Գրականությունը այլ լեզվով խոսելն է

      Հարցազրույց արձակագիր Արամ Պաչյանի հետ

  - Այսօր գրողն իրեն լիարժեք մարդ զգո՞ւմ է հասարակության մեջ, օգտակար մի մասնիկ:

 - Հասկանալու համար հասարակական ինչ հարաբերությունների մեջ է գրողը, չպետք է մոռանանք` ինչ սոցիալական պայմաններում է նա ապրում: Եթե ներսից սոցիալական անելանելիության հառաչ է պոկվում, դժվար թե պատրանքների համար ժամանակ ու տրամադրություն ունենա: Գրողը այն քաղաքացին է, ով անընդհատ փորձեր է անում ճանաչել լեզուն: Հիմա երկրի համարյա բոլոր կարևորագույն ոլորտներում ծանր վիճակ է: Մարդիկ ինքնասպան են լինում, չեն ուզում ապրել, արտագաղթում են, գործազուրկ են, անհույս: Գրողն էլ նրանցից մեկն է, ով այս պարագայում կարող է մերժել պատրանքի ձեռքը: Դժվար կլինի նրան մեղադրել անազնվության մեջ: Դու կարող ես սովամահ լինել երազանքներիդ գրկում՝ տխմար ժպիտը դեմքիդ, ասես նման կերպ մեռնելով մի մեծ բան ես ձեռք բերել:

    - Ո՞վ է բարձր արվեստի հասցեատերը: Արդյո՞ք ընտրյալների համար է արվեստը և արդյո՞ք անհրաժեշտություն չկա լսարան պատրաստելու: Ինչպե՞ս է դա արվելու:

    - Ես հարցին փորձեմ պատասխանել դիտարկելով կրթական համակարգը: Երբ մարդը լավ կրթություն է ստանում, ունի մարզված ու անկախ միտք, նրա գիտակցությունը հակված է ավելի բարդ դեպքերի, որտեղ հնարավոր է զավթել հոգեբանական, ինտելեկտուալ, էմոցիոնալ նոր չափումներ: Իսկ մենք կրթական համակարգում ավերակներ ունենք, և այդ ավերակների  շրջանավարտները արդեն կազմում են տգետների մի հոծ բազմություն, որոնց բտում են որպես ապագա քաղաքական գլխաքանակ՝ իշխանության տևականությունը ապահովելու համար: Իշխանական ռեժիմի նպատակասլաց աշխատանքի արդյունքում մուտացիայի ենթարկված շատ պրագմատիկ սերունդ է մեծանում, փողկապավոր գործարարների ու ստրկամիտների փաղանգ՝ Ա կետից գնանք Բ կետը, Բ կետից` Գ կետը. գնանք գնանք ու կհասնենք: Մենք էլ վաղվա օր չունենք, ապրում ենք այսօրով: Դու չես կարող պատրաստել մի լսարան ու կարդալ դասախոսություն, ասենք, գրականության կամ ճարտարապետության մասին, եթե այդ լսարանի տեղը չկա: Որովհետև իշխանությունը բացառել է լսարանի հողը:

    - Բայց եթե անգամ ունենանք ինտելեկտուալ հասարակություն, ամեն դեպքում գրականությունն ու արվեստը բոլորին պետք չի լինելու:

    -  Կա պատկերասրահ, կա գրախանութ, բայց շատերը չէ, որ գնում են հիանալու. հիանալու վեպի պարբերությամբ, գտնելու երկար փնտրված նախադասություն, քարանալու նկարի առջև: Դրա համար կամք ու ջանք է պետք: Ես քիչ մարդկանց գիտեմ, ովքեր փորձում են հիանալ: Արվեստը միշտ էլ երազել է ցույց տալ բացարձակը, պատկերել գեղեցիկը գեղեցիկ միջոցներով: Գրականությունը ուրիշ լեզվով խոսելն է: Իսկ ուրիշ լեզուն միանշանակ չի ընկալվում:

    - Գրականությունն ունի՞ ինչ-որ դեր, կարո՞ղ է ձևավորել նոր հասարակություն:

    - Եթե իրացվեր, հնարավոր է: Երբ մենք տպում ենք 500 օրինակ գիրք և դրանից 300-ը մեր ընկերներն են գնում, ովքեր սպասում են ու սպասելու են հաջորդներին, իսկ 200-ը մարդիկ են, որ տանելու են գիրքը դարակներում խցկելու ու երբեք չեն բացելու, էս պարագայում գրականությունը ազդեցություն չի ունենա: Ու ընդհանրապես դժվար է ժամանակակից մարդու ներաշխարհի վրա գրականությամբ ազդել:

    - Իսկ առհասարակ գրականությունը պե՞տք է ունենա ազդեցություն իրականության վրա: Ո՞րն է գրականության գործառույթը:

    - Գրականության գործառույթը գեղագիտական հաճույք պատճառելն է, մարդուն երջանկացնելը, կիսել մենակությունը, շրջել միտքը, գիտակցությունը,  մատնանշելը ճշմարտության վարկածին, բռնության ու դժբախտության դեմ դուրս գալը:

    - Այսօր ժամանակակից մարդը կարդում է ժամանակակից գրականություն և չի ընկալում, չի ընկալում իր կողքին ստեղծվող արվեստը: Ո՞րն է դրա պատճառը:

    - Պատճառները շատ են: Եթե նախկինում մարդը չուներ բազմապիսի զբաղմունքներ, այսօր նոր տեխնոլոգիաների մեջ է ապրում և ունի այլընտրանքային հետաքրքրություններ:

    - Եթե նա ժամանակակից տեխնոլոգիաների մեջ է ապրում, ինչո՞ւ է նախընտրում դասական գրականությունը ժամանակակիցից:

    - Որովհետև դասականների հետ ամեն ինչ պարզ է: Նրանք  մեռյալների աշխարհում են, չեն խանգարում: Փողոցներում դժվար թե նրանց հանդիպեն: Դասականների հարցում մեզ մոտ տաբու կա: Նրանք ընկալվում են, որպես անհաս աստղեր՝ տաղանդավոր թե անտաղանդ կապ չունի: Մի մասի նկատմամբ անհատի պաշտամունք կա, մյուս մասին կատաղի քննադատում են` ըստ մոդայիկ հոսանքների: Երկու դեպքում էլ բացակա է գրականությունը: Դժվար թե լսարանում ուսանողը վեր կենա ապստամբի ու ջախջախի դասականներին: Նա իր իսկական կարծիքը երևի թե կասի համալսարանական պատերից դուրս: Որովհետև այնտեղ իր անպատկառության համար տխուր օրեր կսկսվեն: ժամանակակից գրականությունից դասականության այս լալահառաչ պահանջը վատ ճաշակի մասին է վկայում: Տգետների կարծիքով, եթե դասական է, ուրեմն լավ գրող է, և լավ գրականություն: Ժամանակակից գրականությանը շատերը նախատրամադրված են մոտենում, շունչ պահելով, որ ձախողում կլինի: Կամ արհամարհում են ու չեն կարդում՝ համոզված, որ վատն է, հետաքրիր չէ, իրենց պատվից վեր է: Ահա՝ նախատրամադրվածությունն ու արհամարհանքը բազմաթիվ ընթերցողների ու մի քանի գրականագետների հիմնարար մոտեցումներն են: Երբ նախատրամադրված ես բացում գիրքը, ավելի լավ է չշարունակես: Եվ պետք չէ կարծիք չունենալու դեպքում նստել ու հորինել անհեթեթություններ կամ տրվել դասախոսի նախասիրություններին ու հավատալ նրա ճաշակավոր ազնվությանը: Այսօր մարդիկ շատ դեպքերում ժամանակակից գրականության վերաբերյալ հորինում են կարծիքներ՝ նույնիսկ չկարդալով գործերը: Բայց ինչ խոսք այն ունի մի քանի լավ ընթերցող և մի քանի գիտնական, ովքեր միշտ հետևում են նրա կյանքին:

    - Ինչպե՞ս է իրականությունը դառնում գրականություն քեզ մոտ, ինչպե՞ս ես տեսականորեն պատկերացնում, որ դա պետք է լինի:

    - Ինձ մոտ իրականության շփոթ է: Արձակ գրելու մղումներից մեկն է` կենտրոնանալ ինչ-որ զգացողության կամ պատմության վրա: Երբ կենտրոնանում ես, ուրիշ իրականություն է, թվում էր` անցավ կողքովդ ու շարունակում ես ապրել, բայց ինչ-որ տեղ մնացել էր:

    - Որքանո՞վ է այդ վերապատմված իրականությունը նման կյանքային իրականությանը:

  - Իրականությունը շփոթ է առաջացնում, և չես ընկալում սահմանները: Ի վերջո, գեղարվեստական ստեղծագործությունը մի տեղ պետք է հասցնի, որքան էլ որ չես տալիս սպառիչ պատասխան, որքան էլ որ քո տված պատասխանը խախուտ է, մի տեղ պիտի խիզախել: Դոստոևսկու հերոսներն ունեին սեփական գաղափարներ, որոնք մի քանի տեղերում նույնիսկ հրեշավոր են թվում, բայց դրա անունը մարդկային մեծ փորձ է, որ ծնում է մտքի բազում դրսևորումներ:

    - Ո՞րն է գրականության առարկան:

    - Ինձ թվում է` կյանքի մեծ ու փոքր մասշտաբները:

     - Կողք կողքի՞:

      - Կողք կողքի, առանձին-առանձին: Կան հեղինակներ, որ աննշան բաների մասին են գրում, և կան մարդիկ, որ այսպես ասած «հավերժական թեմաներից» են խոսում: Այն ինչ մնում է դրանցից դուրս, ամենահետաքրքիրն է:

    - Ընթերցողն ինչ-որ կերպ ազդո՞ւմ է քո գրականության վրա:

    - Ոչ մի կերպ: Բնագրի կամ աշխարհայացքի վրա ազդել չի կարող:

    - Կնկարագրե՞ս քո պատկերացրած ընթերցողին:

    - Իմ պատկերացրած ընթերցողը խանդավառ ընթերցողն է, որը գիրք ընթերցելիս մոռանում է ինքն իրեն: Եթե գրողին հաջողվում է նրան ներքաշել ստեղծագործության մեջ, ապրում է միայն այդ աշխարհում: Նա նաև նուրբ ընթերցողն է: Մի խոսքով, իմ պատկերացրած ընթերցողը զգացմունքային, գրականությամբ երջանկացող ընթերցողն է: 

Զրուցեց Հասմիկ Խեչիկյանը

  • Created on .
  • Hits: 3690

Կայքը գործում է ՀՀ մշակույթի նախարարության աջակցությամբ։

© 2021 Cultural.am. Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են ՀՀ օրենսդրությամբ: Կայքի հրապարակումների մասնակի կամ ամբողջական օգտագործման ժամանակ հղումը կայքին պարտադիր է: