«Եթե գրականությունը չլիներ, մարդն ավելի հիվանդ կլիներ»
- Ենոքի աչքը: Ի՞նչ է տեսնում Ենոքը, որ սպրդում է մյուսների ուշադրությունից:
- Ենոքի աչքը ավելի շուտ ոսպնյակ է, որ հավաքում է ու արտածում: Ենոքի աչքը… գոնե իմ պատկերացմամբ, անցել էր մի փուլ իմ գրականության մեջ` մոտավորապես տասը տարի, երբ ես փորձեցի նորից զննել ինձ, թե ես ո՞ւր եմ եկել, ո՞նց եմ մտածում: «Հիվանդանոցից» հետո էլի վեպեր են գրվել, բայց Ենոքի շնորհիվ էր, որ նորից պիտի ինքս ինձ տնտղեի: Դրա համար էս վեպում բոլոր հերոսները ես եմ, ամբողջը իմ միջից է, նույնիսկ կատուն, շունը, կանայք… էդ ամբողջը իմ տրոհված մասնիկներն են: Դա նման է նրան, որ ես ինձ դնեի զնդանի վրա, մուրճով ուժեղ խփեի, երկու մեծ կտորներ ընկնեին, որոնք երկու եղբայրներն են, մնացած կտորները վեպի հերոսներն են, որոնց ուղարկել եմ աշխարհ, ու իրենք բոլոր կողմերից դիտարկում են աշխարհը, միմյանց և խնդիրները: Հիմնականը բարոյական խնդիրներն են` մեղք, խիղճ, սեր, մահ, կյանք: Ենոքը երկու եղբայրների պապն է` ամենաավագ գործող անձը, որը միաչքանի է և այդ աչքը միշտ գցում է ապակյա բաժակի մեջ. բաժակի միջից այլակերպվելով այդ աչքը միշտ նայում է եղբայրներին: Վեպում կա հայրասպանություն, որը ոչ թե խայծ է ընթերցող գրավելու համար, այլ սպանությունը մի իրադարձություն է, որի շուրջը մարդիկ կտրուկ փոխվում են, այսինքն` սպանությունը կենտրոնում դրել եմ, որպեսզի մարդիկ ավելի լավ երևան դրա շուրջը:
-Հիվանդանոց վեպից մինչև Ենոք ճանապարհը իսկապես երկար էր. ես ուզում եմ իմանալ ի՞նչ կորցրիք ու գտաք :
- Երևակայի ոչինչ չեմ կորցրել: Կորցրել եմ էն, ինչ բոլորն են կորցնում: Կորցրել եմ տարիներ… Կորցնելը որն է, իրենք գնում են, բայց ամեն մեկը մի բան թողնում է մեջը: Չեմ կորցրել, որովհետև ապրել եմ հավատարիմ իմ տեսակին, չեմ խաբել ո՛չ ինձ, ո՛չ շրջապատին:
-Իսկ մարդկա՞նց:
-Մարդկանց կորցնելը ինձ համար շատ դժվար բան ա: Դրա համար աշխատում եմ չկորցնել, եթե կորցրել եմ, ապա ոչ իմ մեղքով, մահն ա տարել կամ ինչ-որ դեպք: Աշխատում եմ իմ մեղքով մարդ չկորցնել, չնայած պատահել ա…
- Խոսեք կնոջ մասին: Երբևէ խնդրե՞լ եք կնոջը չլքել Ձեզ:
-Երբևէ խնդրել եմ կնոջը չլքել ի՞նձ, թե ի’նձ եմ խնդրել՝ չլքել կնոջը:
- Չէէէէ, երբևէ խնդրե՞լ եք կնոջը չլքել Ձեզ :
-Հա… Անպայման, իհարկե, և ոչ մեկ անգամ, որովհետև, պիտի ծեծված բան ասեմ, բայց կինը ապրելու ստիմուլն է: Եթե մարդկությունը միասեռ դառնա, նույնիսկ գրելն է անիմաստ դառնում: Նույնիսկ բնազդորեն անում ես բաներ, որ դուր գան կնոջ քո իդեալին, որը չգիտեմ կա՞, չկա՞: Իդեալ երբեք չի լինում: Կատարյալը միշտ մեռածն է:
Հա խնդրել եմ, էլի կխնդրեմ, քանի շունչ կա:
- Ո՞րն է ժամանակակից վեպի առանձնահատկությունը, և ի՞նչ եք կարծում, կդիմանա՞ արդյոք տարիների քննությանը:
-Շատ բարդ խնդիր է: ժամանակակից վեպը իհարկե ունի առանձնահատկություն, բայց շոշափվող թեմաների առումով ուրիշ լինել չի կարող: Էլի դիտարկվում են նույն «անիծյալ» հարցերը` ո՞վ ենք, որտեղի՞ց ենք գալիս և ու՞ր ենք գնում: Այս խնդիրներն են, որ նորից հարցականի տակ են մնում, ու նորից փորձում են պատասխան գտնել… յուրաքանչյուր տեսակի կողմից: Գրողը տեսակ է: Ամեն մեկը իր դիտանկյունից պատասխանում է նույն հարցերին: Լավ է, որ այս խնդիրները վերջնական պատասխան չունեն, որովհետև դրանով կյանքը կարող է ավարտվեր, և գրականությունը նույնպես: Թվում է, թե նույնն է, ուրեմն կրկնվում ենք, բայց ինձ թվում է` ամեն ժամանակ պիտի իր լեզվով ասի էդ նույնը, իր ատրիբուտներով, ամենակարևորը՝ իր ժամանակի ռիթմով, որովհետև այսօրվա մարդը երեկվա ռիթմով չի ուզում ընկալել:
Ի վերջո, ամեն վեպ իր տեսակի անկեղծ դրսևորումն է իր կառուցվածքով, ոճով, լեզվով:
- Նայելով Գրեթերթի պատին` տեսնում եմ անունների մի ամբողջ բազմություն, որոնցից շատերն առկա են միայն լուսանկարներով, բայց, այնուամենայնիվ, ի՞նչ հետք թողեցին նրանք:
- Ցավոք, նրանք, ովքեր չմնացին,կեսից ավելին են, ավելի ճիշտ մեծամասնությունը, բայց նրանց ներկայությունն էլ խոսում է «Գրեթերթի»առաքելության մասին: «Գրեթերթի» վրա էսպիսի խոսակցություն կա, թե թերթը օրիգինալ չի, չունի իր ֆորման, գաղափարները, ինչպես ժամանակին «Բնագիրն» է ունեցել կամ «Ակտուալ արվեստը»: Ես ունեցել եմ միայն մեկ խնդիր` տարածք տրամադրել գրականությամբ զբաղվողջահելին, որպեսզի նա արտահայտվի` լինելով իր նմանների կողքին, տեսնի՝ ինքն ուր է և ուր է գնում: Ինձ համար բավարար էր իր տեքստի մեջ տեսնել մեկ-երկու հետաքրքիր բան, որ տարածք տայի, որպեսզի հետևեի հաջորդ քայլերին: Շատերը հաջորդ քայլ չարեցին, հետընթաց ապրեցին, դրա համար էլ չեղան այս թերթում:
- Այլևս անիմաստ է հարցնել՝ կա ժամանակակից գրականություն թե ոչ, որովհետև գիտենք պատասխանը` կա: Սակայն որո՞նք են այն հանգամանքները, որ խանգարոմ են ժամանակակից գրականությանը դառնալ հնչեղ, պարտադրող ու ավելի լավը:
- Կան օբյեկտիվ զսպվող հանգամանքներ, որոնք այս ժամանակին են վերաբերվում: Աշխարհի գլոբալիզացիոն տենդենցը դեմ է ամեն անհատական լավ դրսևորման, որը հենց արվեստն է: Շուկայական հարաբերությունների համակարգը, որին անընդհատ պետք է մարդկանց քիչ թե շատ համահարթեցնել, ցանկությունները հավասարեցնել, տալ զվարճանքներ, սպառող դարձնել, սպառողի հոգեբանությունը ամեն ձևերով պիտի մտցնեն մարդկանց մեջ: Դրա համար իրենց ձեռնտու չէ լավ գրականություն: Նրանք ամեն կերպ աշխատում են գրականությունը իրոնիայի ենթարկել՝ ասելով, որ դրանք անցած-գնացած ժամանակներ են, և բոլորն էլ կարող են գրել և արտահայտվել:Մարդուն զրկում են անհատականությունից, լավ գրականությունից ու արվեստից: Աշխատում են քո էթնիկ ունեցվածքը անվանել ընդամենը թանգարանային նմուշ: Դի՛ր թանգարանում, թող մնա, բայց դու արդեն դուրս ես այս ամենից… քաղաքացիական հասարակություն, դեմոկրատական սկզբունքներ, արևմտյան արժեքներ. այսպիսի «ժամանակակից» անվանումների տակ իրականացնում են իրենց քաղաքականությունը: Այս վիճակում առավել դժվար է գրողի համար իր անհատականությունը դրսևորել ու այդ թաղանթը ծակել: Իսկ թիրախը երիտասարդներն են`դեռևս չձևավորված հոգեկան համակարգը:
Ետ նայենք: Ռուսական ավանգարդիզմը հեղափոխության արդյունք էր, որը տվեց արվեստում հեղափոխություն. ռեժիսոր` Էզեյնշտեյն, նկարիչներ` Մալևիչ, Տատլին, Կանդինսկի, գրողներ` Խարմս, Մայակովսկի, Պլատոնով: Հետո հեղափոխությունը վերածվեց տոտալիտարիզմի, ինչն էլ հանգեցրեց արվեստագետի ինքնասպանությանը: Արվեստին պետք է ազատություն, ուշադրություն և ապագայի տեսիլք: Մենք այս ամենից ունենք միայն ազատությունը, որը իրական ազատություն չէ այլ անտարբերություն:
- Ուրեմն ինչպե՞ս բուժել հասարակությանը, եթե մարդը հրաժարվել է կատարել իր առաքելությունը:
-Հասարակությանը բուժելու իմ մեթոդը անտիուտոպիան է` հակապատրանքը: Ինձ համար ընդունելի չէ այն գրականությունը, որն անընդհատ ցավազրկում է մարդուն: Իմ կարծիքով՝ գրականությունը ընթերցողի համար պիտի լինի աշխատանք, տառապանք, պիտի ցավ պատճառի… պիտի սրտխառնոց զգա, վատանա… ուզածդ վիրահատության ազդեցության նման… Չգիտեմ, ես չեմ կարողանում որոշել այսքան գրված գրականությունները արդյոք ինչ-որ բան բուժե՞լ են, կարծում եմ, որ բուժել են: Կարելի է և ասել, որ չեն բուժել, որովհետև մարդը շարունակում է հիվանդ մնալ, բայց եթե գրականությունը չլիներ, մարդն ավելի հիվանդ կլիներ:
- Վերջիվերջո ինչո՞վ փոխհատուցեց գրականությունը այսքան տարիների դիմաց:
- Ինձ ամեն ինչ տվել է գրականությունը, ինչ որ ես ունեմ: Գրականությունը օգնում է ջրի երեսին մնալ: Հաստատ համոզված եմ, որ եթե գրականությունը չլիներ, 10-15 տարի առաջ մեռած կլինեի:
Զրույցը վարեց Լիլիթ Կարապետյանը (արձակագիր)
- Created on .
- Hits: 4040