Արամ Պաչյան. Շատ պարզ երևում է՝ ինչպես Է նյութը պարտվում

Արձակագիր Արամ Պաչյանը վերջերս Գերմանիայում էր: Նախ Լայպցիգի գրքի փառատոնին էր մասնակցում, այնուհետև եկավ Բավարիա. Վիլլա Վալբերդտայի արվեստագետների կացատուն էր հրավիրված՝ արվեստի ռեզիդենսի մասնակցելու: Թեև Արամի հետ վաղուց էինք պայմանավորվել զրուցել, բայց մեր զրույցները հարցազրույց չէին դառնում մինչև իր մեկնելու նախորդ օրը, ու այդ օրն էլ ես չհասցրեցի ժամանակին միացնել ձայնագրիչը։ Մինչ փորձում էի գտնել նշումներս ու պատրաստվել հարզազրույցի, այն պարզվեց՝ արդեն սկսվել էր:

 

Ա.Պ ...չգիտեմ ինչը կմնա, զգացմունքները, փորձը...

Ա.Հ. Փաստորեն արդյունքը քեզ հետաքրքրում է: Այդ դեպքում գիտնական պիտի դառնայիր:

Չեմ կարող: Ինձ տրված չի: Այսօր հայրիկիս մասին էի մտածում, ասես իրենից ոչինչ չեմ ժառանգել: Ձեռքի ու մտքի հմտությունը, որ ինքն ուներ…

- Բայց գրում ես:

Չգիտեմ դա ինչ է, պատմություններն ինչու են գրվում: Ու անկեղծ ասեմ, ինձ համար հիմա դա այդքան էլ ծանրակշիռ արարք չէ:

- Իսկ արդեն գրա՞ծը:

Գրածն առավելևս: Ես գիտակցում եմ՝ ես միջին ընդունակություն, կամ էլ ընդհանրապես անընդունակ գրող եմ… ինձ համար գրականության մեջ արժեքը այլ բան է։ Այն, ինչ ես եմ անում, անցողիկ բաներն են, որոնք եղել են ու միշտ էլ կլինեն: Դա որպես գոյություն կարող է հետաքրքիր լինել ու չլինել, մի բան, որը կմոռացվի ուշ թե շուտ, ու էդպես հազարավոր ու միլիոնավոր մարդիկ, միլիոնավոր տեքստեր։ Բնական է՝ այստեղ էվոլուցիան է աշխատում, էվոլուցիոն ճանապարհով է ընտրվում: Կամ ժամանակն է ընտրում տեքստեր, գրքեր, արվեստի գործեր, որոնք պետք են և որոնք ունակ չեն ապրելու:

- Իսկ ի՞նչ չափում պետք է լիներ հետաքրքիր ու անհետաքրքիրից դուրս:

Ոչ մի չափում էլ չկա: Հետաքրքիր է: Այդքան բան: Լեզուն հետաքրքիր է, մարդը պատմել սիրում է, բանաստեղծել սիրում է, լեզուն օգտագործվում է:  Ունենք գրականության պատմություն, դրա միջով ենք ստեղծագործում, համեմատում... Կարծես թե ամեն բան այնպես է, ինչպես պիտի լիներ, բայց հնարավոր չէ դրա հետ համակերպվել, մի բան, որն ուղղակի ավարտելու է, որը ինչ-որ մեկին հաճույք է պատճառում, մեկը ըմբոստանում է դրա դեմ, մեկը  շատ հետաքարքիր ու կարևոր բան է բացահայտում, մեկն էլ իբրև փոխվում է՝ վերարժևորելով ու պատճառահետևանքային երևույթներ քաղելով։ Ու անընդհատ նույնը. սպառում է տեղի ունենում, լեզվի, ներսիդ հնարավորությունների սպառում, նաև մարդկային շատ դրսևորումների... անշուշտ շատ ժամանակ ոչինչ չես էլ ունենում ասելու, բայց քեզ ներշնչում ես, թե իբր ունես, ու էդպես ասում, ասում ես մինչև շունչդ փչելը:

- Ու դա «սպառում» է և ոչ մի դեպքում «ներդրու՞մ»:

…Իրականում նաև գիտակցում եմ, որ կտխրեի առանց այդ ժառանգության, առանց սիրելի գրքերի, ֆիլմերի: Պարզապես, երբ հարցին այլ տեսանկյունից ես նայում… օրինակ՝ ինչո՞ւ մենք այգեգործներին չենք ընդգրկում դրա մեջ։ Կա սահմանային վիճակ, որ արվեստը մշակութայինն է, վերջնարդյունքում մշակույթն է, ու կան պարտադիր նյութեր, որոնք օգտագործելով ես դա ստանում։ Բայց ինձ համար ամեն մեկն արվեստի իր զգացումն ունի, կարող է այգեպանը բացառիկ բաներ է զգում ու այո, արվետագետի գերբացառիկությունը բուրժուական ու քաղքենիական է: Իհարկե, բացառիկ է Բախի երաժշտությունը… իսկ եթե գա մի ժամանակ ու ամբողջովին փոխվի բացառիկության ասվածի այժմյան հանուր ընկալումը… ինչը խիստ հնարավոր է:

- Իսլամական պետության զինյալներն արդեն հաստատել են ասածդ՝ արվեստի բացառիկ գործեր ոչնչացնելով:

Ամեն ինչ շատ արագ է փոխվում, ու ես իսկապես սկսել եմ չընկճվել դրանից, կարծում եմ՝ շուտով բոլորովին այլ կերպ կլինեն պատկերացումներն ամեն ինչի շուրջ՝ մարմնի, հոգու, մտքի, արվեստի: Երևի դա է էվոլուցիան. պիտի փոխվի, մերժվի, ընդունվի, մոռացվի, պիտի անհեթեթ բաներ խոսվեն, անընդհատ ամեն բան մեկնաբանվի: Սրա վերաբերյալ (դարձյալ՝ Սոնթագից սատարություն խնդրելով)՝ մեկնաբանությունների շարանը, որից հնարավոր չի որևէ եզրահանգում քաղել: Գոնե սփոփող: Անվերջ անդադար տագնապ է, որն էլ ամբողջովին մեր բնույթի մի մասն է՝ մարմնի ու ոգու: Այսինքն՝ գալիս է մի պահ, երբ հասկանում ես հակասության արժեքը, եթե գոյություն չունենա հակասությունը, չընդդիմանամ, զերծ մնամ ինքնակշտամբումից, ուրեմն ամենը զուր է... ու նաև վաղն էլ այլ բան կարող եմ ասել՝ կատարելապես հակասական և դարձյալ դրա դեմ դուրս գալ և էդպես շարունակ:

- Ժամանակով պայմանավորված հակասությունների՞ մասին է խոսքը:

Էն ամենի, ինչի համար մենք պայքարում ենք: Ես համարում եմ, որ այն, ինչ անում է արվեստը, կամ ուզում է անել հիմա, ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ իրականության հանդեպ ուշադրություն հրավիրել, ու ինձ ավելի շատ դա է հետաքրքիր գրականության մեջ, հրավիրյալ ուշադրություն դեպի իրականությունը, ինչու չէ, նաև երևույթները, որոնք կարող է և կարևոր էլ չեն: Օրինակ, շատերը սթորիներ են ներբեռնում ինստագրամ...

- Բայց արդյո՞ք դրանք մարդու մասին են:

Հա: Ինչո՞ւ չէ: Պատմում են իրենց զգացմունքերից, ապրումներից:

- Երևի հարցս սխալ ձևակերպեցի: Նկատի ունեի, որ դրանք  մի մարդու մասին են՝ այն հրապարակողի:

Ինձ թվում է՝ հնարավոր չէ ուրիշից խոսել. ուրիշը քոնն է, քո միջով է, չկա առանց քեզ: Մենք անընդհատ ունենք մի գողտրիկ, թաքցրած պատկերացում «լավ» աշխարհի մասին, բայց նման համաչափ աշխարհում հնարավոր չի լինի ապրել, եթե անգամ հասնենք դրան ասենք, միամտորեն, արվեստի միջոցով, թե մեկ այլ բանի։ Ամենակարևորը ի վերջո փոփոխության հասնելն է ու դրա անվերջության գիտակցումը: Աշխարհը հարափոփոխ է, դա էլ մարդկային գոյության ու էության զբաղմուքն է:

- Փոխե՞լը:

Այո: Փոխել, պայքարել, գտնել ճշմարտություններ, որ հետո գան ուրիշները, մերժեն դա և էդպես անվերջ ու անդադար: Չկան հիմնավոր ճշմարտություններ, կան վարկածներ, փաստեր, որոնք կերպարանափոխվում են, ըստ վերաբերմունքի ու ընթերցման:

…Հետաքրքիր ժամանակներ են, ինչ խոսք: Լրիվ ապա-աստվածային քաղաքակրթություն, ու գիտությունը գալիս է ինչ-որ առումով սփոփելու մեզ, բաց կարևորը դեռ շարունակվում է՝ բաց է անհայտության հարցը: Այ այդ հարցն է հետաքրքիր։ Անհայտը միշտ գայթակղում է: Մի բան, որ քեզնից դուրս է, գիտակցությանդ ընկալմանը անհասանելի, իրոք շատ գայթակղիչ է: Մարդը դրա շուրջ մտածում է, իսկ գիտությունը դեռ էդ սահմանը չի կարողանում գծել, որովհետև, մեկ է, տեխնիկայից ու տեխնոլոգիայից դուրս աշխարհը մնում է մարդկային սուբյեկտիվ ընկալման տիրույթում: Էդ գիտական նվաճումների սուբյեկտիվ ընկալումը ևս կա: Աշխարհում մարդկության քանի՞ տոկոսին է դա հասանելի: Օրինակ ովքե՞ր են օգտվում բժշկության մեջ արված նվաճումներից ու բարիքներից: Էստեղ էլ էլի արևմուտքի ճնշումն է, դոմինանտ արևմուտքը, դոմինանտ ամբողջ քաղաքակրթական համատեքստում: Ու ոչ միայն բժշկության բնագավառում, նույնն է նաև գրականության մեջ. մինչև հիմա արևմուտքինն է ամեն ինչը «լեգիտիմացնելու» գործառույթը: Ու էն ընդդիմացող, լոկալ լինելու ձգտում ունեցող հատվածը կարծես չի հաջողում, սակայն ինչպես Արենդթն է գրում՝ մենք այժմ ընդամենը մի ներկա ունենք… ուրեմն կենտրոնը ներկան է: Համացանցի պարագան մեզ մի ներկա ունեցող քաղաքակրթություն է դարձրել: Ու էդ ամբողջ հոսքը, էդ ստեղծագործությունների քանակը, տեքստերը փաստորեն մեծ ցանկության դեպքում ուտոպիա են դառնում. մի մեծ տեքստ, մեն մի հատիկ տեքստ:

- Որտե՞ղ են տանում հղումները այդ տեքստի:

Մոռացություն: Տեքստը մոռացություն է, մոռացության մեջ է հայտնվում հոդվածների այդ հեղեղը, անվերջ անդադար մի վայրկյանում արխիվանում է: Էս ամենի մեջ եթե քեզ համար ճանապարհ ու ուղենիշ ես ուզում ընտրել, էլի վերադառնում ես գրքին, վստահում՝ վերջավորին:  Այ էդ ճանապարհն է ինձ համար մարդկային, առանց էն հոսքի ճնշման, որ կա ցանցում: Շատ ես ճնշվում, հոգնում էդ թվային ամեն բանից: Ու ես կարծում եմ՝ էդ ավելի քիչն ու ընտրվածը կարեոր է: Կարևոր է ընտրել երեք բան՝ գիտակցելով, որ բաց թողեցիր մի հարյուրը: Չկա դրա մեջ ողբերգություն: Ողբերգություն չէ, որ Նիցշեի կամ այլ մեկի մասին հերթական գիրքը չես կարդում: Իհարկե, ցանկությունը մեծ է ամեն ինչ կլանելու, բայց դա անհնար է ու հրաշալի է, որ անհնար է:

- Ես ճի՞շտ եմ հասկանում, որ ասածդ ընդդեմ մեկնաբանության էր:

Նաև: Ընդամենն ուզում ես քո ոչ շատ իմացական ինտելեկտով, դա օգտագործելով, ոչ շատ ճկուն և ակադեմիկ միտքն ու տրամախոհությունն օգտագործելով փորձել ինչքան կարողանում ես, ինչքան ունակ է գիտակցությունդ, ինքդ փորձելով մտածել, այսինքն՝ չդառնա դա սահմանափակում, այլ դու հաճույք քաղես լռության մեջ։ Բոլորովին պարտադիր էլ չէ դրանով կիսվել, պարտադիր չէ անդադար խոսել՝ դա անքանակ է, հետո դա արդեն արվել ու արվում է  շատ ավելի որակով, հազարավոր պրոֆեսորներ տարիներով մեկնաբանություններ ու մենագրություններ են գրում: Ուժատվել դրանից… ես չեմ հասկանում, կամ զգացումից, որ չես կարողանում, իհարկե նաև չկարողանալ է անհրաժեշտ: Իսկ ո՞վ է ասել, թե ամեն ինչ պիտի կարողանալ ու ամեն ինչ հասցնել, կամ ո՞վ է ասել, թե ինտելեկտը գերադասության մի վիճակ է:

- Վախ կա մեկանաբանել չկարողանալու, մարդկային է շատ, ընդունված։ Ցուցահանդես է, մի բան պիտի ասես, ներկայացում է, վերջում պիտի մոտենաս մի բան ասես։ Դրա մեջ մասնագիտություններ են մեռնում այսօր։ Լրագրողներն, օրինակ, հիմա այդպես ապրում են: Փաստի, աղբյուրի, ամեն բանի փոխարինում է մեկնաբանությունը:

Դա էլ է հետաքրքիր ֆենոմեն: Չես հասկանում լրագրություն է, թե՝ գեղարվեստական գործ: Հիմա լրագրության մեջ արվում է մի բան, որը զանգվածներ բերելու միտում ունի նախ: Չի գրվում նյութ, որը ճանաչելի չէ: Ուշադրության հարցը կա, իսկապես անհատական կարգավիճակից ստեղծված տեքստի հարց: Մարդը առավոտից իրիկուն հետևում է՝ ով ինչ է գրում, ապա դրա վրա կառուցում նյութը, անալիտիկ մտքի կամ տրամաբանության հարցը գիտակցությունը սկսում է մերժել, որովհետև հնարավոր չէ էդ ահռելի քանակը կարդալուց հետո երկու ժամում մեկ ուրիշ ներքին եփուկ ստանալ, մեկ ուրիշ վերջնարդյունք: Ու սա լուրջ խնդիր է:

- Բայց կարդո՞ւմ են:

Վիճակագրությունից տեղյակ չեմ, բայց կարծում եմ՝ պարտաճանաչորեն կարդում են միայն Ֆեյսբուք:

- Իսկ ես կարդում եմ պնդումները, որ գիրք են կարդում: Ասում են՝ հեղափոխություն եղավ, որովհետև գրքեր ենք կարդում:

Չեմ կարծում: Մի երկրում, որտեղ մեկ միլիոն աղքատ մարդ է ապրում, մեկ միլիոնից երեք հարյուր հազարը ծայրահեղ աղքատության մեջ, առհասարակ նման  պնդումը ողջամիտ չէ: Մարդիկ անարդարության ու ծանրահեղ աղքատության պատճառով են դուրս եկել փողոց: Ինձ համար սա ամբողջովին սոցիալական ընդվզում էր:

- Մի ժամանակ ասում էիր՝ քեզ խանգարում է այն, որ Հայաստանում իշխանությունը չի փոխվումիշխանությունը փոխվել է...

Փոխվել է... բայց փոփոխությունը մի բան չէ, որն ավարտվում է, դա չընդահատվող, նաև մարդուն բնորոշ շրջափուլ է. մարդ կա՝ ամեն օր է վերափոխություններ ապրում: Այնքան բաներ կան փոխելու։ Հեղափոխությունը Հայաստանում ոչ մի ակնթարթ չպիտի դադարի: Դեռ ամեն ինչ առջևում է: Սա անդադար պրոցես է: Կրակը պիտի պահվի և կտրուկ, առանց կոմպրոմիսների դրա ստեղծարար ներուժը պիտի պահվի: Սա շատ կարևոր է Հայաստանի համար, մենք միջավայրը փոխելու շատ լուրջ խնդիր ունենք, երեխաները բոլորովին այլ միջավայրում պիտի մեծանան՝ լեզվի առումով, մտածողության առումով, և դա ոչ միայն քարտեզով, հատուկ մշակված ծրագրերով պիտի արվի, այլ հեղափոխական ստեղծարար գոյավիճակը պահպանելով:

- Ո՞նց ես պատկերացնում ձևավորված մարդուն էդ ամենի մեջ ներգրավելը, վերևից ցնցուղով վիճակ շաղ տալ չես կարող:

Արմատական փոփոխություններին միանշանակ կողմնակից եմ, բայց պատկերացնում եմ մի փոփոխություն, որին լայն շերտեր են մասնակցում, սա բոլորի հեղափոխությունն էր, ու էդ մասնակցության ներշնչանքն ու ոգևորությունը ամենակարևորն էին: Սա ճարտարապետություն է, որը հեղափոխական ճանապահով է ամրագրվում: Հարթ ու համաչափ, դարձյալ իշխանական պատմուճանով ճանապարհ չեմ տեսնում, ավելի կրքոտ, կտրուկ ու ավելի ոգևորող բան կուզեի:

- Դե ասում են կտրուկ բաներ չենք անում, խաղաղ ենք, կադրային ջարդ, վենդետա չենք անում։

Խոսքս դրա մասին չէ: Ավելի շուտ այլ ոլորտների մասին եմ մտածում: Պարզ բան՝ օրինակ աղբահանությունը: Կարող էինք չէ՞ ինչ-որ բան մտածել բոլորով տարբեր մտահաղացումներով մասնակցել և լուծել այդ խնդիրը: Հեղափոխությունը ստեղծարարության խառնարան էր ինձ համար ու հաղթեց հենց դրա արդյունքում: Էդ ստեղծարար զորեղությունը պետք էր պահպանել: Ինստիտուցիաներ լինեն, քաղաքական լուրջ կուսակցություններ, որոնք անձերից վեր են: Արդեն իսկ պիտի սկսվեր էդ գործընթացը: Ինձ համար ամենավտանագավոր բանը հենց էդ ստեղծարարության կորուստն է, որի մեկնարկը կարծես տրված է, փոխարենը դարձյալ հարթ ու համաչափ, չափից դուրս վտանգավոր իշխանավորական վիճակ է հասունանում: Հիմա բաներ են կատարվում, որոնք առնվազն անհասկանալի են: Նախ իրականությունը դարձյալ ամբողջովին տեղափոխվել է մեդիադաշտ: Փակ, նստակյաց համատեքստով, անդադար միտումներ չափուկշռելով մտածելն արդեն իսկ տանջալի է ու վտանգավոր: Հեղափոխության օրերին դա չկար. ամեն ինչ այլ էր՝ մենք մարմնական էինք, մասնակցային, վերջապես իրական էր մեր ներկայության գիտակցումը և մենք այլ էինք, բացարձակ իսկական էինք: Հիմա նորից, ցավալիորեն ուղղություն վերցվեց դեպի համակարգիչներ, մեդիա դաշտ ասվածում չգիտես էլ թե ինչ է կատարվում, մեկ-մեկ թվում է՝ այնտեղ տիեզերական պատերազմ է: Մյուս կողմից էլ հարց է՝ կա՞ արդյոք իրական առճակատում:

- Եթե ինձ ես հարցնում, կարծում եմ, որ կա անառողջ մթնոլորտ: Ու եթե առաջ սոցիալական ցանցում լինելը կամ առավոտյան լրահոսը նայելը կոնկրետ ինձ համար սոցիալ լինելու հարց էր լուծում, այսօր հոգեկան առողջությունը պահպանելու առաջին պայմանը էդտեղ չլինելն է:

Տպավորություն է, որ վերջ չկա: Սոցիալական ցանցը զորեղ գործիք է, որ մեծ դեր ունեցավ հեղափոխության օրերին, բայց նաև մոռանում ենք դրա կազմաքանդող ուժի մասին: Կազմաքանդում է ամեն ինչ խոսքի մակարդակում, էդտեղ մարմին, գործ, վիճակ, շարժում չկա: Այ սա է տագնապեցնում: Ու անկեղծ ասած, մի քիչ էլ խաղաղվելու  անհրաժեշտություն կա: Էս ամենը գնալով ինչ-որ  այլ տրամանկյան է փոխակերվում:  Ի վերջո մի փոքր էլ գործի ու լռության շրջան է հարկավոր: Ամեն ինչ բերելու, ցուցանելու վիճակը ետանկումային է: Էլ չեմ ասում, էդ բերվածի մեջ սնամեջության աստիճանը: Ես էդ լռությանն եմ սպասում։

- Մեկ ամսից ավել է՝ Երևանում չես, վերագտա՞ր մի փոքր լռություն։ Ինչի՞ մասին մտածեցիր այս օրերին:

Փորձեցի։ Ի վերջո ես ուզում եմ ինքս իմ ուժերի ու գաղափարների մասին ճշգրիտ ու ազնիվ մտորել ու չեմ ցանկանում տևականորեն ապրել քաղաքական կարուսելներում. ես ունեմ իմ կյանքը նաև դրանից դուրս, իմ հետաքրքրությունների շրջանակը: Բնության մեջ եղա: Հասկացա, որ Բավարիայում մարդկանց հաջողվել է վերականգնել էկոլոգիան,  իսկ ես ապրեցի ու վայելեցի նրանց քրտնաջան աշխատանքով ձեռք բերված հաջողության պտուղները, ամենուր, այգիներում, հանրային տարածքներում, Շտարնբերգի լճափին: Սա մի նախադեպ է, որը միայն ոգևորվում է և իհարկե մտքեր տալիս  նույնը իրականացնելու Հայաստանում։ Երևանի էկոլոգիական աղետալի վիճակի մասին եմ մտածում, որը պիտի փորձենք լուծել: Դրան հասնելու նպատակի մեջ շատ մեծ իմաստ ու բարիք եմ տեսնում:

- Անընդհատ նկատում էի, որ հետևում ես մարդկանց։ Ի՞նչ տեսար, որ զարմացրեց, կամ վախեցրեց կամ գուցե հետաքրքիր էր պարզապես։

Տեսա և անչափ գնահատեցի տարեցների ու երիտասարդների հարաբերությունները, տարեց մարդկանց կեցությունը: Կուզեի մեզ մոտ ևս տեսնել, տարեցների ու երիտասարդների իրական, առօրեական երկխոսություն: Իրենց միջև կամուրջ կա, իրենք ստեղծել են խոսելու, միմյանց հետ լինելու մեկ այլ լեզու: Դա շատ սիրեցի։ Եվ հիացրեց քաղաքաբնակների վերաբերմունքը բնությանը. բոլորը ուշադիր են, հոգ են տանում հանրային տարածքի հանդեպ, գիտակցում են, որ դա անչափ կարևոր է. հոգ են տանում հենց գիտակցելով: Էդ գիտակցումից քաղված հաճույքը տեսա, որը մինչև վերջ ճաշակում են:

- Էդ գիտակցումն իրենք ժառանգում են: Այլ բան է, երբ ստիպված ես դա ստեղծել։ Ժառանգելը հեշտացնում է ամեն բան։

Համաձայն եմ: Բայց եթե կա ստեղծման ճանապարհ ու հնարավորությունը, դա էլ է հրաշալի ինքնաիրացման ձև: Կարող ես լինել ստեղծողը և փոխանցողը։

- Դա էլ չի օգնում, որ  էկոլոգիական աղետի հարցը լուծվի ու սերունդներն էլ կարծես գոհ չեն. ինչպես ինքդ տեսար, դպրոցականները նաև Մյունխենում են ամեն ուրբաթ ցույց անում։

Իհարկե, պիտի շարունակ պայքարեն: Պայքարում են, որովհետև հասկանում են, թե ինչ բան է, երբ դու, ասենք, Գերմանիայի՝ մեծությամբ երրորդ քաղաքում կենտրոնի բեռնվածությունից ու քաոսից երեք րոպե հետո հայտնվում ես բնության գրկում: Ֆանտաստիկ է, մի քանի րոպեում ամեն բանից կտրվելը, թթվածին շնչելը, գետափին նտել-մտածելը: Նաև դա է պատճառը, որ ամեն քայլափոխի 70-80 տարեկան մարդկանց ես հանդիպում՝ ավելի հաճախ պայծառ դեմքերով:

- Տարածությունների սահմանափակության հարցն էլ է լուծված՝ անկախ կանաչից: Տարածությունը հոգեբանական շատ հարցեր է փոխում:

Հա... երբ մենք փոքր կենտրոնին քաղաք չենք ասի, երբ կունենաք այլ վիճակ իհարկե, մեզ համար էլ ամեն ինչ կթեթևանա: Երբ ամեն համայնք կունենա իր տարածքը, իր ժամանակը անցկացնելու հնարավորությունը, գուցե հոգեբանական շատ հարցեր ևս կարգավորվեն: Իհարկե, մեր ունեցած սոցիալ-տնտեսական իրավիճակում դժվար է նման համեմատություններ անել, ու ես հասկանում եմ, որ Հայաստանում գերխնդիրը օր առաջ աղքատության հաղթահարումն է։ Մարդիկ պայմանների կարիք ունեն՝ սննդի, տանիքի: Կանայք ու երեխաները ապրում են տրավմատիկ առօրյայով: Ինքդ էլ ես տեսել, ինքդ գիտես, թե ինչպիսի վիճակ է՝ ծայրահեղ աղքատությունը իսկական աղետ է:

- Ժառանգության մասին խոսեցինք: Մտածո՞ւմ ես արդյոք այդ մասին: Քո էսսեներից մեկում հորդորում էիր հորը մտածել որդու մասին, դու մտածո՞ւմ ես արդյոք ժառանգվելիքի մասին:

Հիմա ինձ համար ավելի առարկայական առաջնահերթություններ կան: Հասարակ թվացող բաներ... նաև քանի որ դրա մասին խոսեցինք, օրինակ՝ հանրային տարածքները, դրանց շուրջ եմ ավելի շատ մտածում, առարկայորեն եթե հնարավոր լինի հանրային տարածքները, բնությունը վերականգնել: Բայց դեռ չգիտեմ՝ իմ կեցությամբ որքանով եմ դրան նպաստում, պիտի վերանայեմ նաև իմ կենցաղավարությունը:

- Ավելի գլոբալ ժառանգության մասին է ասածդ:

Այո, մոլորակի, բնության:

- Փաստորեն տեղի հարցն էլ է դուրս գալիս ժառանգության միջից: Տեղը մոլորակն է:

Այո:

- Իսկ քեզ համար ապրելու տեղը սկզբունքայի՞ն է:

Ինձ համար հիմա շատ հետաքրքրիր է տարբեր տեղերում ապրելը:

- «Հիմա» նկատի ունես ԱՄՆ և Գերմանիա այցերից հետո՞:

Այո, տեղաշարժվելը շատ եմ կարևորում ու կարծում եմ, որ շատ դեպքերում Հայաստանում մարդկանց տեղաշարժվելու իրավունքը անարդարացիորեն ոտնահարվում է, վիզաների պատմությունները և այլն: Դա շատ լուրջ ու բացասական իմաստով խորը հետք է թողնում: Առհասարակ զով քամիների բացակայությունը իր հետքը թողնում է: Բոլորս գիտենք՝ տարբեր մշակույթներից սերվող, տարբեր լեզուներով խոսող մարդիկ հարստացնում են քաղաքը, երկիրը: Ու որքան բարդ է տեղաշարժվելը,  այնքան շատ են խնդիրները:

- Ո՞ր խնդիրները: Եկածի ընդատվածությո՞ւնը նկատի ունես:

Նկատի ունեմ նաև որ չպետք է միֆական մնա «Արևմուտք» անվանվածը, գրեթե անմատչելի երազանք դառնա ինչ որ թանգարան այցելելը: Մարդկանց համար, որոնք ուզում են շրջել, տեսնել, վերադառնալ՝ սահմանները չպետք է արգելք հանդիսանան:

- Ուզում էի քեզ անպայման չափումների մասին հարցնել։ Որո՞նք ենք քո չափումները, նրանցից բացի, որ ծանոթ են մեզ երեխա ժամանակից։

Կան այլ չափումներ։ Բայց դրանք էլ կայուն չեն։ Տատանումների նման են։ Մի բան հստակ է, որ երբեմն լեզվին չեմ վստահում, այսինքն ժամանակ է գալիս, որ լեզվի ամրոցում որպես բանտարկյալ մնալ ուղղակի չեմ ուզում:

- Ինչի՞ն իսկզգացմո՞ւնք, ինտուի՞ցիա

Փորձ։ Գուցե կյանքի փորձառություն, որից միաժամանակ տխուր եզրանհանգումներ ես անում և ազատագրող բաներ ապրում։ Մի տեսակ հրճվանք կա, որ  վերջանում է  երիտասարդությունը ու իր հետ տանում է ամբողջ վայրիվերումները։ Հիմա թվում է «նոր» իրականության մեջ եմ. իրականության, որը կարող է ձանձրալի թվալ: Միլոշն էր ասում՝ իմ գրելու պատճառներից մեկը, իրականությանը հետևելու հարցն է: Ինձ համար էլ է այդպես՝ իրականությունը փոխակերպել լեզվի:

- Ի՞նչ ես անում ինքդ քեզ կրկնելու հավանականությունը մերժելու համար:

Դա հնարավոր չէ: Դա ծրագիր չէ: Առհասարակ երևի չպետք է կպչունորեն փնտրել նման ծրագրեր: Կրկնությունը բնության ուժն է, իմաստը, ամեն ինչ ամբողջովին կրկնություն է: Նույնը տարբեր դիրքերից ես թիրախավորում, այնինչ թիրախը նույնն է՝ դու, ժամանակն ու տարածությունը, բոլորդ նույնն եք: Նկատել եմ՝  Հայաստանում ծայրահեղ են էդ հարցում: Շատ եմ լսել՝ «այլ բան կուզեինք կարդալ, այլ թեմաներ, այլ երևակայություն»: Ցավոք պիտի հիասթափեցնեմ՝ հաստատ իմ պարագայում դա անհնար է. ես միշտ կրկնվելու եմ, եթե գրեմ, ապա միշտ նույնն եմ գրելու:

- Դու դա որպես պարտություն չե՞ս ընկալում։

Ո՞ւմ պարտվեմ: Ինքս ինձ պարտվել եմ՝ ամբողջովին ընդունելով դրա իսկությունը: Վերջին հաշվով չգիտեմ էլ, թե ինչ է հաղթել-պարտվելը: Ոչ մի բանում երբևէ չեմ հաղթել, որ պարտություններն էլ ծանր տանեմ: Բայց կա մի բան նաև, չմոռանանք, որ «պարտվողների» պարտության հաշվին են «հաղթողները» կայանում, հրճվում, նոր տարածքներ, նոր երևույթներ ու զգացումներ նվաճում: Ու ինչ՝ վա՞տ է:

- ...ուրեմն կարելի է պարտվել:

Իրեն իրականում լրջորեն ընկալող անհատը միշտ էլ վերացական, ավելի շատ բնազդային չափորոշիչներից ու կլիշեներից դուրս է խորհում: Երբ մենք նման բաներից ենք խոսում, կարծես որոշակի բազմության նկատի առնենք, մի զավեշտալի դատարանի, մի վերին վերջնական ու աներկբա ատյանի որի վճիռներով հաղթողներ ու պարտվողներ են որոշվում: Վերջացած, սպառված ու անհետաքրքիր թեմաներ են սրանք, բուն նյութի հետ չառնչվող: Կա նյութ, որ պիտի խնդրո առարկա դառնա: Բայց պարզ երևում է նաև՝ հաճախ նյութը անտեսվում է: Շատ ժամանակ հետաքրքրականը, խնդրո առարկան այլևս նյութը չէ, այլ այն, թե ինչ կարող է տեղի ունենալ  դրա շուրջ:

 

Հարցազրույցը՝ Աստղիկ Հակոբյանի

Լուսանկարը՝ Ումար Տիմոլի

 

  • Created on .
  • Hits: 4732

Կայքը գործում է ՀՀ մշակույթի նախարարության աջակցությամբ։

© 2021 Cultural.am. Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են ՀՀ օրենսդրությամբ: Կայքի հրապարակումների մասնակի կամ ամբողջական օգտագործման ժամանակ հղումը կայքին պարտադիր է: