Պոեզիան գաղտնի, շշուկով ասված բառերի ամբողջություն է

    Հարցազրույց բանաստեղծ Ռուզաննա Ոսկանյանի հետ

    - Սկսե՞նք: Առաջինը, որ մտքովդ անցնում է, երբ լսում ես կամ ասում գրականություն:
 
    - Հավանաբար առաջին հերթին մտածում եմ զգայական շերտի մասին, որ գրականությունը բերում է իր հետ: Այսինքն` ինչ է տալիս գրականությունը ինձ ընդհանրապես: Ինչով է լցնում այն պարապությունը, դատարկությունը, որն ունենում եմ: Առաջինը նրա հարստացնող և կենարար ուժն է միտքս գալիս: Ես սկզբից կարևորում եմ գրականության ազդեցությունը և հետո միայն այդ ազդեցությունը թողնելու արհեստագործական հմտությունները:
 
    - Լավ: Իսկ, ըստ քեզ, ժամանակակից  գրականությունն ազդեցության ի՞նչ մասշտաբներ ունի այսօր:
 
    - Առաջին հերթին պետք է ինքներս մեզ հարց տանք, թե ովքեր են կարդում գրականություն և կախված դրանից` թե մարդկության կամ մեր հասարակության որ շերտի վրա է ազդում գրականությունը: Իրականում շատ- շատերն են կարդում: Տարբեր իրավիճակներում հայտնվելով` ես համոզվում եմ, որ գուցե չեն կարդում այն ամենը, ինչ պետք է, բայց կարդում են: Եվ բնականաբար ազդվում են ա՜յն գրականությունից, որը կարդում են: Ազդեցության մասշտաբը պայմանավորված է նաև նրանով, թե ինչքան գիրք ես դու կարդացել: Մեկ-երկու գիրքը չի դառնա դպրոց և որևէ կերպ չի ազդի, իսկ եթե քո մեջքի ետևում ունես հարյուր և ավելի գրքեր, դու ավելի մեծ գրականության կրող ես դառնում: Իմ կարծիքով, որևէ առանձին գիրք խորապես չի ազդում:
 
    - Գրականությունը այսօր և երեկ:
 
    - Միշտ դեմ եմ եղել նման զուգահեռներ անցկացնելուն: Էական չէ` երեկ էր, թե այսօր, կարևորը` գրականություն է, թե ոչ: Եթե այսօր գրողները ծածանում են պոստմոդեռնիզմ կամ այլ -իզմ դրոշակ, իսկ երեկ ստեղծագործողները չունեին նման մաստակ իրենց բերաններում, չի նշանակում` ավելի վատ էին գրում: Իրականում բնական զարգացման արդյունք է, որ այն, ինչ այսօր կարդում ենք, տարբեր է նրանից, ինչ երեկ էր ստեղծվում. երեկ ստեղծագործողները իրենք իրենց դեռ չէին կարդացել: Եթե կարդացած լինեին, կգրեին այնպես, ինչպես այսօր: Հարցին կարելի է նաև այլ կողմից նայել. եթե գրականության երեկ-ը չլիներ, այսօր-ն էլ չէր գա: Ես անցածի ու ներկայի միջև հակասություն չեմ տեսնում, այլ տրամաբանական զարգացում: 
 
    - Դու համամի՞տ ես, որ կարդացող մարդկանց դժվար է զարմացնել, թե՞ այուամենայնիվ կենսափորձն է վճռորոշ դեր խաղում:
 
    - Գիրք կարդացած մարդիկ, անշուշտ, կարողանում են զսպել այն գազանին, որը նստած է յուրաքանչյուրիս մեջ, բայց նաև մեկ այլ ծայրահեղ կարծիք ունեմ գրքերի հետ շարունակաբար շփվող մարդկանց մասին: Նրանք կտրված են իրականությունից, ու իրենց շատ հեշտ է զարմացնել, որովհետև մարդիկ գրքերում այդքան զզվելի չեն, որքան իրականում, կամ սիրելի են դառնում հենց այդ գարշելիությամբ: Իսկ կյանքում մարդիկ հարվածում են անսպասելի պահերի և իսկապես կարող են զարմացնել: Գիրք կարդացող մարդկանց զարմացնելը հեշտ է:
 
    - Պոեզիան` որպես թռիչք և ճահիճ: Ըստ իս, այս երկուսի հավանականությունը պոեզիայում հավասար է:
 
    - Պոեզիան իր չափի և ծավալի տեսանկյունից կաշկանդում է, ինչ-որ տեղ  զսպաշապիկ է: Աշխարհը պոետիկ, մեղեդային ներկայացնելը դառնում է սովորություն, ճահիճ, անդունդ, որի եզրով է պետք քայլել` երբեմն կամ հաճախ անդունդի մեջ նայելու համարձակություն ունենալով (այդպիսին փիլիսոփաներն են, որ կյանքի գաղտնիքն են փորձում բացահայտել): Արձակը տարածական առումով ավելի ազատ է, բայց զգայական ու ներքին շերտեր բացահայտելու առումով պոեզիան կարճ տարածքում ավելի մեծ հնարավորություններ է տալիս: Եթե զգայականը բացահայտելու տեսանկյունից նայենք, պոեզիան իսկապես թռիչք է: Ես երբեմն պոեզիա կարդալիս մարդկային հարաբերությունների կարիք եմ զգում, դրա համար դիմում եմ արձակին: Բայց հավանաբար միակը չեմ, որ, ավելի հաճախ հարաբերվելով բանաստեղծական տողի հետ, մեկ բանաստեղծություն կարդալուց հետո նախընտրում է 10-20 էջ արձակ ընթերցել, որովհետև մի բանաստեղծության մեջ նույնքան թռիչք կա, որքան 10-20 էջ արձակում, բայց չկան կոնֆլիկտներ, հարցերի ուղիղ պատասխաններ: Պոեզիան գաղտնի, շշուկով ասված բառերի ամբողջություն է:
 
    - Հիմա` պոեզիան` որպես ճահիճ: Որո՞նք են պոեզիայում ճահճանալու առաջին ախտանիշերը:
 
    - Հավանաբար պատկերների կրկնությունը: Այսինքն` պատկերային և թեմատիկ շրջապտույտ է սկսվում ու գրողը նույն թեմային անդրադառնալիս նույն շեշտադրումներն է կատարում և չի բերում նոր կենսափորձը, նշանակում է` ճահճացման պրոցեսներ են սկսվում: Այսպես մահանում է գրողը: Ամենասարսափելին այն է, երբ գրողը չի նկատում իրենից դուրս կատարվողը: Ես, օրինակ, գրելով առաջին դեմքով, ասելով` ես, նկատի ունեմ կողքի մարդկանց: Բոլոր բանաստեղծությունների խողովակը կփակվի այն ժամանակ, երբ ես դադարեմ տեսնել դիմացինի հույզերը:
 
    - Պոեզիան ունի՞ հերոսներ:  Ստանդարտ հարց է` ո՞վ է ժամանակակից գրականության հերոսը, բայց, այնուամենայնիվ, քո դեպքում ինչպիսի՞ն է հերոսը:
 
    - Պոեզիայում բանաստեղծությունից բանաստեղծություն անցնում է ՙես՚-ը: Այստեղ միակ ստատիկ հերոսը հեղինակն է: Ուղղակի և անուղղակի իր միջով անցկացրած իրականությամբ: Եթե մենք գործ չունենք պոեմի կամ այլ ավելի լայնածավալ պոետական ստեղծագործության հետ, հերոսները չեն առանձնանում, բայց և հոլովվող ես-ը հենց անմիջապես հեղինակը չէ:
 
    - Այսինքն` նորից հանգում ենք նույն կետին` ես-ը, շրջապատող աշխարհը և դրա զգայական արտացոլումը տեքստի միջոցով: Հեղինակը խողովակի նման իր միջով անցկացնում է իրականությունը, ևդրանից ծնվում է պոեզիան:
 
    - Ես նույն բանը կարող եմ ասել արձակի մասին: Պարզապես արձակում տարբեր կերպարներ են և անուններ , իսկ պոեզիայում միայն հեղինակն է:
 
