Ասա ինձ այնպես, որ ինքս ինձ տեսնեմ

   Զրույց բանաստեղծ Ռուզաննա Ոսկանյանի հետ

   - Պելևինի հերոսներից մեկն ասում է. «Ես չեմ գրում բանաստեղծություններ, ես չեմ սիրում դրանք, և ի՞նչ կարիք կա բառերի, եթե երկնքում աստղեր կան»: Ինձ միշտ հետաքրքրել է՝ ինչու է արվեստագետը ստեղծագործում, եթե կարող է չստեղծագործել: Համաձա՞յն ես արդյոք այն մտքի հետ, որ արվեստագետը նա չէ, ով կարող է ստեղծագործել, այլ նա, ով չի կարող չստեղծագործել:

   - Թակարդի պես է ասածդ միտքը. ուզում ես անպայման հավատալ, որ այդպես է՝ ստեղծագործում ես, որովհետև այլ կերպ չես կարող: Ստեղծագործելու ընթացքն ինքդ քո մեջ թաքնված կարողությունը, ստեղծագործելու կարողությունը բացահայտելն է ու այդ բացահայտումից նաև հաճույք ստանալը, հետևաբար ստեղծագործում ես և՛  որովհետև այլ կերպ ինքդ քեզնից, քո մեջ եղածից ազատվել չես կարող, և՛ որովհետև ուղղակի կարո´ղ ես ստեղծագործել: Որովհետև ստեղծագործելիս ստանում ես այն, ինչ այդ պրոցեսից դուրս չունես: Պելևինի հերոսը և´ ճիշտ է, և´ սխալ: Ինչպես Պիկասսոն է ասել. «Ես նկարում եմ ոչ թե այն, ինչ տեսնում եմ, այլ այն, ինչ մտածում եմ»: Եթե արվեստագետը փորձի նույն այդ վերևում փայլող աստղերը պատկերի, ի սկզբանե պարտված է, ինչպես ձախողված է որևէ հեղինակի գործը վերլուծելու փոխարեն վերապատմող գրականագետը: Գաղտնիքը  հայացքի ուղղության մեջ է. բաժակը լավատեսի համար կիսով չափ լիքն է, վատատեսի համար՝ կիսով չափ դատարկ, բայց ախր դա նույն բաժակն է:

     Ստեղծագործելու համար մի քանի պատճառներ կան ընդհանրապես: Մեկն այն է, որ ցանկացած արվեստագետ, ով ինչ-որ չափով անշոշափելիի, հետագայում արդեն ստեղծվելիք արժեքների հետ գործ ունի, ամենամենակն է: Ու այդ մենակությունը հաղթահարելու ցանկությունն է ինչ-որ մի բան ստեղծելը, մենակ մնալու այդ վախը: Նարեկացու մոտ մի շատ հետաքրքիր միտք կա. «Մարդը երբեք չի կարող մենակ մնալ ինքն իր հետ սենյակում»: Այսինքն՝ ինքն իրենից խուսափելու, ինքն իր հետ մենակ մնալ-չմնալու համար ստեղծում է մինչ այդ չեղած մի բան: Բացի այդ՝ ցանկություն կա ապրածդ քարացնելու, պահելու, չթողնելու, որ անհետ գնա: Անգամ ցավը, որ դառնում է բանաստեղծություն կամ ասենք կտավ, անգամ այդ ցավը հետո քեզ հարազատ է դառնում: Հաճախ կարդում եմ գրածներս ու պահի տակ ինձ բռնացնում եմ այն մտքի վրա, որ մոռացել եմ կոնկրետ ինչ, ում նկատի ունեի, այսինքն՝ կոնկրետիկան կորում է, բայց այդ զգացողությունը պահի, որ ուղղակի քարացել է բանաստեղծության մեջ, նորից եմ վերապրում: Ու դրանով էլ ապրածդ պահերը, առաջին հայացքից ոչինչ չթվացող բաները ինքդ քեզ համար արժեք են դառնում: Գուցե նաև ցանկություն կա ասելիքը ինչ-որ մի ձև ինչ-որ մի տեղ հասցնելու: Իրականում ցանկացած ստեղծագործություն նամակ է՝ կողքիդ ապրող կամ չապրող մարդուն, քաղաքին ու ավելի հաճախ հենց իրեն՝ հեղինակին՝ վաղվա ամսաթվով: 

   - Իսկ թերին անթերի դարձնելու ցանկություն չի՞ առաջանում:

   - Եթե դու անընդհատ մտածես, որ ստեղծելու ես ինչ-որ անթերի մի բան, ոչինչ չես գրի: Նույնն է թե գրելիս սկսես տեսականորեն վերլուծել գրածդ: Չէ, ընդհակառակը, ես կարծում եմ, որ թերին հենց թերի էլ ուզում ես ներկայացնել, ինչ-որ կիսատությամբ… Վերջերս մի բանաստեղծություն էի կարդում՝ ահավոր կատարյալ: Չկար մի պատկեր, որ ասեիր՝ չէ, իմ ուղեղում չի տեղավորվում: Միակ թերությունն այդ գործի այն էր, որ անթերի էր, այսինքն՝ չուներ մի բան, որ թե´ հեղինակին, թե´ կարդացողին խոցելի դարձներ: Ամեն ինչ չափից դուրս ճիշտ էր: Կանտը արվեստագետի հանճարեղությունը նույնացնում էր օրենքներ սահմանելու կարողության հետ, բայց միևնույն ժամանակ ցանկացած արվեստագետ, ըստ նրա, ցանկացած օրինաչափությունից դուրս էր. մեկն իր անսովորն է իբրև օրենք սահմանում, մյուսը գալիս է այն ժխտելու ու այսպես շարունակ: Եթե ինչ-որ բան ինձ անթերի է թվում, արվեստի բոլոր չափանիշներին համապատասխան, չափազանց կոկիկ, ես վախենում եմ… Երևի պատճառներից ևս մեկը, ինչի համար մարդ ստեղծագործում է, այն է, որ նա ուզում է, որ իրեն ուղղակի ընդունեն իր թերություններով. ասենք՝ փողոցում տերևները տշելով քայլելը մարդկանց կծիծաղեցնի, երեխայություն կթվա, բայց եթե հեղինակը հենց նույն այդ պատկերը, ենթադրենք, բերի ստեղծագործության մեջ, նրանք կարող է և հենց էդպես սիրեն ու եթե սիրեն ստեղծագործությունը, հեղինակը նաև ինչ -որ մի ձև սիրված է լինում:

   - Բանաստեղծությունը գրվո՞ւմ է, թե՞ պատահում:

   -Բանաստեղծությունը պատահում է: Ասենք՝ փողոցով քայլում ես ու հանկարծ ինչ-որ բառ ես որսում կամ զգացողություն ես որսում, ու հետո այդ զգացողությունն ու բառը քո մեջ հունցվում, հունցվում ու դառնում են տող, հետո երկրորդը, երրորդն ու այսպես շարունակ: Այսինքն՝ սկզբում ինքն ուղղակի պատահում է:

   - Ռոբերտ Ֆրոստն է ասել. «Վերլիբրով գրելը նույնն է, ինչ թենիս խաղալն առանց ցանցի»: Ի՞նչն է քեզ բերել վերլիբրին: Արդյոք ավանդական ձևերով առաջնորդվելը նույնքան փակուղի՞ է պոեզիայի համար, որքան դասական ժամանակակից երաժշտության դեպքում` հարմոնիայի օրենքներով գրելը: Ստրավինսկին դեռ XX դարի սկզբին ասում էր, որ այդ մաժոր-մինոր համակարգը արդեն իրեն սպառել է ու որ պետք է փնտրել ուրիշ ուղիներ, պահանջ առաջացավ արհեստական սիստեմներ, նոր ձևեր հորինելու և այլն: Մյուս կողմից՝ մենք ունենք Բրոդսկու օրինակը, որի ժամանակ արդեն շատերը վերլիբրով էին գրում, իսկ նա դեռ հանգեր էր փնտրում իր տողերի համար:

   - Ինձ թվում է՝ այստեղ խնդիրը հանգերով կամ վերլիբրով գրելը չէ, այլ ինքնադրսևորման ճիշտ ձևը գտնելը: Ես վերլիբրին անցել եմ հանգավոր բանաստեղծություններից: Ինձ մոտ եկավ մի պահ, երբ որ հանգը սկսեց բանտ թվալ, այսինքն՝ չափն էր որոշակի միտք թելադրում, հանգը՝ բառ, ու այդ կաղապարումն է, որ վերլիբրով ցանկացա հաղթահարել: Հետևաբար Ֆրոստի հետ համաձայնվել չեմ կարող: Ազատ ոտանավորն ազատության (գուցե խաբուսիկ) զգացողություն է բերում, որ դու կարող ես ասել այն, ինչ որ չես կարող ասել հանգավորով:

   Մի միտք էլ կա, որը հիմա մեջբերելով՝ կհակասեմ ինքս ինձ՝ հաստատելով Ֆրոստին.  եթե դու կարող ես նորաձև լինել, այսինքն՝ ժամանակակից, շատ ավելի դժվար է այդ նորաձևությունը պահպանել ավանդական ձևերի մեջ, իսկ ավանդական ասելով նկատի ունեմ հանգավոր բանաստեղծությունը: Չարենցի պես հանճարն ասում էր, որ պետք է չափազանց հանճարեղ լինես ասելիքդ առանց հանգի տեղ հասցնելու համար... Գուցե... Բայց եթե այսօր ապրող մարդու շնչառությունը հանգավոր չէ, քաոտիկ է, մարդու, որ անընդհատ շտապում է ինչ-որ մի տեղ, ինչպե՞ս կարող է նրա ստեղծածը չափված-ձևված լինել:  Ինչի՞ց է, որ մարդիկ, ենթադրենք, Սևակից այս կողմ ոչ մեկի չեն ճանաչում: Պատճառը ոչ թե կամ ոչ միայն այն է, որ նոր անունները շատ չեն հոլովվում, այլ կա վախը այդ քաոսի, վազքի հանդեպ, որի մեջ նրանք ապրում են... Ես ինքս ամենամաքուր, ամենառիթմիկ բանաստեղծի՝ Տերյանի սիրահար եմ, բայց տերյանական այդ մաքուր աշխարհը սիրելն ինքնին արդեն նորից այս իրականությունից փախչելու ձև է: Այսօր ստեղծվող գրականությունը, որ այդ քաոսը բերում է, վերացարկված ձևերով իհարկե, մեկ այլ, բայց էլի փախուստ է, շատ ավելի անհույս փախուստ:

   - Սիմվոլիզմը ոչ միայն գեղարվեստական ուղղություն է` հատուկ կոնկրետ դարաշրջանի, այլ նաև բանաստեղծության մաս` բոլոր ժամանակներում: Ինչպիսի՞ն է այն քո պոեզիայում:

   - Միանշանակ համաձայն եմ, որ սիմվոլիզմը ոչ թե իբրև գրական, գեղարվեստական ուղղություն, այլ իբրև մտածողության ձև մշտապես ուղեկցել է մարդուն: Ցանկացած ստեղծագործություն կոդերի ամբողջություն է, որոնք բացելը ընթերցողից զգայական, իմացական որոշակի պաշար է պահանջում. Հասկանալ այն, ինչ հեղինակն է ցանկացել ասել ու այն, ինչ նա չի էլ կռահել, որ ասում է: Ստեղծագործությունն ինքնին սիմվոլ է, որ իր մեջ ավելի նեղացված սիմվոլներ, կոդեր է կրում: Բառը, պատկերը դառնում են զգացածը, ասելիքը ծածկող շղարշ, մի տեսակ սիմվոլ՝ ոչ դասական իմաստով: Յուրաքանչյուր տարիք, շրջափուլ, իմ դեպքում գոնե, սիմվոլների իր համակարգն է թելադրում: Հետադարձ հայացք նետելով` հիմա կարող եմ ասել, որ սկզբնական շրջանում բնության երևույթներ էին, որ տեքստում բացվում էին հենց այն էներգետիկայով, որ դրանց մեջ դրել էին ինձնից առաջ օգտագործած հեղինակները: Այսինքն՝ բառ-սիմվոլն ինքնին ինչ-որ տեղ օգնում է բանաստեղծություն «սարքելուն»: Ժամանակի ընթացքում բառ (պատկեր)-սիմվոլն ավելի է անձնականանում, դառնում կենսափորձի, անհատական ընդհանրացումների խտացում...

   - «Ասա ինձ այնպես, որ ես քեզ տեսնեմ»: Արիստոտելը ու մենք` ընթերցողներս, միշտ ակնկալում ենք հեղինակի անկեղծությունը, բացությունը մեր առաջ, բայց դրանից բացի` ինձ հետաքրքիր է նաև քո բանաստեղծությունը հենց քեզ օգնո՞ւմ է անակնկալի առաջ հայտնվելու, մի տեսակ հենց ինքդ քեզ տեսնելու: 

   - Արիստոտելի միտքը հիմա երևի կվերաձևակերպեի. «Ասա ինձ այնպես, որ ինքս ինձ տեսնեմ»... Այսինքն՝ այնպես ասա, որ ես կարդալով ինքս ինձ զգամ ու ինձ ճանաչեմ, ոչ թե քեզ՝ հեղինակիդ: Ճիշտ է, ցանկացած ստեղծագործություն կենսագրական ինչ-որ փաստ է՝ հաճախ նույնիսկ միայն հեղինակին հասկանալի կոդերով ներկայացված, բայց այդ դեպքում անգամ այն կարող է արդեն ասոցացվել ընթերցողի´ փորձի հետ: Ստեղծագործելու պահին, բնականաբար, այդ երկխոսության ցանկությունը չկա ... ընթերցողի հետ… Դու ուղղակի ուզում ես զգացածդ տեսնել քեզնից դուրս: Ավարտելուց, տպագրելուց հետո արդեն ես ուզում եմ, որ ընթերցողն իրե´ն գտնի կարդացածի մեջ... Մյուս կողմից էլ՝ ցանկացած ստեղծագործություն ուրիշների նեկայությամբ մերկանալու ակտ է, ցավացնող մերկապար՝ միայնության մեջ, հայելու առաջ միայն հնարավոր: Կոնկրետ քոնը: Ու քոնն են ոչ միայն կենսագրական փաստերը՝ հորինված կամ ոչ, այլև դրանք վերապրելու, ընթերցողին քեզ ճանաչել տալու ձևը: Հաճախ անկեղծացումը չգիտակցված է, ու գրվածը վերընթերցելուց հետո ես միայն հասկանում, որ այն յուրաքանչյուր ստորակետով անգամ բացում է խոր-խոր թաքնված զգացումներ:  Հեղինակը, իր «մերկությունը» ընթերցողին հասցնելով, ուզում է հենց այդպիսին ճանաչվել, Արիստոտելի ասած՝ այնպես ասի, որ միմիայն իրեն տեսնեն: Ես սիրում եմ կիսատ տողի մեջ անգամ ինձ «մերկ բռնացրած» ընթերցողին:

Զրուցեց Դավիթ Բալասանյանը

Ռուզաննա Ոսկանյանի ստեղծագործություններին կարող եք ծանոթանալ հետևյալ հղումներով՝
http://cultural.am/hy/gradaran/grakanutyun/tapancik-andzrevner
http://granish.org/ruzanna-voskanyan/
http://www.narcis-handes.am/index.php?option=com_content&view=article&id=530&p_file=content
http://hs-poetry.blogspot.com/2012/02/blog-post_8154.html

  • Created on .
  • Hits: 3565

Կայքը գործում է ՀՀ մշակույթի նախարարության աջակցությամբ։

© 2021 Cultural.am. Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են ՀՀ օրենսդրությամբ: Կայքի հրապարակումների մասնակի կամ ամբողջական օգտագործման ժամանակ հղումը կայքին պարտադիր է: