«Մարդու լավագույն հատկանիշը ուրիշների համար լավ բան անելու պատրաստակամությունն է». Էմիր Կուստուրիցա

Նշանակալի և անհերքելի է սերբ ռեժիսոր Էմիր Կուստուրիցայի ներդրումը եվրոպական և համաշխարհային կինոյում։ Նա արդեն 70 տարեկան է։ Վարպետի ստեղծագործական դժվար հետագիծը և ներքին ճգնաժամերը, որոնք 90-ականների կեսերի արդիականության հետ դժվարություններ են ունեցել, ճշգրիտ արձանագրվել են Անդրեյ Պլախովի կողմից՝

«Էմիր Կուստուրիցայի առասպելը մեր մտքերում ապրում է 1985 թվականից, երբ «Հայրիկը գործուղման մեջ» ֆիլմն արժանացավ «Ոսկե արմավենու ճյուղին» և Կաննի ժյուրիի մրցանակի։ Միլոշ Ֆորմանը Հարավսլավիայից եկած երիտասարդ ռեժիսորին հռչակել է եվրոպական կինոյի հույս»։

Ինչպես Էմիր Կուստուրիցայի կենսագիրներն են հաճախ նրան անվանում՝ Սարաևոյի «հրաշամանուկը» երկու անգամ արժանացել է «Ոսկե արմավենու ճյուղին՝ Կաննի կինոփառատոնի ամենաբարձր մրցանակին։ Հետո նրանք սկսում են ճիշտ նույն տեղից՝ ինչ է խորհրդանշում արվեստագետի անունը։ «էմիր» արաբերեն նշանակում է տիրակալ, իշխան։

«Ես ծնվել եմ ծայրամասում, որտեղ երեք հարյուր մետր շառավղով չորս եկեղեցի կա՝ կաթոլիկ, ուղղափառ, մահմեդական և սինագոգ։ Նրանք կանգնած են մի հողի վրա, որի վրա ոչինչ չի աճում, բացի սալորից։ Այն հողի վրա, որի վրա քայլել են նորագույն ժամանակների բոլոր նվաճողները...», Է. Կ.։

Նշանավոր մեծ ռեժիսոր Միլոշ Ֆորմանը Կուստուրիցային հայտարարել է «համաշխարհային կինոյի հույսը» և հենց այդպես էլ հրավիրել նրան աշխատելու ԱՄՆ-ում, որտեղ Կուստուրիցան պետք է դասավանդեր Կոլումբիայի համալսարանում՝ որպես ռեժիսուրայի ճանաչված վարպետ։

 Սակայն Արևմուտքում Էմիրի աստղը բարձրացել է մի փոքր ավելի վաղ. դեռևս 1981 թվականին Վենետիկում դեբյուտի գլխավոր մրցանակը շնորհվեց «Հիշո՞ւմ ես արդյոք Դոլլի Բելլին» ֆիլմին։ Իսկ 1989 թվականին Կաննում ներկայացված «Գնչուների ժամանակը»  ֆիլմը արժանացել է ռեժիսորական մրցանակի։ Այդ ֆիլմերը, որոնք նկարահանվել են մի քանի տասնամյակներ առաջ, կենդանի են, քանի որ լի են կենսունակությամբ։ Այսինքն՝ դրանցում առկա է կյանքն ու կիրքը կյանքի նկատմամբ։ Դրանց էլ հաջորդել է վերջին ակնառու ֆիլմերից մեկը, որը կոչվում է «Կյանքը հրաշք է»։

Կուստուրիցայի ստեղծագործական վերջին շրջանի գլխավոր գործն է «Կյանքը հրաշք է» ֆիլմը, որը լրիվ այլ որմնանկար է՝ էպիկական, կինովեպ, որում նախկին Կուստուրիցան բոլորից ուժեղ էր։ Ճիշտ է, այս կինոնկարը, ի վրդովմունք հեղինակի, չի ստացել Կաննի կինոփառատոնի գլխավոր մրցանակը, այնուամենայնիվ, վարպետը դրանով հերթական անգամ ապացուցել է, որ նախկին հանճարներ չկան։
Կուստուրիցայի մտահորիզոններն անսահման են, ահա օրինակ նա նաև մրցանակ է ստացել ճարտարապետության ոլորտում Սարաևոյում կառուցած էկո գյուղի համար, որը ներառվել է պատմական ժառանգության հուշարձանների ցանկում։ Նա ինքը հավատում է, որ ոչ միայն գյուղ է կառուցում, այլ ապագա, ցավալի է, որ ոչ կինոյի միջոցով:
«Մարդու լավագույն հատկանիշը ուրիշների համար լավ բան անելու պատրաստակամությունն է», Է.Կ.։

Հարավսլավիայի պատերազմը մեծ հետք է թողել ռեժիսորի աշխարհայացքի վրա, որը Կուստուրիցայի համար դարձավ անձնական, շատ սուր փորձված դրամա, որը միևնույն ժամանակ սնունդ էր տալիս նրա երևակայությանը և ստեղծագործությանը։ Նա հազվադեպ էր նկարում, ֆիլմերի միջև ընդմիջումները մի քանի տարի էին, վերջին նկարը՝ «Ծիր Կաթինն» է։

Կաննի կինոփառատոնի երկու բարձրագույն մրցանակները Կուստուրիցային դարձրել են համաշխարհային կինովարկանշային խոշոր շքերթների հիմնական հավակնորդներից մեկը։ Կուստուրիցայի դեպքում փառատոնային ճանաչումն ավելի արտահայտիչ է, քանի որ երկու մրցանակներն էլ նա ստացել է երիտասարդ հասակում։ Շատ կինոքննադատներ Կուստուրիցայի կենսունակ կինո ստեղծելու կարողությունը համեմատել են Ֆեդերիկո Ֆելինիի տաղանդի հետ, այն է՝ առօրյա կյանքի ցանկացած դրսևորում էկրանային շռայլության վերածելու տաղանդը: Ասում են, որ բալկանյան հրաշամանուկը «ծանրաբեռնված» է եղել ամենաշքեղ էպիտետներով, որոնց ծանրության տակ նրան հեշտ էր կոտրել։ Բայց Կուստուրիցան մեկ անգամ չէ, որ արդարացրեց և՛ իր մրցանակները, և՛ «Գնչու Ֆելլինի» կոչումը։
Վերլուծաբանները հենց Կուստուրիցային և Տարանտինոյին են անվանում 21-րդ դարի ամենախոստումնալից ռեժիսորներից երկուսը` հարգանքի տուրք մատուցելով նրանց անսահմանափակ երևակայությանը և փայլուն հումորին, կատարելագործմանը և մասնագիտական ​​ինքնաժխտմանը: Նման հեղինակներով կինոարվեստը կարող էր ապահով կերպով մտնել հաջորդ դար։

Ալմաստ Մուրադյան