    - Իմ կարծիքով, խնդիրը հենց  սա է, երբ հարցը դիտարկում ենք այսպիսի հարթության վրա, ապա չենք տալիս ժանրի ավելի խորը և ընդգրկուն պատասխան: Այսպիսի բնորոշումը նվազագույնն է, ինչ կարող է արձակը տալ:
 
    - Գուցե:
 
    - Ովքե՞ր են տաղանդավոր գրողները:
 
   - Տաղանդավորը նա է, ով անում է մի բան, որ իրենից առաջ չի արվել: Դա չի նշանակում, որ իրենից հետո չեն անելու: Տաղանդը ճիշտ ժամանակին ասված ճիշտ խոսքն է: Ինչո՞ւ 20-րդ դարի մասին` մոդեռնիզմի, պոստմոդեռնիզմի տարբեր դրսևորումներով, ասում ենք, որ ինչ-որ տեղ արհեստականություն կար: Որովհետև մարդիկ նստում, որոշում էին, որ պետք է լինի ֆուտուրիզմ: Արհեստականորեն ստեղծում էին լեզու, ինչպես դադաիստները: Իրենք իհարկե տաղանդավոր էին, բայց ճիգով էին բերում նորը և անում էին բոլորով միասին և ոչ թե առանձին-առանձին յուրաքանչյուրն իր սեղանի առջև: Հիմա հիշատակելիս առաջին հերթին թվարկում ենք ուղղությունները, ոչ թե առանձին անուններ: Իսկ նա, ով նորությանը հասնում է միայնակ, առանց որևէ ուղղության հարելու, ավելի շուտ հենց նրան կանվանեմ տաղանդավոր:
 
    - Բայց  ի՞նչ արհեստական բան կար դադաիստների մեջ: Դադաիզմը իր մեջ կրում է Առաջին աշխարհամարտի արձագանքն ու ընդվզումը:
 
    -  ընդունում եմ բոլոր ուղղությունները, դրա մասին չէ խոսքը, բայց ցանկացած ուղղություն ստեղծվում է նրա համար, որպեսզի մի պահ ցնցի իրականությունը, ու մարդիկ կրկին վերադառնան ճշմարիտ արվեստին, որը ժամանակային սահմանափակում չունի: Ֆուտուրիստները հայտարարում էին` այրենք բոլոր թանգարանները: Նման հայտարարությունը ցնցեց մարդկանց, ու նրանք հասկացան, որ թանգարանները պետք են: Իզմ-երը անհրաժեշտ ցնցումներ են գրականության և արվեստի մեջ: Ուղղակի պետք է հիշենք, որ կան մնայուն և անցողիկ երևույթներ, արժեքներ:
 
    - Ես հասկանում եմ, բայց նույն դադաիստները, կուբիստները և մյուս -իզմ-երը տվեցին անուններ:
 
    - Տվեցին խմբավորումներ և հետո տվեցին անուններ, որոնք հետագայում հրաժարվեցին իրենց խմբավորումներից:
 
    - Մեզ ի՞նչ -իզմ է սպառնում, ըստ քեզ, երբ բոլոր -իզմ-երը սպառված կլինեն:  
 
    - Աստիճանաբար այնքան կշատանա ցինիզմը գրականությունում, որը մեզ այժմ սպառնում է և ցավոք սրտի արդեն դուր է գալիս` ցինիկաբար ստեղծված կերպար, տող, նետված բառ: Կգա մի ժամանակ, որ այն կհեղեղի մեզ, ու այդ ժամանակ կստեղծվի ուղղություն, որը կպայքարի դրա դեմ` «անտիցինիզմ»:
 
    - «Հետո և ավելի հետո»:
 
    - «Հետո և ավելի հետո»-ն ժամանակների զուգահեռում է` անցյալի ու ավելի անցյալի, ներկայի, վաղվա ու դեռ չհորինված ապագայի: Այն նաև բանալի է հոգեկան տարածության աստիճանական բացահայտման` մաս-մաս դրվում եմ ընթերցողի առաջ: Վերնագիրը կնմանեցնեի չավարտվող թունելի. խորանում ես, բայց վերջ չկա: Մի խոսքով` ներս թափանցում է:
 
    - «Հետո և ավելի հետո»: Ի՞նչ ես անելու այնուհետև:
 
