ ու, մեծ հաշվով, այդքան էլ մեծ կապ չեմ կարողանում գտնել ռեժիսուրայի և լրագրության միջև, ավելի ճիշտ, կարող է չեմ ցանկանում գտնել կապը, բայց ինչ-որ առումով և՛ վավերագրությունը, և՛ լրագրությունը ցույց են տալիս այն, ինչ-որ կա մեր շուրջբոլորը, ու հիմա շատ ավելի կարևոր է, որ դու իրականը ցույց տաս: Վավերագրողի առջև պահանջ է դրվում գտնել այն մարդկանց ու այն իրավիճակները, որտեղ բոլորը համաձայն կլինեն մնալ այնպիսին, ինչպիսին իրենք կան` անկախ տեսախցիկի ներկայությունից: Մյուսը, երևի թե հասկանալ` ինչպիսի ավարտ կունենա ֆիլմը: Հնարավոր է, քո մտքում ունես մի սցենար, բայց իրականությունը միշտ փոխվում է, սցենարն է փոխվում, ու պետք է պատրաստ լինես լրիվ այլ վերջնարդյունքի:

-Ասացիր` իսկականը ցույց չեն տալիս, միանագամից ինձ մոտ պատկերվեց ֆրեյմավորման ու հայեցողության խնդիրը, այսինքն մարդը տեսնում ու նկարում է այն, ինչը իրեն թվում է` ճիշտն է: Ճիշտը ներկայացնելու ու սեփական աշխարհայացքի հակասությունն ինչպե՞ ս է լուծվում:

Ինձ թվում է, որ վավերագրելու իմաստն էլ հենց այն է, որ չկա օբյեկտիվություն, ուղղակի նկարում ես այն, ինչ դու ես տեսնում, այստեղ ճիշտ ու սխալի խնդիր այդքան էլ չկա:

-Հայաստանում, որտեղ թվում է` բարդի ու աշխատատատարի ժամանակներ չեն, առայժմ մի քիչ, շատ քիչ հույս կինոարտադրության ոլորտում վավերագրական ժանրում ստեղծագործողներն են ներշնչում, ի՞նչ ես կարծում այս մասին, ինչո՞վ ես պայմանավորում երիտասարդ հայ ռեժիսորների ձգտումը դեպի վավերագրական կինո:

Այն, ինչը բարդ է, ինչն աշխատատար է, ինչի համար, որ դու երկար ժամանակ ես ծախսում, մեծ ուղի, որ, հաստատ, լի է անկանխատեսելի իրադարձություններով, գրավում է երիտասարդին: Երիտասարդները ընտրում են այս ժանրը, որովհետև վավերագրությունը սկզբից ավելի հեշտ է թվում, բայց, իհարկե, ամեն ինչ փոխվում է: Վավերագրությունը ավելի շատ քո ձեռքերում է ու ավելի իրատեսական է թվում փաստը, ինչ-որ մի պահի կտեսնես այն արդյունքն, ինչն ուզում էիր:

-Անկանխատեսելին մինչեւ որտե՞ղ է անկանխատեսելի:

Սկզբից գրում ես գաղափարներդ թղթի վրա` ֆիլմն ինչպես ես պատկերացնում, ինչ է լինելու հաջորդ կադրում, հաջորդ իրադարձությունից հետո: Հետո, անկանխատեսելիությունն է սկսում աշխատել, ֆիլմն է քեզ տանում, դու դադարում ես հետևել քո ուղեղում կարծրացած սցենարին, ֆիլմին նայում ես հանդիսատեսի աչքով: Վերջում այն դառնում է ոչ թե այն, ինչ կար նախապես, այլ այն, ինչպես ֆիլմը քեզ տարավ:

-Խելագար վիզուալ հոսքի մեջ գտնվող մարդուն, որն ենք մենք այսօր, քո կարծիքով բա՞րդ չէ կտրել ֆոտոների, վիդեոների, ինֆորմացիայի այդ հոսքից ու բերել այն ռիթմին, որով օրինակ դու պատմում ես քո «Մեծ սպասելիքներ» ֆիլմում:

Ցանկացած ժանրի սիրահար միշտ էլ կլինի: Այդ հոսքի մեջ ես էլ երբեմն նախընտրում եմ դանդաղեցնել ամեն բան, մի բան նայել, որը կկտրի դրսի աժիոտաժից։ Իսկ իրականում ես աշխատելիս մարդկանց այդ ռիթմին բերելու ոչ մի միտք չեմ ունեցել:

-Ուրեմն սա ֆիլմ է մարդկանց համար, ովքեր...

Ինչ-որ կերպ գտել ու դիտել են այն:

-«Մեծ սպասումներում» տեսնում ենք մի սերունդ, ով ցավ է տեսել ու մի սերունդ, որը այդ ցավը չտեսած՝ դրա կրողն է: Այս երկուսը խոսում են՝ մեկը փորձում է հասկացված լինել, մյուսը ազտագրվել է ուզում ու դա փորձում է անել տարածական մակարդակի վրա, այսինքն՝ գնալով: Քո կարծիքով չկա՞ այլ լուծում ու արդյոք գնալը ազատագրում է:

Գնալն ազատագրում չէ, բայց մոտեցնում է ազատագրվելուն: Ես ազատագրվեցի այս ֆիլմը նկարելով, ու ամեն մարդ ի վերջո կգտնի իր ազատագրվելու ձևը, իսկ գնալն ուղղակի ավելի է նպաստում դրան։ Այլ լուծում ինքս չգիտեմ, բոլոր ինձ ծանոթ լուծումները ֆիլմում կան։

-Մարդիկ, ովքեր մնում ու պայքարում են արդյոք նրանց ջանքերն էլ չի ուղղվում դեպի ազատագրման:

Մարդիկ մնում են, որովհետև ուզում են մնալ, կարծում եմ, իսկ այս պարագայում չեմ կարող ասել մնալն է բարդ ճանապարհ, թե գնալը, երկուսն էլ կարող են բարդ լինել, կամ էլ հեշտ:

-Ասում ես` ֆիլմը մի սերնդի մասին է, որն անըդհատ բախվում է երկրաշարժից ծնված խնդիրների հետ, որեւէ ենթադրություն ունե՞ս ինչպիսին կլիներ այդ սերունդն առանց այդ խնդիրների: Չես կարծու՞մ, որ մեզ ի վերջո մեզ էդ խնդիրների առկայությունն ու դրանց բացակայությունն են սահմանում, դրանցից են բխում շատ գործողություններ, հատկապես ստեղծագործելու ցանկությունը:

Իհարկե՛, այդ ամենն ի վերջո մոտիվացիա է հանդիսանում ապրելու համար։ Եթե երկրաշարժն էլ չլիներ, մի ուրիշ խնդիր կլիներ, որն էլի իր հետ կբերեր իր յուրահատկությունը:

- Լինում է այնպես, որ այդ խնդիրները մեռցնում են մեր մեջ ապրելու ու նաև ստեղծագործելու ցանկությունը: Այս երկու ծայրահեղ բևեռների մասին ի՞նչ կասես:

Ընտրության հարց է. դու կա՛մ սպանում ես ապրելու ցանկությունը, կա՛մ ապրում ես:

- «Մեծ սպասելիքներում» ինձ այնպես թվաց, որ Գյումրին հայելային հակապատկերն էր այն ամենի, ինչը մեզ վերջին շրջանում ցուցադրվում է: Այսինք Գյումրին կարծես երկու կյանք է ապրում: Քո կարծիքով Գյումրիի այս երկու աշխարհները, դեմքերը ինչպե՞ս կարելի է միավորել կամ հատման կետեր որտե՞ղ փնտրել:

Գյումրին իմ նկարելուց հետո շատ է փոխվել արտաքնապես, բայց ինձ թվում է մարդիկ, իրականությունը դեռ մնացել են նույնը։ Երկուսն էլ մի տեղում են, երկու գյումրիներում էլ նույն մարդիկ են ապրում։

- Իսկ չե՞ս կարծում, որ ձևի փոփոխությունը, ի վերջո, կհանգեցնի նաև բովանդակային փոփոխության:

 Նոր սերունդների մոտ` այո՛, ուրիշ ապրելակերպ կլինի:

- Իսկ սերունդների բախումը կմնա՞, թե՞ «կհարմարվի» հին սերունդը: 

Կարծում եմ ժամանակի ընթացում բոլորը կհարմարվեն իրար, իսկ մնացած այլ առումներով սերունդների բախում միշտ կա ու կլինի:

- Հետաքրքիր մի բան տեղի ունեցավ վերջին տարիներին, Գյումրին դիմադրության էքսպանսիայի խորհրդանիշն է մի տեսակ, նկատի չունեմ հեղափոխություն ու ու հետոն, շատ ավելի առաջ, անհամաձայնությունը անձնական, քաղաքային ու միջավայրային մակարդակներում երբեմն աարտահայտվում է Գյումրի տեղափոխվելու միջոցով, իհարկե այս ցուցակում բացառելով անպայման օրիգինալ երեւալու ցանկություն ունեցողներին, դու երեբեւէ մտածել ես այն մասին, թե ինչու՞ է այդպես:

Երբ ամբողջ կյանքը ապրել են, օրինակ, Երևանում, ինչ-որ մի պահի ցանկություն կարող է առաջանալ գնալու այդտեղից, գնում են Գյումրի, որովհետև երկրորդ մեծ քաղաքն է, սիրուն է, հանգիստ է, էժան է, մի խոսքով մի տեղ է որտեղ ոչինչ չի շեղի, աշխարհից էլ կտրված չեն լինի:

- Իսկ գնալով իրենք բախվելո՞ւ են այդ խնդիրներին...

 Չեմ կարծում, իրենք իրենց խնդիրները ձեռք կբերեն, կամ չեն բերի, բայց հենց այդ խնդրին մեկը, ով էնտեղից չէ, չի կարողանա բախվել:

- Իսկ եթե մեկն է, ով տեսել է այդ խնդիրները, գնացել է ու նորից վերադարձել:

Եթե մի օր վերադառնամ, կկարողանամ պատասխանել այս հարցին:

-Հայկական ֆիլմարտադրության մասին քո պատկերացումների մասին խոսենք: Ֆիլմերում Հայաստանում «ապրող» կարծրատիպերի ազդեցության մասին:

 Ես միշտ փորձում եմ հնարավորինս հեռու մնալ հայկական ֆիլմարտադրությունից, խոսքս չի վերաբերում անհատներին, ովքեր ֆիլմեր են նկարում, այլ այդ դաշտին:

- Ֆիլմը դեռ հասանելի չէ համացանցում, ենթադրում եմ դեռ փառատոնյաին փուլում է, ի՞նչ փառատոնների ես պատարստվում մասնակցել այս ֆիլմով:

Այդ հարցերով զբաղվում է պրոդյուսերը, մերթընդմերթ ինչ-որ փառատոնների է ուղարկում, ես այդքան էլ չեմ խառնվում գործընթացին: Արձագանքները հետաքրքիր են, բայց ամենակարևորը չեն, նայած` ինչի համար ես մի բան անում։ Ես ավելի շատ անում եմ ու անցնում եմ առաջ:

- Ստացվե՞ց դուրս քո մտքերից ու ինքդ քեզ հանդիսատեսի աչքով նայել:

Այո: Կարծես` քո կյանքի հետ զուգահեռ մի ուրիշ կյանք ես ապրում:

- Երբ ամեն ինչ վերջացավ, ի՞նչ մնաց, ի՞նչը բաց թողեցիր:

Մնաց ֆիլմը, բաց թողեցի այդ թեման:

Զրուցեց Մերի Հովհաննիսյանը