Դժվարությունները պայքարի մեջ են, և դու պետք է պայքարով հասնես քո նպատակներին. Հայկ Օրդյան

Խիստ հանդիսատես ունենալու, Հայաստանում  ռեժիսորի ստեղծագործական հնարավորությունների ու դժվարությունների, և, ընդհանրապես, ֆիլմի մասին խոսել ենք ռեժիսոր, պրոդյուսեր Հայկ Օրդյանի հետ։

2019 թվականին հիմնեցիք «Օրդեր ֆիլմ» ստուդիան, այն արդեն երեք տարեկան է։ Պատմեք, թե ինչպես որոշեցիք ստեղծել սեփական ստուդիան։ Սկզիբը բա՞րդ էր։

Մինչ 2019 թվականը ես ապրում և ստեղծագործում էի Մոսկվայում, հետո, երբ այնտեղ առաջացավ «Զուլալի» ֆիլմը նկարահանելու գաղափարը, հասկացա, որ պետք է այդ ֆիլմի արտադրությունը իրականանա Հայաստանում։ Երկար քննարկումներից հետո, որոշեցի գալ Հայաստան և վերադարձս նշանավորվեց «Օրդեր ֆիլմի» բացումով։ Մեր առաջին նախագիծն էլ հենց դարձավ «Զուլալի» ֆիլմը։ Հետո սկսեցինք նաև վավերագրական այլ նախագծեր իրականացնել։ «Օրդեր ֆիլմը» հաղթահարեց համավարակ, պատերազմ, ֆինանսական խնդիրներ, ու այդ ամենից հետո մենք դեռ ստեղծում և ստեղծագործում ենք: Այդքան դժվարություններից հետո կարողացանք մեր թիմի շնորհիվ ոտքի կանգնել։ Ունենք արդեն երիտասարդ ռեժիսորներ, որոնք` որպես ռեժիսոր, իրենց առաջին քայլերն են անում ֆիլմարտադրության ոլորտում։ Մենք միշտ բաց ենք նաև այն կրեատիվ ուսանողների և երիտասարդների համար, որոնք ցանկանում են ֆիլմեր նկարահանել, լինել այդ ընթացքի մեջ։ Հասկանում ենք, որ այս առումով Հայաստանում կա կրթական խնդիր, և փորձում ենք մեր նեղ մասնագիտական ուժերով այդ բացը լրացնել։

Բազմաթիվ ֆիլմեր եք նկարահանել և ներկայացրել հանդիսատեսի դատին։ Խի՞ստ հանդիսատես ունեք։

Իմ կյանքում, այո՛, եղել է ու կա խիստ հանդիսատես։ Յուրաքանչյուր ստեղծագործող մարդ պետք է հնարավորինս պատրաստ լինի դրան։ Ճիշտ է, հանդիսատեսները տարբեր են, բայց ես վախենում եմ Տավուշի հանդիսատեսից։ Տավուշի հանդիսատեսը շատ խիստ է։ Երբ Բերդում պետք է ցուցադրեի «Զուլալի» ֆիլմը, անցա իմ կյանքի ամենակարևոր քննություններից մեկը: Ես այդ խիստ հանդիսատեսի շունչը զգացի։ Ես ինքս արմատներով Տավուշից եմ և ներկայացնում էի մի ֆիլմ, որն այդ կողմերի մարդկանց վարքի ու բարքի մասին էր։ Դա շատ պատասխանատու պահ էր ինձ համար։ Տավուշի հանդիսատեսն ինձ համար պարզապես հանդիսատես չէ: Այն Իմ ստեղծագործական կյանքի ամենախիստ քննական հանձնաժողովն է:

Ձեր ֆիլմերում կերպարները ոչ ստանդարտ ձևով եք ընտրում, այսինքն՝ շեշտը չեք դնում ֆիլմում նկարվողի պարտադիր հայտնի լինելու հանգամանքի վրա, այլ հակառակը՝ առաջնորդվում եք վերջինիս կոլորիտային ու յուրահատուկ լինելով, ինչը տեսնում ենք նաև «Զուլալի» ֆիլմում։

Իմ ֆիլմերում շատ հայտնի դերասաններ չկան․ ինձ համար հայտնիությունը առաջնահերթություն չէ։ Եղել է, որ դերասաններին ընտրեմ միայն լուսանկարների միջոցով։ Ես ունեմ իմ վերաբերմունքը և աշխատանքային ոճը։ Օրինակ՝ «Զուլալին» բավականին հաջողված էր կերպարների ընտրության առումով․ ֆիլմում երեխայի կերպարը մարմնավորող Արտյոմին ընտրել եմ 60 երեխաներից։ Նա հենց տավուշցի էր։ Հայտնիությունը ինձ համար վերջին տեղում է։ Կոմերցիոն առումով եթե դիտարկենք, ապա, այո՛, հայտնի արտիստիներին ֆիլմում ներգրավելու հարցը օգնում է, բայց լինում են նախագծեր, որտեղ պետք չէ կենտրոնանալ կոմերցիոն չափանիշների վրա։

Ձեր ֆիլմերի միջոցով, կարելի է ասել, տարբեր խնդիրների կամ հարցերի վերաբերյալ ասելիքներ եք փոխանցում հանդիսատեսին։ Հիմնականում ֆիլմը ստեղծելիս ի՞նչ գաղափարներով եք առաջնորդվում։

Ամեն մի ֆիլմ ունի իր ասելիքը. եթե այս պահին դու ինչ-որ ասելիք ունես, դու դա կինոյի լեզվով փոխանցում ես քո հանդիսատեսին։ Իմ յուրաքանչյուր ֆիլմ ասելիք ունի, օրինակ՝ «Հոգեվարք» ֆիլմը ուներ կոնկրետ ասելիք․ այնտեղ բարձրացված էր արտագաղթի թեման, որտեղ հոգեվարքի մեջ գտնվող տարեց մարդը մինչև կյանքի վերջ սպասում է իր զավակներին, որոնք ցրվել են ամբողջ աշխարհով մեկ և այդպես էլ չեն վերադառնում։ Եվ այդ գյուղական սիրուն տունը այդ հերոսի մահից հետո դատարկվում է։ Այդ ֆիլմի միջոցով ինձ համար խնդիր էի դրել բարձրաձայնելու Հայաստանից արտագաղթելու թեման, և ես դրա վերաբերյալ ֆիլմ նկարեցի։ Այսինքն՝ մենք յուրաքանչյուր ֆիլմում դրել ենք մի խնդիր, որը տեսել ենք,  դրա գաղափարը հասունացրել ենք ու նկարահանել։

Ձեր բոլոր ֆիլմերը տարբերվում են պատմություններով ու իրենց կերպարներով։ Իսկ Ձեզ համար կա այն ֆիլմը, որն առանձնացնում եք բոլորից։ Ինչու՞։

Իմ կյանքում ֆիլմեր են եղել , որ շատ մեծ պատասխանատվությամբ եմ արել, բայց այնպես չէ, որ մնացած ֆիլմերին, որոնք, օրինակ, պատվերով եմ նկարահանել, պատասխանատվությամբ չեմ վերաբերվել։ Դրսում արված նախագծեր նույնպես ունեմ, որոնք մեծ սիրով ու հաճույքով եմ արել, ու որոնք անընդհատ ուզում եմ ցուցադրել։ Շրջադարձային ֆիլմեր իմ կյանքում եղել են։ Կան ֆիլմեր, որոնք ինձ համար առանձնահատուկ են, բայց ոչ առանձնացված մնացածից։

Ֆիլմ ստեղծելու ընթացքում ի՞նչն է Ձեզ մոտիվացնում։

Մոտիվացիան պետք է միջավայրը լինի, որպեսզի դու կարողանաս ստեղծագործել։ Բոլոր ստեղծագործող մարդիկ էլ համապատասխան միջավայրի պայմաններում են կարողանում ստեղծագործել, նույնն էլ բնության մեջ է. համապատասխան միջավայր պետք է լինի, որ բույսը կարողանա պտուղ տալ ու աճել։ Ինչ միջավայրում, որ դու կաս, այդ միջավայրից էլ ծնվում են ստեղծագործությունները։

«Զուլալի» ֆիլմն ընդգրկվել էր նաև եգիպտական Պորտ Սաիդի կինոփառատոնի մրցութային ծրագրում։ Նման ծրագրերը որքանո՞վ են կարևոր ռեժիսորի ստեղծագործական կյանքում։ Միջազգային հանրության կարծիքը ևս պարտավորեցնող է։

Միշտ հաճելի է գնահատվելը։ Փառատոնը այն հարթակն է, որտեղ դու գնահատվում ես, բայց փառատոները չպետք է խանգարեն, որպեսզի դու քո հանդիսատեսին անտեսես ու կորցնես։ Այսինքն՝ կան մարդիկ, որոնք միայն փառատոների համար են նկարում ֆիլմը՝ մոռանալով իրենց հանդիսատեսին։ Օրինակ՝ «Զուլալիի» փառատոնային քարտեզը, այսպես ասած, գծելիս մեզ ոչինչ չխանգարեց, որպեսզի Հայաստանում տարբեր ցուցադրություններ կազմակերպենք։ Առիթ բաց չենք թողնում, որ մեր հայ հանդիսատեսը դիտի ֆիլմը։ Միջազգային փառատոների միջոցով նոր հանդիսատես ձեռք բերելը նույնպես կարևոր է։

Հայաստանում ի՞նչ հնարավորությունների ու դժվարությունների է հանդիպում ռեժիսորը։

Բազմաթիվ։ Ավելի շատ դժվարությունների է հանդիպում ռեժիսորը, բայց հաջողություններ էլ կան։ Կինոն ինքը իրենով բարդ արվեստի ճյուղ է, քանի որ կինոյում արտադրական մասը ամենամեծն է` արվեստի մնացած ճյուղերի հետ համեմատած։ Եթե որևէ տեղ կա արտադրություն, այնտեղ խնդիրները շատ են։ Հայաստանում, իմ կարծիքով, մեր ոլորտը բազմաթիվ խնդիրներ ունի, քանի որ տնտեսական խնդիրներ մեր երկիրը նույնպես ունի։ Այս առումով կինո արտադրելը ՀՀ-ում բավականաչափ մեծ ռիսկ է պարունակում իր մեջ։ Տեսլականը հայկական կինոարտադրության ես տեսնում եմ համարտադրությունների միջոցով։

Հայաստանյան ֆիլմարտադրությունը լավ ու վատ կողմերը։ Ի՞նչ բացթողումներ կան։

Կինոն շատ կարևոր բան է։ Տարբեր երկրներում կինոյի հանդեպ վերաբերմունքը բավականաչափ լուրջ է։ Կինոյին լուրջ են վերաբերվում թե՛ եվրոպական երկրները, թե՛ ասիական երկրները։ Ամերիկյան իրականության մեջ նույնպես կինոարտադրությունը շատ կարևոր է։ Կինոն քո երկրի այցեքարտերից մեկն է, և կինոյով շատ բաներ ես կարողանում փոխել՝ տնտեսությունից մինչև քաղաքականություն։ Տարիներ շարունակ երկրները կարողացել են քաղականություն թելադրել, տնտեսական եկամուտներ ունենալ հենց կինոյի միջոցով։ Կինոն ամենազանգվածայինն է, քանի որ զանգվածների հետ աշխատելու կարևոր գործիք է հանդիսանում։

2015 թվականին որոշում կայացրիք Հայաստանից հեռանալ, սակայն չորս տարի հետո վերադառձաք։ Ի՞նչն էր, որ Ձեզ նորից հետ կանչեց։ Հեռանալու մասին հիմա էլ երբեմն մտածո՞ւմ եք։

Ես Մոսկվայում շատ լավ հնարավորություներ եմ ունեցել. բարձր հոնորարներ, բազմաթիվ լավ նախագծեր, բայց ես հասկանում էի, որ անելիք ունեմ նաև Հայաստանում։ Ես չէի ներում ինձ, երբ մտածում էի, որ, օրինակ, 5 տարի ոչինչ ՀՀ-ում չեմ նկարահանել և ոչինչ չեմ արել երկրիս համար։ Վերադարձա հենց այդ մտքով, նաև այն փոփոխություններով, որ այդ ժամանակ տեղի ունեցան Հայաստանում, այդ հույսով եկա, որպեսզի կարողանամ ազատ ստեղծագործել ու վայելել այդ բեկրանքը, բայց այդ ընթացքում Հայաստանում սկսվեց պայքարի փուլը։ Այսինքն՝ հաղթահարեցի և՛ քովիդյան շրջանը, և՛ 44-օրյա պատերազմը։ Դժվարությունները պայքարի մեջ են, և դու պետք է պայքարով հասնես քո նպատակներին։ Նորից հեռանալու մասին, հատկապես` պատերազմից հետո, երբեք չեմ մտածել ու չեմ մտածելու։ Այս պահին մեր բոլորիս ուժերը պետք է կենտրոնացնենք մեր երկրի վրա։ Մենք բոլորս միմյանց կարիքն ունենք։ Եթե մարդ չկա այդ հողի վրա, ու՞մ է պետք այդ հողը։ Ինչ գնով էլ լինի, պետք է շենացնեք մեր երկիրը։

Զրուցեց Մերի Խաչատրյանը