    - Չէի ասի,որ գրքից հետո ցայտնոտի շրջան է ինձ մոտ: Ի՞նչ գրել: Ինչպե՞ս շարունակել: Ես ինքս ինձ համար հետաքրքիր արահետներ եմ բացել, որոնք, հուսով եմ, ճիշտ կմշակեմ և կհասցնեմ խոստումնալից կետին: Ես գտել եմ ինքս ինձ նորովի նայելու անցքեր:
 
    - Մենք շատ կորուստներ ունեցանք երկու գրքերի միջև, գոնե ես գիտեմ, թե ինչ եմ կորցրել, բայց  նաև` ինչ պատուհաններ կարող են բացվել:  
 
    - Երբ գիտես` ինչ ես կորցրել, նշանակում է` կորցրածը այլևս չի ցավեցնում կամ դադարել է տնքալ: Ես չեմ գիտակցել` ինչ եմ կորցրել: Եթե ավելի լայն նայենք, ես ափսոսում եմ, որ չեմ ծնվել արվեստի այն անցուդարձի շրջանում, որի մասին խոսում էինք քիչ առաջ: Կցանկանայի ծնված լինել շատ ավելի շուտ:
 
    - Անցյալում:
 
    - Եվ պարտադիր չէր ծնված լինել Հայաստանում: Ես իրոք ափսոսում եմ, որ այժմ արվեստի համար մեռյալ շրջան է կամ այնքան արագ է տեղի ունենում ամեն ինչ, որ չես կարողանում որսալ որևէ բան:
 
    - Դու քեզ փնտրում ես ավարտված ժամանակներում, իսկ ես ապագայի պահանջ ունեմ: Ո՞րն է ապագայի քո տեսլականը:
 
    - Ես փոքրուց վախենում եմ բոլոր տեսակի գուշակություններից: Դրա համար հստակ գծագրված տեսլական չունեմ: Գիտեմ միայն, որ գիրքը և տողը որպես արժեք միշտ կմնան ինձ հետ, իսկ թե ինչ կկատարվի իմ շուրջը, չեմ ցանկանում կանխատեսումներ անել: Ես չեմ ուզում իմանալ` վաղը ինչ տողի կհանդիպեմ, եթե իմանայի, ապա անհետաքրքիր կլիներ…
 
    - Ապրել այդ տողը:
 
    - Գրել այդ տողը:
 
    - Ուշադրություն: Քեզ բոլորը տեսնում են:
 
    - Սարսափելի է պատկերացնել, որ դու գտնվում ես թեկուզ երկու հոգու ուշադրության կենտրոնում, և որքան սարսափելի կլինի մտածել, որ շատերն են քեզ նայում ու հետևում: Այն միտքը, որ այն ամենը, ինչ ես անում եմ այժմ, մի օր դնելու են իմ առջև, սթափեցնող է: Ես երբեմն ինձ ներշնչում եմ այն փաստը, որ ինձ ոչ ոք չի նայում, և ոչ ոք ինձնով չի հետաքրքրվում, ու դա բերում է գուցեև կեղծ ազատության զգացում:
 
    - Դու ինքդ քեզ ներշչում ես, որ ստվերում ես:
 
    - Ոչ թե ստվերում եմ, այլ արևի տակ, բայց ոչ ոք ինձ չի նայում: Ես հսկա եմ, բայց ոչ ոք ինձ չի նկատում: Ես սովորական եմ:
 
    - Ասում են` մեզնից յուրաքանչյուրն ունի իր մատնահետքը:
 
    - Ես կցանկանայի, որ իմ մատնահետքը նուրբ, տաք զգացմունքներ փոխանցեր, ջրաներկոտ լիներ, բայց ոչ այնքան, որ ջնջվեր անհետ:   
 
                                         Զրուցեց  Լիլիթ Կարապետյանը 
 
  • Created on .
  • Hits: 3388

Կայքը գործում է ՀՀ մշակույթի նախարարության աջակցությամբ։

© 2021 Cultural.am. Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են ՀՀ օրենսդրությամբ: Կայքի հրապարակումների մասնակի կամ ամբողջական օգտագործման ժամանակ հղումը կայքին պարտադիր է: